Çukurova Yöresi Hikâyelerinde ve Âşıkların Şiirlerinde Kanaatkârlık

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 355 - 369, 29.01.2025

Halil İbrahim Topalak

Abstract

Yıllarca göçerevli Türkmenlere ev sahipliği yapmış olan Çukurova, gerek âşıklık geleneği gerekse de hikâyecilik geleneği açısından oldukça zengin bir yerdir. Tüm Türk dünyası tarafından bilinen ve sevilen Karacaoğlan ve Türkiye Türkleri tarafından tanınan Dadaloğlu ve Âşık Feymânî gibi yaşamış ve yaşamakta olan âşıklar yetiştirmesi âşıklık geleneğinin; Yukarı Çukurova’da yer alan sadece Düziçi’nde yirmi yedi hikâyenin anlatılması bile yörede hikâyecilik geleneğinin güçlü olduğunu göstermektedir. Yörenin folklor açısından zengin olduğu; yörede yerli ve yabancı birçok bilim insanının, araştırmacının, folklor sevdalısı kişilerin araştırma ve derleme faaliyetlerinde bulunmalarından da anlaşılmaktadır. Gerek âşıkların/halk şairlerin eserlerinde gerekse de yörede anlatılan hikâyelerde Türklere ait birçok güzel haslet yer almaktadır ki bunlardan biri de kanaatkârlıktır. Yapılan çalışmalar, yöre Türkmenlerinin oldukça kanaatkâr olduğunu ortaya koymaktadır. Haliyle yöre Türkmenlerinin gerçek yaşamdaki kanaatkârlığı ile folklorundaki kanaatkârlığının büyük oranda birbiriyle uyumlu olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, Türklerin önemli bir değeri olan kanaatkârlığının mikro düzeyde de olsa Çukurova âşıklarının/halk şairlerinin eserlerindeki ve yörede anlatılan hikâyelerdeki yansımalarının izleri sürülmüştür. Yapılan çalışma, ele aldığımız mezkûr iki gelenekte de canlı bir kanaatkârlığın olduğunu göstermiştir. Günümüz dünyası, kitlesel tüketim toplumudur. Dünyanın bir parçası olan ülkemiz de haliyle aynı kategorinin içinde yer almaktadır. Bu çılgınlığa dur demek, bir nebze olsa da ket vurmak hepimizin bir görevidir. İşte, bu çalışmanın hedefi folklorumuzdan hareketle tekrardan her konuda olduğu gibi kanaatkârlık bakımından da özümüze dönmeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Kanaatkârlık, Çukurova, Göçerevli Türkler, Âşık, Halk hikâyeleri

Ethical Statement

Her türlü bilimsel etik kurallarına riayet ettiğimizi bildiririz.

Supporting Institution

Makalenin hazırlanmasında herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

The Austerity in the Stories of Çukurova Region and in the Poems of the Region’s Minstrels

Abstract

Çukurova, which has been home to nomadic Turkmens for years, is a very rich place in terms of both the tradition of minstrelsy and the tradition of stories. The fact that the tradition of minstrelsy has produced minstrels such as Karacaoğlan, who is known and loved by the whole Turkish world, and Dadaloğlu and Âşık Feymânî, who are known by the Turks of Türkiye, shows that the tradition of minstrelsy is strong in the region; even the fact that twenty-seven stories are told only in Düziçi, which is located in Upper Çukurova, shows that the storytelling tradition is strong in the region. That the region is rich in terms of folklore is also understood from the research and compilation activities of many local and foreign scientists, researchers and folklore lovers in the region. In both the works of minstrels/folk poets and in the stories told in the region, there are many good qualities of the Turks, one of which is austerity. In this study, traces the reflections of the austerity, which is an important value of the Turks, in the works of Çukurova minstrels / folk poets and the stories told in the region, albeit at a micro level. Studies have shown that the Turkmens of the region are quite austerity. Therefore, it can be seen that the austerity of the Turkmens in the region in real life and in their folklore are largely compatible with each other. This study has shown that there is a living austerity in both of the aforementioned traditions. Today's world is a society of mass consumption. Our country, which is a part of the world, is naturally in the same category. It is a duty of all of us to stop this madness, even if it is to some extent. So, the aim of this study is to return to our roots in every aspect as well as in terms of austerity with reference to our folklore.

Keywords

Austerity, Çukurova, Nomadic Turks, Minstrel, Folk tales

References

• Albertus Bobovius (Ali Ufki Bey) (2004). Albertus Bobovius ya da Santuri Ali Ufki Bey’in anıları Topkapı Sarayı’nda yaşam (Çev. A. Berktay). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Aliyeva, T. (1999). Karacaoğlan’ın Azerbaycan’dan görünüşü. III. Uluslararası Çukurova halk kültürü bilgi şöleni bildiriler, 48-53. Adana: Adana Ofset.
• Aray, A. V. (2010). Çukurova folklorunda Karacaoğlan. Osmaniye: Akdeniz Ofset Sürekli Form.
• Artun, E. (1996). Günümüzde Adana âşıklık geleneği (1966-1996) ve Âşık Feymani. Adana: Adana Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları: 3.
• Âşık Feymânî (2006). Gönül sarayı. Ankara: BRC Basım.
• Âşık Feymânî (2015). Zamanı geldi (Haz.: S. M. Taşkaya). Adana: Ekrem Matbaası.
• Âşık Feymânî (2018). Çukurova’da anlatılan âşık hikâyeleri (Haz. S. M. Taşkaya). Adana: Adana Büyükşehir Belediyesi.
• Atabey, M. (2023). Atabeylik şiirler. Düziçi: Fotoçek.
• Atılgan, H. (1997). Ceyhanlı Âşık Ferrahi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atılgan, H. (2002). Âşık Dertli Kazım IV. Adana: BRC Basım.
• Atılgan, H. (2007). İşte o pehlivan İsmet Atlı’dır I. Cilt. Ankara: Hassoy Matbaacılık.
• Atılgan, H. (2009). Ana beni eversene ve Ceyhanlı Hasan Turan. Ankara: Hassoy Matbaacılık.
• Atılgan, H. (2019). Gelvurdağları’ndan Gâvurdağları’na Düziçi. Ankara: Sega Yayıncılık.
• Baybars el-Mansûrî (2016). Et-Tuhfetu’l-Mulûkiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye Türk Devleti konusunda sultanlara armağan (1252-1312) (Çev. H. Polat). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bennett, A. (2013). Kültür ve gündelik hayat (Çev. N. Tokdoğan, B. Şenel, U. Y. Kara). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Burnaby, F.(2021). Hive’ye yolculuk Orta Asya’da seyahatler ve maceralar (Çev. D. A. Şen). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Chaliand, G. (2001). Göçebe imparatorluklar Moğolistan’dan Tuna’ya MÖ V. Yy-XVI. Yy (Çev. E. Sunar). İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Crossley, P. K. (2022). Demir Dağ’ın hükümdarları modern Dünya’nın şafağında Türkler ve Moğollar (Çev. N. Çetiner). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Cuma, A. (2021). Düziçili Ozan Cumali “göğünen gönül”. Osmaniye: Akdeniz Ofset ve Gazetecilik.
• Çakın, K. (2016). Geleneksel islam kültüründe kadının fitne olarak algılanması. Dini Araştırmalar 19/49, ss. 107-130. https://doi.org/10.15745/da.268779.
• D’ohsson, A. C. M. (2023). Cengiz Han’dan Timur’a Moğol tarihi (Çev. M. R. Balaban, Osmanlı aslından günümüz Türkçesine çeviren ve sadeleştiren: M. Uğraş). Ankara: Dorlion Yayınları.
• Eberhard, W. (2002). Güneydoğu Anadolu’dan âşık hikâyeleri (Çev. Müfide Kocaoğlan Van Der Hoeven). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eyuboğlu, S. ve Kemal, Y. (2017). Gökyüzü mavi kaldı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gahan, I. A. Mac. (2020). Hive seyahatnamesi ve tarihi musavver (Çev. Kolağası Ahmed, Hz. İ. Aka, M. Ersan). Ankara: Altınordu Yayınları.
• Giddens, A. (2018). Modernliğin sonuçları (Çev. E. Kuşdil). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gökşen, C. (2019). Âşık Mustafa Kurbanoğlu. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Görkem, İ. (2000). Halk hikâyeleri araştırmaları Çukurovalı Âşık Mustafa Köse ve hikâye repertuvarı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Johansen, U. (2005). 50 yıl önce Türkiye’de Yörüklerin yayla hayatı (Çev. M. Poyraz). Ankara: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kanat, E. (2010). Düziçili Âşık Mustafa Çabuk: hikâye repertuvarı ve türkülü hikâyeleri (inceleme-metin). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Karakaş, A. (2011). “Çukurova türkü söyleme geleneğinde hikâyeli türküler”. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Karalı Davutluoğlu, İ. (2011). Çukurova’da bir alabohça (Düzenleyen: F. Sayman). Adana: Adana Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kaya, D. (2020). Esmehan. Sivas (e-kitap).
• Khazanov, A. M. (2015). Göçebe ve dış dünya (Çev. Ö. Suveren). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kılıç, A. (1976). Gavurdağı türküleri. Osmaniye: Modern Matbaa.
• Kılıç, Z. (2015). Yaşamış ve yaşayan âşıklarla Osmaniye Karacaoğlan diyarı. Osmaniye: Anadolu Matbaası.
• Klyaştornıy, S. G. (2018). Kadim Avrasya’nın bozkır imparatorlukları (Çev. S. Acar, A. Temizkan, M. Duranlı, A. Havuşi, E. Aktaş). İstanbul: Tek-esin Vakfı Yayını.
• Köşker, A. (2021). Osmaniyem. Osmaniye: Akdeniz Ofset ve Gazetecilik.
• Krohn, J.; Krohn, K. (2004). Halk bilimi yöntemi (Çev. G. İçöz, Yayına haz.: F. Türkmen). Ankara: TDK Yayınları.
• Metin, S. (2018). Gökçeli Çınarı. Osmaniye: Hasret Ofset.
• Okuşluk Şenesen, R. (2009). Adana halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği geleneği. Adana: Altın Koza Yayınları. Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğunda aşiretlerin iskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Otkan, P. (2018). Tarihçinin kayıtları’na (Shi Ji) göre Hunlar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öner, E. (2023). Karacaoğlan kokusu. Trabzon: 40lar Kulübü Yayınevi.
• Özdemir, A. Z. (1985). Avşarlar ve Dadaloğlu. Ankara: Dayanışma Yayınları.
• Özkan, O. (2010). Osmaniye’deki âşıklık geleneği ile Türkmenistan’daki bahşılık geleneği hakkında bir araştırma: Âşık Karayiğit Osman örneği. Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Türk atasözleri sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Reinhard, U. (1965). Vor seinen häusern eine weide. Berlin: Museum Für Völkerkunde.
• Roux, J.-P. (2014). Orta Asya: tarih ve uygarlık (Çev. L. A. Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Roux, J.-P. (2017). Türklerin tarihi (Çev. A. Kazancıgil, L. A. Özcan). İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. Sakaoğlu, Saim (1987). Senin aşkınla Kadirlili Âşık Halil Karabulut. Konya: Nur Matbaası.
• Sakaoğlu, S. (2012). Karaca Oğlan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Topalak, H. İ. (2021). Çukurova’da bir türkülü hikâye: Esmehan hikâyesi ve türküleri. VII. Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi Bildiriler Kitabı 28-30 Mayıs 2021/Çeşme. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları. 259-283.
• Topalak, H. İ. (2022). Gâvur Dağı (Amanoslar) yöresinde hikâyeli türküler: Osmaniye ve ilçeleri. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Topalak, H. İ. ve Gökşen, C. (2024). Seyyahların gözünden Türklerde kanaatkârlık. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 13(2), 437-454. https://doi.org/10.7884/teke.1466159
• Tülüce, O. (2005). Çukurovalı Âşık Mustafa Köse’de derlenen türkülü hikâyeler (inceleme – metinler). Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Türk, A. (t.y.). Âşık Gaygılı’dan esintiler. Adana: Ekrem Matbaası. Yalman, A. R. (1977). Cenupta türkmen oymakları II (Haz. S. Emir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yalman, A. R. (1993). Cenupta türkmen oymakları I (Haz. S. Emir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Zeldin, T. (2023). İnsanlığın mahrem tarihi (Çev. E. Özsayar). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.