Elazığ Müzesi'nden Urartu Dönemi Elazığ Kemerinin XRF Yöntemiyle Kimyasal Analizi

Year 2020, Volume: 7 Issue: 14, 85 - 94, 18.11.2020

Ümit Güder , Abdulkadir Özdemir , Ayşe Özdemir , Tolga Özak

Abstract

MÖ 9.-7. yy’da Doğu Anadolu Bölgesi’ni egemenliği altına alan Urartular maden işleme tekniği ve işçiliği konusunda oldukça ileri seviyede bir toplumdur. Urartulara ait metal eserler içerisinde özellikle kemerler, Urartuların estetik anlayışını, sanatını ve dönemi içerisindeki önemli olayları bize yansıtması bakımından önemlidir. Bu çalışma, Elazığ Müzesi’nde bulunan Elazığ Kemeri üzerinde taşınabilir XRF ölçüm cihazı ile yapılan kimyasal bileşim analizinin sonuçlarını ortaya koymaktadır. Elazığ Kemeri üzerinde anlatılan savaş ve av sahneleri ile öne çıkmaktadır. Ayrıntılı işçiliği kemerin önemini daha da arttırmaktadır.
Elazığ kemeri üzerinde taşınabilir XRF cihazı ile yapılan kimyasal analizlerde, buluntunun çinko alaşımlı bronzdan üretildiği ortaya çıkmıştır. Kimyasal kompozisyondaki çinko miktarının ortalama değeri çinko içerikli mineralleri barındıran bakırca zengin cevherlerin işlenmiş olabileceğini göstermektedir. Elazığ kemerinin sadece yüzeyinden ölçüm yapılabilmesi nedeniyle, gerçek alaşımın kimyasal içeriği tam olarak tespit edilememektedir. Bu nedenle buluntunun üretiminde bilinçli bir çinko alaşımı tercih edilip edilmediği sorusu Urartu metal buluntuları üzerinde gerçekleştirilecek arkeometrik çalışmaların zenginleşmesiyle ve Urartu çinko madenciliği ve metalürjisinin detaylarının ortaya çıkarılmasıyla cevaplanacaktır.

Keywords

Doğu Anadolu, Urartu, Elazığ Kemeri, Arkeometri, Bronz, Çinko

References

• BATMAZ, Atilla; Joseph W. Lehner; Gonca Dardeniz, “Long-Distance Interaction in Urartu?: Provenance and Composition of Copper Alloys from Ayanis, Turkey.” Archaeometry 61(2), 2019, pp. 406–22.
• BELLİ, Oktay, Urartu: Savaş ve Estetik, Yapı Kredi Yayınları-1917, İstanbul, 2004.
• BİBER, Hanefi; Veli Sevin; Ünsal Yalçın, “Technological and Archaeometallurgical Studies on the Urartian Swords and Daggers.” In Ancient Mining in Turkey and the Eastern Mediterranean, eds. Ünsal Yalçın, Hadi Özbal, and A.G. Paşamehmetoğlu. Ankara 2008, pp. 149–73.
• BRESTIAN, Scott de, “Horsemen in Bronze: A Belt From Urartu”, MVSE Volumes Thirty-Nine, Forty & Forty-One 2005-2007, Annual of the Museum Art and Archaeology Universty of Missouri, Colombia 2008, pp. 23-43.
• CRADDOCK, P.T., Scientific Investigation of Copies, Fakes and Forgeries. Oxford: Butterworth-Heinemann 2009.
• ÇAVUŞOĞLU, Rafet, Urartu Kemerleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2002, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• ÇAVUŞOĞLU, Rafet, Van Müzesindeki Urartu Bronz Kemerleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1995. Yüzüncü Yıl Üniverstiesi, Van.
• ERGÜRER, Hatice, “Urartu Kemerleri Üzerindeki İnsan Tasvirleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2010 14 (2), 1-22.
• HANFMANN, M. A.; P. Hansen, “Hittite Bronzes and Other Near Eastern Figurines in the Fogg Art Museum of Harvard University.” Türk Arkeoloji Dergisi 6(2), 1956, s. 43–58.
• HUGHES, M. J.; John E. Curtis; E. T. Hall, “Analyses of Some Urartian Bronzes.” Anatolian Studies 31(May) 1981, pp. 141–45.
• INGO, Gabrile Maria; Altan Çilingiroğlu; Federica Faraldi; Cristina Riccucci; Maria Pia Casaletto; Aylin Erdem; Atilla Batmaz, “The Bronze Shields Found at the Ayanis Fortress (Van Region, Turkey): Manufacturing Techniques and Corrosion Phenomena.” Applied Physics A: Materials Science and Processing 100(3), 2010, pp. 793–800.
• KENDALL, T., “Urartian Art in Boston: Two Bronze Belts and a Mirror”, Boston Museum Bulletin 75, 1977, 27-57.
• LUTZ, Joachim; Ernst Pernicka, “Energy Dispersive X-Ray Fluorescence Analysis of Ancient Copper Alloys: Empirical Values for Precision and Accuracy.” Archaeometry 38(2), 1996, pp. 313–23.
• MOOREY, P. R. S., Ancient Mesopotamian Materials and Industries. Oxford: Clarendon Press 1997.
• NØRGAARD, Heide Wrobel, “Portable XRF on Prehistoric Bronze Artefacts: Limitations and Use for the Detection of Bronze Age Metal Workshops.” Open Archaeology 3(1), 2017, pp. 101–22.
• ÖZDEMİR, Ayşe; Abdulkadir Özdemir; Ziya Kılınç, “Murat Tepe’den Urartu Kemer Parçası”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, 2019, 53-63.
• POLLARD, Mark; Heron, Carl, Archaeological Chemistry. Second Edi. RSC Publishing 2008.
• PONTING, M.; I. Segal, “Inductively Coupled Plasma-Atomic Emission Spectroscopy Analyses of Roman Military Copper-Alloy Artefacts from the Excavations at Masada, Israel.” Archaeometry 40(1), 1998, pp. 109–22.
• REINDELL, Ingrid; Josef Riederer, “The Urartian Bronzes of Ayanis (Turkey). First Metal Analysis.” In Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, Roma: Istituto di Studi Sulle Civilta Dell’egeo e Del Vicino Oriente 2003, pp. 203–7.
• SEVİN, Veli, “Elazığ Müzesi’nden Bir Kemer ve Urartu Narratizmi”, Archaeological Essays in Honour of Homo amatus: Güven Arsebük için Armağan Yazılar, Ege Yayınları, 2003, İstanbul, 209-217.
• SHUGAR, Aaron N.; Jennifer L. Mass, Handheld XRF for Art and Archaeology. Leuven: Leuven University Press 2012.