KÂİNATA HİKMET NAZARIYLA BAKMAK: MA‘ÂRİF-NÂME’DE LİSÂN-I HÂL ÖRNEKLERİ

Yıl 2018, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, 560 - 580, 31.12.2018

Aysun Çelik

https://doi.org/10.28981/hikmet.498434

Cited By: 1

Öz

Mevcudatın
görüntüsüne bakarak onda ilahi işaret, remiz ve hikmetler derip derleyebilen
edipler; mahlûkatın “lisân-ı hâl”ini de edep ve ibretle dile getirmiş, kaleme
almış, kâğıda dökmüşlerdir. Yaratılandan Yaratıcı’ya götüren yüksek bir
telakkinin ifadesi olarak hâlden hakikate açılan bu mütefekkirâne bakış, İslami
ve insani medeniyetin cevherini oluşturmuş, canlı-cansıza karşı merhameti,
güzel ve iyi muameleyi gerektirmiş, özendirmiştir.

Bu
çalışmada; klasik Türk edebiyatı sahasında, özgün nesir üslubuyla meşhur olan Sinan
Paşa’nın nasihatname türünde kaleme aldığı Ma‘ârif-nâme’sinde “lisân-ı hâl”
başlığı altında yer alan yazıları incelenmiştir. “İşâret-i Lisân-ı Hâl, İşâret-i
Lisân-ı Hâl-i Bâd-ı Nesîm, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i Verd, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i
Nergis, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i Bülbül, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i Hamâme, İşâret-i
Lisân-ı Hâl-i Tâvus, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i Horûs, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i
Hüdhüd, İşâret-i Lisân-ı Hâl-i Baykuş, İşâret-i Rumûz-ı Kelb” başlıklarıyla
verilen on bir lisan-ı hâl yazısı üzerinden “nesim, verd, nergis, bülbül, hamâme,
tâvus, horûs, hüdhüd, baykuş, kelb” unsurlarının mazmun/metafor olarak
edebiyatımızdaki yerine değinilmiş ve Sinan Paşa’nın ortaya koyduğu varlık
tasavvuru değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sinan Paşa, Ma‘ârif-nâme, lisân-ı hâl

Kaynakça

• Çelik, Aysun. (2017), Sinan Paşa ve İlim, Türk Dünyasının Ulu Çınarı Mertol Tulum Kitabı (Editörler: Ahmet Kartal, Mehmet Mahur Tulum), Sivrihisar Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• Demirci, Mehmet. (1997), “Hal”. DİA, C. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 216-218.
• Eskigün, Kübra. (2006), Klasik Türk Şiirinde Efsanevi Kuşlar, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Gültekin, Nur. (Tarihsiz), “Yunan Mitolojisinin Narkissosu İle Klasik Türk Şiirinin Nergisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Edebiyatımızda Mitoloji Sempozyumu IV, https://www.academia.edu Erişim Tarihi: 12.10.2018.
• İpek, Abdulmuttalip. (2008), Klâsik Türk Şiirinde Gül Redifli Kasideler, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• Kara, Mustafa. (1998). “Hikmet”, DİA, C.17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s.518-519.
• Koç, Aylin. (2009), “Sinan Paşa”, DİA, C. 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 229-231.
• Kutluer, İlhan. (1994), “Düşünme”, DİA, C. 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 56.
• Naskali-Gürsoy, Emine. (1987), Sinan Paşa Tezkiretü’l-Evliyâ, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Özcan, Abdülkadir. (1989), Mecdî Mehmed Efendi, Hadâiku’ş-Şakâik (Şakâiku’n-Nu’maniye ve Zeyilleri), C. 1, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Pala, İskender. (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul.
• Şahin, Ahmet. (2012), “Türk Edebiyatında Edebî Tefekkür Anlayışı”, Berceste Dergisi, Mayıs. http://akademik.semazen.net/article_detail.php?id=678 Erişim Tarihi: 10.10.2018
• Tulum, A. Mertol. (2001), Tazarru’-nâme, MEB Yayınları, Ankara.
• Tulum, A. Mertol. (2011), Yakarışlar Kitabı (Tazarru‘-nâme), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• Tulum, Mertol. (2013), Sinan Paşa Maârif-nâme-Özlü Sözler ve Öğütler Kitabı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Turan, Muhittin. (2014), “Ahmedî Divanı'nda Kuşlar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık, s. 23-37
• Üstün, Yakup. (1970), “Dînî Eğitimde Metot”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, C. 9, S. 96-97, s. 170-172.
• Yavuz, A. Fikri. (2002), Kur’ân-ı Kerim ve Meâl-i Âlisi, Sönmez Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, Kadri. (2002), “Arap Dili ve Belâgatında Bedensel Beyân”, Ekev Akademi Dergisi, Y. 6, S. 13, Güz, s. 295-314.
• Zavotçu, Gencay. (2006), Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Zavotçu, Gencay. (2007), “Divan Şiiri’nde Hâl Dili”, İlmî Araştırmalar, S. 24, s. 137-155.