Usûllerin Müşterek Zemîni –Birgivî’nin Risâletün fî Usûli’l-Hadîsi–

Year 2022, Volume: 20 Issue: 2, 207 - 217, 30.12.2022

İbrahim Hatiboğlu

Abstract

Bu makalede, genelde İslâmî ilimlerin, özelde de hadis usûlünün müşterek zemîni tetkike konu edilmiştir. Tarih boyunca dinî ilimlere dair usûl eserleri alan içi ve alanlar arası bir mukayeseye tabi tutulduğunda her birinin gelişim süreçlerinin birkaç asra yayıldığı görülür. Yine, gelinen noktanın aşılıp mâhiyeti itibariyle insicamlı bir yapıya kavuşmasının ve dönüşerek ‘meleke kazandıran’ bir niteliğe erişmesinin de ancak birkaç insan ömründe gerçekleştiği bir vâkıadır. Buradan hareketle, ilk müstakil hadis usûlü eserlerinin ancak hicrî IV. yüzyılda te’lif edilmeye başlandığı, ancak yaklaşık birer asırlık süreçlerin sonunda fark edilir vasıflara kavuştuğu söylenebilir. Tarih içerisinde yaşanan, usûlün mahiyetine yönelik bu değişim süreçlerini hadis ilmi bağlamında mustalahu’l-hadîs, ‘ulûmü’l-hadîs, usûlü’l-hadîs şeklinde sıralamak mümkündür. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden ‘usûlün müşterek zemîni’ daha ziyade, hicrî IX. asırda te’lif edilen eserlerle başlamış ve yaklaşık beş asır boyunca te’lif edilmiş eserlerde kendisini göstermiştir. Yine bu zaman diliminde te’lif edilen usûller kendilerini tek bir alanla sınırlı tutmamış, kendi içinde ve diğer usûllerle güçlü bağlar kurmak suretiyle, usûlün mahiyetini alabildiğine zenginleştirmeyi başarmışlardır. Kendi içinde insicamlı bir bütünlük arz eden bu yaklaşım, en muhtasar hanefî usûl eserlerinden biri olan Birgivî’ye ait Risâletün fî Usûli’l-Hadîs’inden gösterilen örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Usūl, Usûlü Hadîs, Birgivî, Risâletün fī Usūlü’l-Hadîs, Usûllerin Müşterek Zemîni.

References

• Arslan Ali, “Hadis Usûlü-Mantık İlişkisi (Nüzhetü’n-Nazar Özelinde”, Amasya İlahiyat Dergisi, Aralık 2019, 13, 115-141;
• Birgivî Mehmed Efendi, Risâletün fî Usûli’l-Hadîs, İstanbul: Şeriketü’t-Tab‘iyye 1288, ss. 40-46;
• Dâvûd-i Karsî, Şerhun ‘alâ metni Usûli’l-Hadîs li’l-Birgivî, İstanbul: Şeriketü’t-Tab‘iyye 1288, 01-39;
• Görgün, Tahsin, “Molla Fenârî: Düşüncesi”, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2005, XXX, ss. 247-248;
• Görgün Tahsin, “Klasik Türk Düşüncesinin (Osmanlı Düşüncesinin) Temel Meseleleri ve Molla Fenârî”, Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu: International Symposium on Molla Fanari: (4-6 Aralık 2009 Bursa) Bildiriler, Bursa: Bursa Büyük Şehir Belediyesi, 2010, s. 181;
• Köksal, A. Cüneyt, Fıkıh Usûlünün Mâhiyeti ve Gâyesi, İstanbul: İSAM Yayınları 2008;
• Tekin, Kenan, “Cihet-i Vahde Tartışmaları Bağlamında 18. Yüzyıl Osmanlı İlim Düşüncesi”, Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler XVIII. Yüzyıl, 1. baskı, İstanbul 2018, ss. 23/45.