Research Article
Year 2024,
Volume: 22 Issue: 1, 35 - 54, 30.06.2024
Abstract
Seyyid Ahmed er-Rifâî, Rifâî tarîkatının kendisine nisbet edildiği ve tarîkatların kurumsal bir hüviyet kazandığı dönemde yaşamış önemli mutasavvıf âlimlerdendir. Günümüzde özellikle Irak bölgesi olmak üzere dünyanın birçok yerinde etkinliği devam eden Rifâî tarîkatının kendisine nisbet edildiği bir âlimin hadis rivayet ediş usûlü ve sünnet anlayışını tespit etmek günümüzdeki birtakım inhirafları görmek açısından da önem arz etmektedir. Anne ve baba tarafından soyu Hz. Peygamber’e (s.a.v) dayanan Seyyid Ahmed er-Rifâî, eserlerinde Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sünnetine bağlı olmanın her daim önemine vurgu yapmış ve şeriata mutâbık bir tasavvuf anlayışı benimseyerek buna muhalif olanlara karşı çıkmıştır. Hadis ilimleri literatürü arasında kırk hadis edebiyatı olarak gelenek haline gelmiş olan alanda Ah-med er-Rifâî de bir eser yazmış ve bu rivayet etmiş olduğu hadisleri halka açık sohbet or-tamında şerh etmiştir. Bu şerhlerin bir araya getirilmesiyle oluşmuş olan ve kırk hadis şerhi niteliği taşıyan Hâletü Ehli’l-Hakîkati Me‘allâh adlı eseri ele alınarak Seyyid Ahmed er-Rifâî’nin hadisleri rivayet ederken izlediği yöntemler ve sünnet anlayışı incelenecektir. Ule-mânın devlet ricâli tarafından kuvvetli destek görmesi sebebiyle hem tasavvuf hem de hadis ilmi açısından önemli bir dönemde yaşamış olan ve Türklerin İslâm’ı kabulünde büyük kat-kıda bulunmuş Ahmed Yesevi’nin de kendisinden tarîkat icâzeti aldığı Seyyid Ahmed er-Rifâî’nin mezkûr eserinde yer alan rivayetleri incelemek, bir mutasavvıfın hadisçiliğine mütevazı bir ışık tutmasının yanı sıra hadis şerh ederek topluma nasıl bir sünnet anlayışı sunduğunu da ortaya koyacaktır. Bununla beraber makale, bahse konu eser özelinde sûfîlerin hadis rivayet ederken hadis usûl kaideleri konusunda ihmalkâr davrandıklarına dair genellemelerin aksine hadis kullanımındaki özen ve ihtiyata dikkat çekmesi bakımından da önemlidir.
Keywords
References
- Aclûnî. Keşfu’l-hafâʾ. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351/1962.
- Ahmed er-Rifâî, Seyyid Ahmed b. Alî el-Mekkî b. Yahyâ er-Rifâî (ö. 578/1182). Hâletü Ehli’l-hakikati Meʿallah. thk. Ahmed el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
- Aslan, Ahmet. “Şeyh Hayat b. Kays el-Harranî’nin Hayatı, Kerametleri ve Bazı Hikmetli Sözleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (01 Aralık 2013), 63-87.
- Beyhakî. Kaza ve Kader, nşr. Muhammed b. Abdullah Âl Â’mir, Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1461/2000.
- Çakır, Abdullah. El Yazması İki Menakıb-ı Seyyid Ahmed er-Rifâî : -inceleme ve karşılaştırma-. ; İstanbul : Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
- Elbânî. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaʿîfe ve’l-mevzûʿa ve Eseruhe’s-seyyiʾü fi’l-ümme. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1416.
- Süyûtî. Şerefü’l-Muhattem. Bulak: el-Matba'tü'l-Mîriyye, 1301/1884.
- Fârûsî. İrşâdü’l-Müslimîn li Tarîkat-ı Şeyh-i Metkîn. Mısır: Dâr-ı Tıbâati’l- Âmira, 1307/1889.
- Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Tezkiretü’l-mevzûʿât. Mısır: İdâretü’t-Tabâa’tü’l-Münîriyye, 1343/1924.
- Hâkim en-Nîsâbûrî. Ma’rifetü ’Ulûmi’l-hadis. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1397/1977.
- Hatiboğlu, İbrahim. “Ahlâk ve Tasavvuf Kitaplarındaki Hadislerin Sıhhati: Bir İlmî Münakaşanın Seyri Üzerine Bâzı Notlar”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 31/3 (2002), 77-87.
- İbn Ebû Âsım eş-Şeybânî. Kitâbü’s-Sünne. thk. Muhammed Nasıruddin Elbânî: Beyrut: Mektebetu’l-İslâmiyye, 1400/1980.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Â’lemî, 1390/1970.
- İbnü’d-Dübeysî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn. Zeylü Târîhi Medîneti’s-selâm Bağdâd. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1427/2006.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevzûʿât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1388/1968.
- İbnü’l-Mülakkın. Tabakatü’l-evliyâʾ. thk. Nurettin Şerîbe, Mektebetü’l-Hâncî, 4. baskı., 1415/1994.
- İbnü’s-Sâî. Muhtasaru Ahbâri’l-hulefâʾ. Bulak: el-Emîriyye, 1309/1891.
- Karapınar, Fikret. Muhaddis Sûfîlerin Hadis Usûlü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H. 4-5. / M. 10-11. asır). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- Münzirî. et-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, Beyrut:Müesseseti’r-Risâle, 2. Basım., 1401/1981.
- Râfiî, Abdülkerim b. Muhammed. Sevâdü’l-Ayneyn fi Menâkıbı’l-Gavsi Ebi’l-Âlemeyn. Bulak: el-Matba'tü'l-Mîriyye 1388/1968.
- Saklan, Bilal. Hadis Tarihinde Muhaddis Sufiler. İnsan Yayınları, 2012.
- Salâh Uzzâm. Aktâbuʼt-Tasavvufiʼs-Selâse. tah. Abdülhalîm Mahmud: Kahire: Müessesetu Dâriʼş-Şâʼb, 1388/1968.
- Sayrafî. Fadailu’t-tesmiye bi Ahmed ve Muhammed. thk. Ebû Meryem Mecidî. Tanta: es-Sahâbetu li’t-türâs, 1411/1990.
- Sayyâd, Seyyid İzzeddin Ahmed. el-Maârifu’l-Muhammediyye fi’l-Vazâifi’l-Ahmediyye. thk. Âsım Mustafa Cehdû – Ömer Abdülkerîm Rahmûn: Dımaşk: Dâru’l-Farkad, 2010.
- Sayyâdî. Tenvîru’l-Ebsâr fî Tabakâti’s-sâdati’r-Rifâiyyeti’l-ahyâr. thk. Abdülkâdir Muhammed Ali, Beyrut: Kitâb Nâşirûn, 2019.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mirʾâtü’z-zamân fî Târîhi’l-aʿyân. thk. İbrahim Zeybak. 23 Cilt. Beyrut: Risaletü’l-’Alemiyye, 1434/2013.
- Süyûtî. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʿa. thk. Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
- Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/99-103. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
- Tahralı, Mustafa. “Ahmed er-Rifâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/127-130. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Tirmizî. Sünen-i Tirmizî, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī, Kahire: 1395/1975.
- Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. Ensar Neşriyat, 2022.
- Uzunlar, Aliye. “Seyyid Ahmed er-Rifâî’nin Âsitâne ve Türbesinin Tarihçesi”. Akademik İncelemeler Dergisi 17/1 (15 Nisan 2022), 199-214.
- https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.1034965
- Vâsıtî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hasan. Hülâsatü’l-İksîr fî nesebi Seyyidünâ’l-Gavs er-Rifâî el-Kebîr. thk. Şeyh Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-İlmiye, 2010.
- Veterî. Ravdatü’n-Nâzırîn ve Hulâsatü Menâkıbı’s-Sâlihîn. Mısır: Matbaati’l-Hayriyye, 1885.
- Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
- Yüceer, Mustafa. “Hadis İlmi Açısından ‘Men Hafiza’ Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (31 Aralık 2020), 931-970.
- https://doi.org/10.47424/tasavvur.791737
- Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-(tabakatü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1424/2003.
- Zehebî. el-Muhtasarü’l-muhtâc ileyhi min Târîhi İbni’d-Dübeysî. Bağdat: Matbaati’l-Maârif, ts.
- Zehebî. Mîzânü’l-iʿtidâl fî Nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 cilt.Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1382/1962.
Year 2024,
Volume: 22 Issue: 1, 35 - 54, 30.06.2024
Abstract
References
- Aclûnî. Keşfu’l-hafâʾ. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1351/1962.
- Ahmed er-Rifâî, Seyyid Ahmed b. Alî el-Mekkî b. Yahyâ er-Rifâî (ö. 578/1182). Hâletü Ehli’l-hakikati Meʿallah. thk. Ahmed el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1425/2004.
- Aslan, Ahmet. “Şeyh Hayat b. Kays el-Harranî’nin Hayatı, Kerametleri ve Bazı Hikmetli Sözleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/30 (01 Aralık 2013), 63-87.
- Beyhakî. Kaza ve Kader, nşr. Muhammed b. Abdullah Âl Â’mir, Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1461/2000.
- Çakır, Abdullah. El Yazması İki Menakıb-ı Seyyid Ahmed er-Rifâî : -inceleme ve karşılaştırma-. ; İstanbul : Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
- Elbânî. Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaʿîfe ve’l-mevzûʿa ve Eseruhe’s-seyyiʾü fi’l-ümme. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1416.
- Süyûtî. Şerefü’l-Muhattem. Bulak: el-Matba'tü'l-Mîriyye, 1301/1884.
- Fârûsî. İrşâdü’l-Müslimîn li Tarîkat-ı Şeyh-i Metkîn. Mısır: Dâr-ı Tıbâati’l- Âmira, 1307/1889.
- Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Tezkiretü’l-mevzûʿât. Mısır: İdâretü’t-Tabâa’tü’l-Münîriyye, 1343/1924.
- Hâkim en-Nîsâbûrî. Ma’rifetü ’Ulûmi’l-hadis. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1397/1977.
- Hatiboğlu, İbrahim. “Ahlâk ve Tasavvuf Kitaplarındaki Hadislerin Sıhhati: Bir İlmî Münakaşanın Seyri Üzerine Bâzı Notlar”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 31/3 (2002), 77-87.
- İbn Ebû Âsım eş-Şeybânî. Kitâbü’s-Sünne. thk. Muhammed Nasıruddin Elbânî: Beyrut: Mektebetu’l-İslâmiyye, 1400/1980.
- İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Â’lemî, 1390/1970.
- İbnü’d-Dübeysî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn. Zeylü Târîhi Medîneti’s-selâm Bağdâd. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1427/2006.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevzûʿât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. 3 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1388/1968.
- İbnü’l-Mülakkın. Tabakatü’l-evliyâʾ. thk. Nurettin Şerîbe, Mektebetü’l-Hâncî, 4. baskı., 1415/1994.
- İbnü’s-Sâî. Muhtasaru Ahbâri’l-hulefâʾ. Bulak: el-Emîriyye, 1309/1891.
- Karapınar, Fikret. Muhaddis Sûfîlerin Hadis Usûlü ve Hadisleri Anlama Yöntemleri (H. 4-5. / M. 10-11. asır). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
- Münzirî. et-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, Beyrut:Müesseseti’r-Risâle, 2. Basım., 1401/1981.
- Râfiî, Abdülkerim b. Muhammed. Sevâdü’l-Ayneyn fi Menâkıbı’l-Gavsi Ebi’l-Âlemeyn. Bulak: el-Matba'tü'l-Mîriyye 1388/1968.
- Saklan, Bilal. Hadis Tarihinde Muhaddis Sufiler. İnsan Yayınları, 2012.
- Salâh Uzzâm. Aktâbuʼt-Tasavvufiʼs-Selâse. tah. Abdülhalîm Mahmud: Kahire: Müessesetu Dâriʼş-Şâʼb, 1388/1968.
- Sayrafî. Fadailu’t-tesmiye bi Ahmed ve Muhammed. thk. Ebû Meryem Mecidî. Tanta: es-Sahâbetu li’t-türâs, 1411/1990.
- Sayyâd, Seyyid İzzeddin Ahmed. el-Maârifu’l-Muhammediyye fi’l-Vazâifi’l-Ahmediyye. thk. Âsım Mustafa Cehdû – Ömer Abdülkerîm Rahmûn: Dımaşk: Dâru’l-Farkad, 2010.
- Sayyâdî. Tenvîru’l-Ebsâr fî Tabakâti’s-sâdati’r-Rifâiyyeti’l-ahyâr. thk. Abdülkâdir Muhammed Ali, Beyrut: Kitâb Nâşirûn, 2019.
- Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mirʾâtü’z-zamân fî Târîhi’l-aʿyân. thk. İbrahim Zeybak. 23 Cilt. Beyrut: Risaletü’l-’Alemiyye, 1434/2013.
- Süyûtî. el-Leʾâli’l-masnûʿa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûʿa. thk. Ebû Abdurrahman Salâh b. Muhammed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
- Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/99-103. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
- Tahralı, Mustafa. “Ahmed er-Rifâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/127-130. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
- Tirmizî. Sünen-i Tirmizî, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī, Kahire: 1395/1975.
- Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. Ensar Neşriyat, 2022.
- Uzunlar, Aliye. “Seyyid Ahmed er-Rifâî’nin Âsitâne ve Türbesinin Tarihçesi”. Akademik İncelemeler Dergisi 17/1 (15 Nisan 2022), 199-214.
- https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.1034965
- Vâsıtî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hasan. Hülâsatü’l-İksîr fî nesebi Seyyidünâ’l-Gavs er-Rifâî el-Kebîr. thk. Şeyh Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-İlmiye, 2010.
- Veterî. Ravdatü’n-Nâzırîn ve Hulâsatü Menâkıbı’s-Sâlihîn. Mısır: Matbaati’l-Hayriyye, 1885.
- Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
- Yüceer, Mustafa. “Hadis İlmi Açısından ‘Men Hafiza’ Rivâyeti ve Manzum Kırk Hadis Geleneğine Tesiri”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (31 Aralık 2020), 931-970.
- https://doi.org/10.47424/tasavvur.791737
- Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-(tabakatü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye, 1424/2003.
- Zehebî. el-Muhtasarü’l-muhtâc ileyhi min Târîhi İbni’d-Dübeysî. Bağdat: Matbaati’l-Maârif, ts.
- Zehebî. Mîzânü’l-iʿtidâl fî Nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 cilt.Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1382/1962.
There are 41 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Hadith |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2024 |
| Submission Date | April 29, 2024 |
| Acceptance Date | May 11, 2024 |
| Published in Issue | Year 2024 Volume: 22 Issue: 1 |
Cite
İlmî Tedrîsâtın Tertîbi Üzerine…
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU
Her düşünce ve tasavvur, kendi iç bütünlüğü içerisinde bir ilim telâkkîsine sahiptir. İslâmî ilim geleneği de kendi bütünlüğü içerisinde bu telâkkîyi önce inşâ sonra ikmâl etmiştir. Hayatın tabi akışı içerisinde ihtiyaçlar zuhûr ettikçe önce ilmî geleneğinin alt yapısını teşkil edecek ve istidlâle medâr olacak davranış ve deliller cem‘ ve tasnif edilmiş, sonra bunlar konularına göre taksime tabi tutulmuştur. İslâmî ilimlerin teşekkülünün ilk merhalesini teşkil eden cem‘ dönemi diyebileceğimiz bu sürecin ardından yeni bir telif sürecine intikâl edilmiştir.
İlim dallarının birbirinden ayrışmaya başladığı, konularının kendine haslığı göz önünde bulundurularak hususî eserlerde toplanmaya başlandığı birkaç yüzyıl devam eden bir sürecin ardından, özellikle farklı medeniyetlere ve dinlere mensup kişilerin Müslüman olmaları ile birlikte, onların sahip olduğu birikim ile İslâmî ilimlerin her birinin sahip olduğu kazanımlar mezcedilmeye başlandı. Dolayısıyla tasnif dönemi diyebileceğimiz bu süreci ikinci bir adım, imtizâcın hâsıl ettiği müktesebâtı ise tefekküre doğru atılan ilk adım olarak değerlendirmek mümkündür.
İlim dallarının, malumâta dayalı inşâdan tefekküre dayalı tasavvura geçişinde söz konusu ara merhale çok önemli bir tesir icra etmiştir. Bugün İslâmî düşüncenin tefekkür temellerinin sağlamlaştırıldığı merhale ve her türlü adımın atıldığ süreç ‘öteki ile karşılaşmanın kazanımlarının’ bize ait tasavvura uygun bir dönüşüme tabi tutulmasından sonra kurgulanmıştır. Öteki ile karşılaşma dönemi diyebileceğimiz bu merhalede mevcut kazanımları edinip üstlenmek, bir ilmi ilim yapan cihet-i vahdesini tespit, konu ve mesâilindeki farklılaşma dolayısıyla yeni ilim dallarının teşekkülü ve küllî tefekkür geleneğinin vazgeçilmez bir parçası olması şeklinde tezâhür etmiştir.
Tefekkür geleneğimizin içinde yer alan ilim ehlinin, bu küllî tasavvuru idrâk etmesi ve tasavvuru teşkil eden bir duruşa sahip olması, mensuplarından söz konusu tasavvuru üstlenecek insanları/ilim ehlini yetiştirmesine bağlıdır. Bu da, içinde doğulan tasavvurun, hâli hazırda ve gelecekte üstlenilip sürdürülmesi için atılması gereken doğru adımları tespit ve tatbik ile mümkündür.
Geleceği kurgulayacak ilim ehlinin, içinden geldiği toplumdan edindiği ortalama müktesebâtla yetinmeksizin, tedrîs ve ta‘lîm sürecinde işaret edilen ilim dallarından her birinin ‘içselleştirerek’ elde edilmesi umulan kazanımlarını ikmâl etmesi gerekir. Dil, mantık ve irfân birlikteliğinin hâsıl ettiği usûlün kazanımlarının özümsemesi, kendisinde bir küllî tasavvur ve duruşun zâtında vücut bulması bize ait tasavvurun hâsıl olmasının vazgeçilmez yoludur.
Bütünüyle Batı esaslı eğitim-öğretim değerler manzûmesinin kurgulayıp kontrol ettiği dinî eğitim; her şeyden önce bize ait tasavvuru terk etmeyi öncelemiş, ikinci olarak bidâyetten itibaren tedrîs sürecini izleyip kâmil manada içselleştirerek bir tasavvur oluşumunu imkânsız hâle getirmiştir. Bugün, gerek yaygın gerekse örgün din tasavvurunun teşekkülünü sağlayan diyanet, ilâhiyat ve kendine ait tasavvuru keşfedip sürdürememiş medrese-dergâh camiası, farkında olmadan Batı değerler manzûmesi üzerinden ve müsaade edilen sınırlar içerisinde kalan bir tasavvur üretmektedir. Üretilen ‘yeni tasavvurun’ i‘tikâdî, amelî ve zihnî anlamda ilim geleneğimize aykırı bir mahiyet arz etmesi, ötekine ait değerleri destekleyici vasfından kaynaklanmaktadır.
İşaret edilen hususların farkında olarak yayın faaliyetlerini sürdüren Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) aracılığı ile kendi duruşumuzu ve müşterek tasavvurumuzu keşfe gayret gösteren arayışlara imkân sunmayı önemsiyoruz. Bir başka deyişle, tereddüt ve sapmaların farkına vararak seyrimize devam etmenin mutlak ihtiyacımız olduğunun idrâki içerisindeyiz. Dolayısıyla aklî, kalbî ve zihnî tekâmülü hâsıl eden usûl tasavvurumuzun öncelenmesi, malûmâtın bu tasavvura göre yorumlanması gerektiğini müdrikiz.
Yayın hayatımızın ikinci yirmi yılı içerisinde, faaliyetlerimizi kesintisiz sürdürerek geride bıraktığımız yirmi iki yılın ardından, Hadis Tetkikleri Dergisi’nin bu sayısında; hadis ilimlerinin muhtelif alanlarında ilmî, irfânî ve nazarî alanlara ta‘alluk eden ilginizi çekecek tetkiklere yer verdik. Araştırmacı ve akademisyenlerimizin müktesebâtını yansıtan tetkikler, araştırma notları, bilimsel etkinlik ve kitap tanıtımları bu sayımızda sizlerin ilgisine arz ettiğimiz içeriğimizdir.
Makaleleriniz ve araştırmalarınızla sağladığınız destekleriniz sayesinde muhteviyâtı daha da zenginleşecek olan Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD) kendini keşif gayreti içerisinde olan ilim ehlince bize iletilen her türlü talebe açık olup bütün imkânlarımızı kullanarak talepte bulunanları desteklemeye çalışacağımızın bilinmesini isteriz.
Geride bıraktığımız kesintisiz yirmi iki yıl ve kırk üç sayı boyunca Hadis Tetkikleri Dergisi’ne (HTD) destek olan, sahip çıkan, bizleri cesaretlendiren, yazılarıyla bizi onurlandıran bütün hoca ve kardeşlerimize şükranlarımızı sunarken bundan sonra da HTD’nin imkânlarının, araştırmacılarımızın hizmetinde olduğunu te’yîden ifade istiyoruz.
Gelecek sayılarımızda görüşmek dileğiyle...
Saygılarımızla...
İbrahim HATİBOĞLU