Mardin Müzesi’nden İki Pişmiş Toprak Ampulla

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 19, 297 - 317, 15.03.2022

Murat Tosun

https://doi.org/10.20304/humanitas.994533

Öz

Geç Antik Dönem’de genellikle sıvı ürünlerin içine konularak bu sayede şifa verdiğine inanılan ampullalar, yoğun olarak hac merkezlerinde ele geçen bir tür şişedir. Mardin Müzesi’nde yer alan pişmiş topraktan yapılmış iki adet ampulla, müzeye satın alma yoluyla kazandırılmışlardır. Oldukça küçük boyutlu olan bu ampullalar, yayınlarda Anadolu kökenli Tip 2 olarak adlandırılan grup içerisinde değerlendirilmektedir. Ampullalar, kırmızı tonlu hamur ve astar renkleri yanı sıra hamurundaki mika katkısıyla da Anadolu kökenli bir özellik göstermektedir. Her iki ampulla da kalıp yapımıdır. 1 No’lu Ampulla’da yalnızca kabartmalı bir Yunan haçı, 2 No’lu Ampulla’da ise merkezde basit işçilikli bir Yunan haçı yanı sıra etrafı yuvarlak madalyon benzeri daireler ve noktalar ile bezelidir. Tipolojik benzer örnekleri göz önünde bulundurularak, 5. yüzyıl-7. yüzyıl başları arasına tarihlenmektedir.  

Anahtar Kelimeler

Mardin müzesi, Ampulla, Geç antik dönem, Anadolu, Yunan haçı

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Bu ampullaların çalışma iznini tarafıma veren Mardin Müze Müdürü Abdülgani TARKAN ile Mardin Müze Müdür Yardımcısı Süleyman BAYAR’a ve müzede bu malzemeleri kolay çalışabilmeme imkân sağlayan Mardin Müzesi’nden Uzman Mehmet ŞAN ile Uzman Hasan MENTEŞE’ye en içten teşekkürlerimi sunarım.

Two Terracotta Ampullae from Mardin Museum

Öz

Ampullae, which are believed to heal by being put into liquid products in the Late Antiquity, are kinds of bottles that are mostly found in pilgrimage centers. Two ampullae made of terracotta in Mardin Museum have been brought to the museum through purchase. These ampullae, which are so small in size, are evaluated in the group called Type 2 originating from Asia Minor in the literature. Ampullae show a characteristic of Asia Minor origin with the addition of red toned clay and slip colors as well as the mica additive in the clay. Both ampullae are mold making. Ampulla No. 1 has only an embossed Greek cross, while Ampulla No. 2 has a simple Greek cross in the center, as well as round medallion-like circles and dots. Considering typologically similar examples, they are thought to be dated to belong to the 5th century-7th the beginning of the century.

Anahtar Kelimeler

Mardin museum, Ampulla, Late antiquity, Asia Minor (Anatolia), Greek cross

Kaynakça

• Aharoni, Y. (1964). Excavations at Ramat Rahel, seasons 1961 and 1962. Roma: Centro die Studi Semitici.
• Anderson, W. (2004). An archaeology of Late Antiquity pilgrim flasks. Anatolian Studies, 54, 79-93.
• Anderson, W. (2007). Votive customs in Early Byzantine Asia Minor. Journal of the Australian Early Medieval Association, 3, 17-27.
• Arthur, P. (2006) Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale). İstanbul: Ege Yayınları.
• Atik, N. (1995). Die keramik aus den südthermen von Perge. Istanbuler Mitteilungen, Beiheft, 40. Tübingen: Wasmuth.
• Aydın, A. (2013). Marmaris Müzesi’ndeki ampullalar. Olba, 21, 437-456.
• Aydın, A. (2015a). İzmir Arkeoloji Müzesi ile Tarih ve Sanat Müzesi’nde bulunan ampullalar. Olba, 23, 487-513.
• Aydın, A. (2015b). Aziz Konon tasvirli bir Menas Ampullası. Adalya, 28, 289-302.
• Besques-Mollard, S. (1968). Un portrait de Cléopâtre I dans les terres cuites de Smyrne. Revue Archéologique, 2, 241-250.
• Blick, S. (2001). Comparing pilgrim souvenirs and Trinity Chapel windows at Canterbury Cathedral: An exploration of context, copying, and the recovery of lost stained glass. Mirator, September 2001, 1-27.
• Buckton, D. (Ed.). (1994). Byzantium: treasures of Byzantine Art and Culture from British collections. London: Trustees of the British Museum by British Museum Press.
• Campbell, S. D. (1988). Armchair pilgrims: ampullae from Aphrodisias in Caria. Medieval Studies, 50, 539-545.
• Crawford, J. S. (1990). The Byzantine shops at Sardis. Cambridge/London: Harvard University Press.
• Crowfoot, J. W. ve Fitzgerald, G. M. (1929). Excavations in the Tyropoeon Valley, Jerusalem 1927. London: Palestine Exploration Fund.
• Dalton, O. M. (1901). Catalogue of Early Christian Antiquities and objects from the christian east in the department of British and Mediaeval Antiquities and ethnography of the British Museum. London: Trustees of the British Museum.
• Dalton, O. M. (1921). The British Museum: a guide to the Early Christian and Byzantine Antiquities in the department of British and Mediaeval Antiquities. London: Oxford University Press.
• Dinç, R. ve Dede, E. (2003). Tralleis 1999 kazısı- sonuç raporu. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 25, 11-24.
• Duyuran, R. (1974). Akhisar Tepe Mezarlığında yapılan arkeolojik araştırmalar: 2. Türk Arkeoloji Dergisi, 20(2), 17-27.
• Engemann, J. (2002). Palästinische frühchristliche pilgerampullen. Jahrbuch für Antike und Christentum, 45, 153-169.
• Ersoy, A. (2018). Bazı arkeolojik buluntu örnekleri üzerinden Antik Smyrna/İzmir’de inançlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 89-107.
• Ferrero, D. B. (1987). Aziz Philippus’un Martyrion’u ve Kiliseleri. A. Peres (Ed.), Hierapolis di Frigia 1957-1987 içinde (s. 121-132). Milano: Fabbri.
• Fıratlı, N. (1972). Uşak-Selçikler kazısı ve çevre araştırmaları 1966-1970. Türk Arkeoloji Dergisi, 19(2), 109-160.
• Foss, C. (2002). Pilgrimage in Medieval Asia Minor. Dumbarton Oaks Papers, 56, 129-151.
• Gassner, V. (1997). Das südtor der tetragonos-agora: keramik und kleinfunde, forschungen in Ephesos 13.1.1. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Gerry, K. B. (t.b). Pilgrim flask of St. Sergios. The Walters Art Museum, Baltimore. https://projects.mcah.columbia.edu/treasuresofheaven/relics/Pilgrim-Flask-of-St-Sergios.php
• Ghini, G. P. (2000). Iasos: l’eta Bizantina. Bollettino dell’Associazione Iasos di Caria, 6, 15-17.
• Grabar, E. (1958). Ampoules de Terre Sainte (Monza, Bobbio). Paris: C. Klincksieck.
• Greenewalt, C. H. (1997). Sardis: archaeological research in 1995. Kazı Sonuçları Toplantısı, 18(1), 513-527.
• Greenewalt, C. H. (2006). Sardis: archaeological research and conservation projects in 2004. Kazı Sonuçları Toplantısı, 27(2), 175-186.
• Greenwalt, C. H. ve Rautman, M. L. (1998). The Sardis campaigns of 1994 and 1995. American Journal of Archaeology, 102(3), 469-505.
• Griffing, R. P. (1938). An Early Christian ivory plaque in Cyprus and notes on the Asiatic Ampullae. The Art Bulletin, 20(3), 266-279.
• Grossman, P. (1998). The pilgrimage center of Abû Mînâ. D. Frankfurter (Ed.), Pilgrimage and holy space in late antique Egypt içinde (s. 281-302). Leiden: Brill.
• Hanfmann, G. M. A. (1959). Excavations at Sardis, 1958. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 154, 5-35.
• Hanfmann, G. M. A. (1966). The eighth campaign at Sardis (1965). Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 182, 2-54.
• Hanfmann, G. M. A. (1972). Excavations and restoration at Sardis-1970. Türk Arkeoloji Dergisi, 19(1), 99-119.
• Hanfmann, G. M. A. (1985). The donkey and the king. The Harward Theological Review, 78(3/4), 421-430.
• Hayes, J. W. (1971). A new type Early Christian ampulla. The Annual of the British School at Athens, 66, 243-248.
• Hayes, J. W. (1976). Roman pottery in the Royal Ontario Museum: a catalogue. Toronto: Royal Ontario Museum.
• Hayes, J. W. (2008). The Athenian Agora XXXII: Roman pottery fine-ware imports. Princeton/New Jersey: The American School of Classical Studies at Athens.
• Hepding, H. (1907). Die arbeiten zu Pergamon 1904-1905. Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung, 32, 161-414.
• Ionescu, M. ve Opriş, I. I. C. (1998). O ampulla din Asia Minor recent descoperita la Callatis. Thraco-Dacica, 19(1-2), 167-170.
• Κατσιώτη, Α. (Katsioti, A.) (2009). Πήλινα φιαλίδια-ευλογίες από τα Δωδεκάνησα (Pelina fialidia-eulogies apo ta Dodekanesa). Α. Κατσιώτη (A. Katsioti) (Ed.), Δελτίον της xριστιανικής αρχαιολογικής εταιρείας Λ’ (Deltion tes khristianikes arkhaiologikes etaireias l’) içinde (271-282). Αθήνα (Athena): Περίοδος Δ’ (Periodos D’), Τόμος Λ’ (Tomos L’).
• Katsioti, A. ve Mastrochristos, N. (2018). Aspects of pilgrimage in the Eastern Mediterranean during the Early Byzantine Period archaeological evidence from Rhodes. D. Ariantzi ve I. Eichner (Ed.), Für seelenheil und lebensglück: das Byzantinische pilgerwesen und seine wurzeln (Byzanz zwischen orient und okzident 10) içinde (s. 83-95). Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums.
• Koch, G. (2015). Türkiye’deki Geç Antik Dönem önemli merkezleri ile birlikte Erken Hıristiyan Sanatı. (A. Aydın Çev.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 2002).
• Köroğlu, G. (2011). Yumuktepe Höyüğü kazılarında gün ışığına çıkarılan Aziz Menas tasvirli hacı şişesi. Seleucia ad Calycadnum, 1, 77-89.
• Köroğlu, G. ve Yılmaz, S. (2015). Anadolu’dan Erken Bizans Dönemi hacı ampullaları ve Smyrna buluntuları. A. Ersoy ve G. Şakar (Ed.), Smyrna/İzmir kazı ve araştırmaları I. çalıştay bildirileri içinde (s. 155-170). İstanbul: Ege Yayınları.
• Ladstätter, S. (2010). Ephesos in Byzantinischer zeit: das letzte kapitel der geschichte einer antiken großstadt. F. Daim ve J. Drauschke (Ed.), Byzanz – das römerreich im mittelalter teil 2(2) schauplätze içinde (s. 493-520). Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums.
• Ladstätter, S. ve Pülz, A. (2007). Ephesus in the Late Roman and Early Byzantine Period: changes in its urban character from the third to the seventh century AD. A.G. Poulter (Ed.), The transition to Late Antiquity: on the Danube and beyond içinde (s. 391-433). Oxford: British Academy.
• Lambert, C. ve Pedemonte-Demeglio, P. (1994). Ampolle devozionali ed itinerari di pellegrinaggio tra IV e VII secolo. Antiquité Tardive: Revue Internationale d’Histoire et d’Archéologie (IVe-VIIe siècle), 2, 205-231.
• Laumonier, A. (1936). Archéologie Carienne. Bulletin de Correspondance Hellénique, 60(1), 286-335.
• Leclercq, H. (1924). Ampoules (A eulogies). L. Leteuzey (Ed.), Dictionnaire d’archeologie Chretienne et de liturgie, 1(2) içinde (s. 1722-1747). Paris: Chainage-Chypre.
• Leo-Imperiale, M. (2016). “Sanctum oleum sume”. Le ampolle a eulogia di tipo microasiatico da Hierapolis di Frigia. F. D’Andria, M.P. Caggia ve T. Ismaelli (Ed.), Hierapolis di Frigia VIII, 1: Hierapolis di Frigia Le attività delle campagne di scavo e restauro 2007-2011 içinde (663-674). İstanbul: Ege Yayınları & Francesco D’Andria.
• Lopreato, P. (1976). Le ampolle di San Menas a la diffusione del suo culto nell’alto Adriatico. Antichita Altoadriatiche, 12, 411-428.
• Love, I. C. (1972). A preliminary report of the excavations at Knidos, 1970. American Journal of Archaeology, 76(1), 61-76.
• Maeir, A. M. ve Strauss, Y. (1995). A pilgrim flask of Anatolian origin from Late Byzantine/Early Ummayyad Jerusalem. Anatolian Studies, 45, 237-241.
• Magness, J. (1993). Jerusalem ceramic chronology circa 200-800 CE. Sheffield: Sheffield Academic Press.
• Metzger, C. (1981). Les ampoules à eulogie du Musée du Louvre (3. Baskı). Paris: Réunion des Musées Nationaux.
• Michon, E. (1892). La collection d’ampoules à eulogies du Musée du Louvre. Rome: Imprimerie de la Paix, Philippe Cuggiani.
• Monza Ampullae (t.b.). Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Monza_ampullae
• Ötüken, Y. (2003). Likya bölgesindeki kazı ve yüzey araştırmaları çerçevesinde Ortaçağ seramikleri. Adalya, 6, 233-249.
• Öztaşkın, M. (2017). Olympos kazısı seramik buluntuları. B. Y. O. Uçkan (Ed.), Olympos I: 2000-2014 araştırma sonuçları (Akmed Series in Mediterranean Studies 2) içinde (s. 209-224). İstanbul: Oksijen Basım ve Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.
• Öztaşkın, M. (2020). Olympos’ta bulunmuş figürlü bir ampullanın ikonografik değerlendirmesi. Social Sciences Research Journal, 9(1), 181-188.
• Paton, J. (1907). Archaeological news. American Journal of Archaeology, 11(1), 71-141.
• Rautman, M. (2005). A Stylite Ampulla at Sardis. F. Baratte, V. Déroche, C. Jolivet-Lévy ve B. Pitarakis (Ed.), Travaux et mémoires 15, mélanges Jean-Pierre Sodini, collège de France - CNRS centre de recherche d’histoire et civilisation de Byzance içinde (s. 713-721). Paris: l’Université Paris I Panthéon-Sorbonne.
• Reygers, L. (1937). Ampulle. O. Schmitt (Ed.), Reallexikon zur deutschen kunstgeschichte I içinde (s. 658-661). Stuttgart: Metzler.
• Riley, J. A. (1979). Coarse pottery. J.A. Lloyd (Ed.), Excavations at Sidi Khrebish Benghazi (Berenice). Economic life at Berenice: sculpture and terracottas, coarse pottery volume 2 içinde (s. 91-466), Tripoli: Socialist Libyan Arab Jamahiriya.
• Robert, L. (1984). Documents d’Asie Mineure. Bulletin de Correspondance Hellénique, 108(1), 457-532.
• Sartiaux, F. (1921). Nouvelles recherches sur le site de Phocée. Comptes Rendus des Séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 65ᵉ Année, 2, 119-129.
• Shtereva, I. (1999). Early Christian ampullae from Sliven, South Bulgaria. Archaeologia Bulgarica, 3(1), 85-88.
• Sincar, H. İ. (2022, 11 Ocak). Dara antik kentindeki kazıda 1400 yıllık ampulla bulundu. haberler.com. https://www.haberler.com/mardin-deki-dara-antik-kenti-nde-yapilan-kazida-14658733-haberi/
• Sodini, J.P. (2011). La Terre des Semelles: images Pieuses Ramenées par les pèlerins des lieux saints (Terre Sainte, Martyria d’Orient). Journal des Savants, 1(1), 77-140.
• Şimşek, C. (2019). Laodikeia Kuzey (kutsal) Agora Batı Portik’den iki ampulla. C. Şimşek (Ed.), Laodikeia çalışmaları 5: 15. yılında Laodikeia (2003-2018) içinde (s. 221-238). İstanbul: Ege Yayınları.
• Şimşek, C. ve Duman, B. (2007). Laodikeia’da bulunan ampullalar. OLBA, XV, 73-101.
• Şimşek, C. ve Yener, B. (2018). Ampullae with figural depictions from Laodikeia of Late Antiquity. C. Şimşek ve T. Kaçar (Ed.), Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve çevresi / The Lykos Valley and neighbourhood in Late Antiquity içinde (s. 217-232). İstanbul: Ege Yayınları.
• Tosun, M. (2020a). Dara (Anastasiopolis) Roma ve Geç Antik Dönem (Parth-Sasani) seramikleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
• Tosun, M. (2020b). Dara’dan (Anastasiopolis) Batı Akdeniz (Kuzey Afrika-Güney İspanya ‘?’) seramikleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 269-288.
• Tosun, M. (2020c). Dara (Anastasiopolis) verileri ışığında Yukarı Mezopotamya’da Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Phokaia kırmızı astarlı seramikleri. Amisos, 5(9), 343-361.
• Tuchelt, K. ve Baldus, H.R. (1980). Didyma: bericht über die arbeiten der jahre 1975-1979. Istanbuler Mitteilungen, 30, 99-189.
• Vikan, G. (1982). Byzantine pilgrimage art. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University.
• Vikan, G. (1991). Guided by land and sea, pilgrim art and pilgrim travel in Early Byzantium. J. Engemann (Ed.), Tesserae: festschrift für Josef Engemann, jahrbuch für antike und christentum, ergänzungsband, 18 içinde (s. 74-92). Münster/Westfalen: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung.
• Vikan, G. (1995) Early Byzantine pilgrimage “Devotionalia” as evidence of the appearance of pilgrimage shrines. E. Dassmann ve J. Engemann (Ed.), Jahrbuch für antike und christentum, ergänzungsband, 20.1 içinde (s. 377-388). Münster/Westfalen: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung.
• Weitzmann, K. (1979). Age of spirituality: Late Antique and Early Christian Art, third to seventh century: catalogue of the exhibition at the Metropolitan Museum of Art, november 19, 1977, through february 12, 1978. New York: The Metropolitan Museum.
• Williams, C. (1989). Anemurium: Roman and Early Byzantine pottery. Toronto: Pontifical Institute for Medieval Studies.
• Wulff, O. (1909). Beschreibung der bildwerke der christlichen epochen. Altchristliche und mittelalterliche Byzantinische bildwerke, band 3, teil 1. Berlin: Reimer.
• Zalesska, V. (1999). La représentation des visions apocalyptiques sur les monuments Éphésiens du VIe siècle. H. Friesinger ve F. Krinzinger (Ed.), 100 jahre österreichische forschungen in Ephesos, akten des symposions, Wien 1995, 1-3 içinde (s. 355-359). Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.