The Proto-Hungarians and their Relations with Turks in the Medieval Period

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 21, 212 - 227, 15.03.2023

Egemen Çağrı Mızrak

https://doi.org/10.20304/humanitas.1213787

Öz

The history of proto-Hungarians, originating from the Ugor branch of the Uralic stock, was intertwined with the Turkic peoples in a wide geography stretching from the east of the Ural Mountains to the Western-Southern Siberia as also their hypothetical ancient homeland (Urheimat). Even today, the material data of this partnership in Siberia can be seen in both anthropological-genetic and cultural phases. The information about the first known homeland of the Hungarians takes us mostly to the southern slopes of the Ural Mountains between the Kama-Yayık rivers and to the east, especially the Bashkiria region. The historical and geographical records on Hungar-Turk connection were most effectively abundant from the fifth century AD to the end of the ninth century. In this time period the Hungarians, who were generally associated with the Turks in written sources, established strong ties with the Hun-Ogur-Sabir-Khazar and Gok Turk elements.

Anahtar Kelimeler

Sabir, Ogur, Hungarian, Proto-Hungarian, Turk, Bakhat (Bakhta)

Proto-Macarlar ve Orta Çağ’da Türklerle İlişkileri

Öz

Uralik halklar zümresinin Ugor kolu menşeli Proto-Macarların tarihi, başlangıç sahası olarak kabul edebileceğimiz kadim ana-yurt coğrafyası (Urheimat) olan Ural Dağları’nın doğusundan Batı-Güney Sibirya’ya uzanan geniş coğrafyada Türk kökenli halklarla iç içe olmuştur. Günümüzde dahi bu ortaklığın (Türk-Ugor) maddi verileri ilk yurt diyebileceğimiz Sibirya’da gerek antropolojik ve genetik gerekse de sosyo-kültürel safhalarda görülmektedir. Macarların, bilinen ilk yurtlarına dair bilgiler ise bizi daha çok Ural Dağları’nın güneyi, Kama-Yayık nehirleri arası ve doğusuna, bilhassa Başkirya sahasına götürmektedir. Tarihi ve coğrafi kayıtlar bağlamında Macar-Türk bağlantısının en etkin bir şekilde varlığından bahsedebileceğimiz dönem MS V. yüzyılda vuku bulan büyük Ogur göçleriyle başlamakta ve MS IX. yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır. Bu zaman diliminde Macarların, Hun-Ogur-Sabir-Hazar-Gök Türk unsurlarıyla güçlü bağlar kurdukları ve kaynaklarda genel itibariyle Türklerle ilişkilendirildikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Macar, Proto-Macar, Türk, Sabir, Ogur

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (1995). Grek seyyahı Priskos’a göre Avrupa Hunları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2021a). Sabirler. S. Çirkin (Ed.), Kökler içinde (C II, s. 587-592). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2021b). Ogur boyları. S. Çirkin (Ed.), Kökler içinde (C II, s. 593-622). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bakhta. (t.b.). Google Maps. https://goo.gl/maps/zjmBi23jNrLXVvaXA Baştav, Ş. (1941). Sabir Türkleri. Belleten, 5(17-18), 53-100.
• Csáky, V., Gerber, D., Szeifert, B., Egyed B., Stégmár, B., Botalov, S., Grudochko, Matveeva, Zelenkov, Sleptsova, Goldina, Danich, Mende, Türk, Szecsenyi-Nagy, (2020). Early medieval genetic data from Ural region evaluated in the light of archaeolohical evidence of ancient Hungarians. Sci Reports, 10, 19137.
• Çoban, E. (2007). Ortaçağ Macaristan’ında Müslüman gruplar. 38. ICANAS Uluslarası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (C 2) içinde (s. 967-980), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Doğan, İ. (2007). Macar ulusal kimliğinin oluşumunda Türk etkisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47(2), 1-12.
• Eckhart, F. (2010). Macaristan tarihi. (İ. Kafesoğlu, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Fóthi, E., Gonzales, A., Fehér, T., Gugora, A., Fóthi, A., Biro, O. ve Keyser, C. (2020). Genetic analysis of male Hungarian conquerors: European and Asian paternal lineages of the conquering Hungarian tribes. Archaeological and Anthropological Sciences, 12(31), 1-21.
• Golden, P. B. (1980). Khazar studies C I. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Golden, P. B. (2000). Rusya’nın orman kuşağı halkları. Denis Sinor (Ed.) Erken İç Asya Tarihi (2. baskı) içinde (s. 311-344). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Golden, P. B. (2002). Türk halkları tarihine giriş. (O. Karatay, Çev.), Ankara: KaraM Yayınları.
• Györffy, G. (1994). Dual kingship and the seven chieftains of the Hungarians in the era of the conquest and the raids. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 1(2), 87-104.
• Haddon, A. C. (1912). The wanderings of peoples (2. baskı). London: Cambridge University Press.
• Halasi-Kun, T. (1990). Türk-Macar akrabalığı üzerine. (E. Çoban, Çev.). Erdem, 6(18), 885-892.
• Işık, İ. H. (2021). Sekeller (Doğu Avrupa’da unutulmuş bir hun kavimi). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü (16. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karatay, O. (2014). Etelköz: Ortanca Macar yurdu hakkında yeni bazı tespitler. Belleten, 78(281), 41-92.
• Kurat, A. N. (1972). IV.-XVIII. yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki Türk kavimleri ve devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mesudî (2004). Murûc ez-zeheb (Altın bozkırlar). (D. A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Yörükan, Y. Z. (Haz.) (2004). Müslüman coğrafyacıların gözüyle Ortaçağ’da Türkler. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Neparáczki, E., Juhasz Z., Pamjav, H., Fehér, T., Csányi, B., Zink, A., Maixner, F., Palfi, G., Molnár, E., Pap, I., Kustár, A., Révész, L., Rasko, I. ve Török, T. (2017). Genetic structure of the early Hungarian conquerors inferred from mtDNA haplotypes and Y-chromosome haplogroups in a small cemetery. Mol Genet Genomics, 292, 201-214.
• Öz, A. (2021). Ortaçağ’da Macarlar ve Sekeller (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Öz, A. (2017). Orta Çağ Macar kroniklerinde Hun-Macar akrabalığı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57(2), 1474-1490.
• Porphyrogenitus, C. (1985). De administrando imperio. (R. J. H. Jenkins, Çev.). Washington DC.: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
• Rasonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Tarihi Araştırmaları Enstitüsü.
• Şen, M. (2016). Yurt tutuştan Trianon’a Macaristan. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Taşağıl, A. (2012). Gök Türkler C I-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Türker, P. Y. (2017). Erken Ortaçağ’da İç Asya’dan Erdel Bölgesi’ne yapılan göçler. Prof. Dr. Eşref Buharalı’ya armağan (Türk Tarihine Dair Yazılar-II) içinde (s. 401-408). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Vasary, I. (2007). Eski İç Asya’nın tarihi. (İ. Doğan, Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Zimonyi, I. (2002). Bulgarlar ve Ogurlar. Türkler (C 2) içinde (s. 606-616), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.