VA'D VE VA'İD EKSENİNDE İLAHİ ADALET

Year 2018, Volume: 3 Issue: 2, 485 - 492, 30.12.2018

Hamdi Akbaş , Ömer Sadıker

https://doi.org/10.21733/ibad.422393

Abstract

Adalet
kavramı insanların üzerinde tartıştıkları önemli konulardan biridir. Bu kavram
genellikle ilahi düzlemde Allah’ın adaleti ve Allah’ın adaletinin hangi
boyutlarda değerlendirilmesi gerektiği şeklinde ele alınmış ve yargı -
hesaplaşma ile birlikte Allah’ın varlığını ve ahiret hayatının imkânını
çağrıştıran unsurlardan biri olmuştur. Bu çerçevede insanı yaşamı boyunca
ahlaklı ve erdemli kılmayı amaçlayan ilahi mesaj / Kur’an da sürekli olarak
zulüm, haksızlık ve büyüklenmeye karşı Allah’ın intikamını, gazabını, cezasını
ve adaletini gündeme getirmiştir.

Kur’an-ı Kerim, adalet sıfatından yoksun olan kişinin dilsiz, aciz
ve hiçbir işe yaramayan bir köleye benzeterek böyle birinin, adalet faziletini
kazanmış ve doğru yolu bulmuş olanla bir tutulamayacağı bildirmiş, adaletin bir
kemal sıfatı olduğuna işaret etmiştir. Birçok ayet hak ve adaletin mutlaklığına
öylesine vurgu yapmıştır ki bizzat Allah’ın ahirette hiçbir haksızlığa mahal
vermeyecek şekilde adaletle hükmedeceği ve onun bu va’dinin kesin olduğunu ifade
etmektedir. Nitekim bu ayetler bağlamında Allah’ın asla hiç kimseye
zulmetmeyeceği konusundaki sözü O’nun va’dinden başka bir şey olmayıp bu konuda
herhangi bir değişikliğin olmayacağı da söylenmektedir.

İslam âlimleri Allah’ı‎n olumsuz hiçbir s‎ıfat‎ını‎n bulunmad‎ığı‎
gibi yarattı‎klar‎ına
kötülük yapma veya adaletsiz davranma anlamı‎na
gelebilecek her türlü fiilden münezzeh olduğu fikrinde ittifak etmiş‏lerdir. Nitekim zulüm; bilgisizlik ve eksiklik
ihtiyaçtan kaynaklanan bir fiil olup Allah bu tür sı‎fatlardan
da uzaktır. Bununla birlikte Allah’ı‎n zulme kadir
olması‎, insanları‎ dinî bakı‎mdan sorumlu tutması‎, onları‎n günah i‏şlemesine
iradesinin taalluk etmesi, insanlara ait iyi ve kötü fiilleri yaratması‎, insanları sapt‎ırması‎ ve ahirette kâfir çocukları‎na azap
edip etmeyeceği gibi konular da farklı‎ kelâm
ekollerine mensup âlimlerin görüş‏lerince
Allah’a zulüm isnat etme anlam‎ına
gelip gelmediği bağlamında tartışıl‎mış‎tır. Ayrıca Allah’ın dinine inanmayan veya
emirlerine karşı gelenlere dünyada ve ahirette vereceği ceza da O’nun adaleti
ve fiillerindeki hikmetle bağlantılı biçimde ele alınmış ve inananla
inanmayanın, itaat edenle etmeyenin bir veya eşit tutulmamasının ilâhî adalet
ve hikmetin gereği olduğu kabul edilmiştir.

Sonuç itibarıyla her ne kadar bazı kelamî meseleler bu düzlemde
tartışılsa da Cenâbı‎ Hakk’‎ın zulümden münezzeh olduğu ve
fiillerinden dolayı‎ O’na zulüm isnat edilemeyeceği
inancı‎ naslarla sabittir. Bu sebeple ilâhî fiiller
hakkı‎nda değerlendirme yapılırken Allah’ın fiillerinin
yarattıklarının fiilleriyle mukayese edilmesi oldukça sıkıntılı sonuçlar
doğuracaktır.

 

Keywords

Allah, Va’d, Va’id, Adalet

References

• Abdulbaki, M. Fuat, Mu’cemü’l-Müfehres li-Elfazi’l-Kur’anî’l-Kerim, Darü’l-Kütübi’l- Mısriyye, Kahire 1364.Ay, Mahmut, Kelamda Adalet, Kudret ve Hikmet Bağlamında Tanrı Tasavvurları, Eski Yeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, 2015, sayı: 31, s. 25-50.Bağdadî, Abdulkadir, Usuli’d-Din, Darü’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut 2002.Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn, Kitabu’l-İrşad, Mektebetü’l-Haneci, Mısır 1950.Çağrıcı, Mustafa, “Adalet” mad., DİA, İstanbul 1988.Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbane an-Usuli’d-Diyane, Mektebetü Dari’l-Beyan, Mısır 1990.Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, tah. Ahmed Cad, Darü’l-Hâdis, Kahire 2008.Genel, Fatma, “Adalet Teriminin Tekâmülü Ve Kazandığı Anlamlar”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 10.2 (2012), SS.121-128.İbn Furek, Muhammed b. Hasan, Mücerredü’l-Makalat, tah. Ahmed Abdurrahim Sayih, el-Mektebetü’s-Sekafi’d-Diniyye, Kahire 2005.İbn Manzur, Lisanü’l Arab, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.Kadı Abdulcabbar, el–Muğni fi Ebvabi’t-Tevhid ve’l-Adl, Neşr. İbrahim Medkur-Taha Hüseyin, Kahire 1962. Kâdî Abdulcabbâr, Fadlu’l-İʽtizâl ve Tabakâtu’l-Muʽtezile, Nşr. Fuad Seyyid, Darü’t-Tunusiyye, Tunus 1974, s. 140.……………..,,,, Şerhu’l-Usuli’l-Hamse Giriş, çev. İlyas Çelebi, Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2016.………………., Muhtasar fi Usuli’d-Din, Darü’l-Hilal, Kahire 1971.……………..,,,, Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, Mektebetü’l-Vehbe, Kahire 1996.Kutlu, “va’d ve vaid” mad., DİA, İstanbul 2012.Kutluay, Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yay., İstanbul 2001.Matta 25/46.Mâturîdî, Ebu’l-Mansur, Kitabu’t-Tevhid, tah. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi, İrşad Yay., İstanbul 2001. Mezmurlar 1/5.Nesefî, Ömer, Metnu’l-Akaid, Fazilet Neşriyat, İstanbul trs..Oral, Osman, “Kelam İlminde İlahi Adalet”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 11:1 (2013), SS.443-458.Özsoy, Ömer – Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi), Fecr Yay., Ankara 2016.Râgıb el-İsfahanî, el-Müfredat Elfazü’l-Kur’an, tah. Saffan Adnan Davudî, Darü’l-Kalem, Dımeşk 2009.Salimî, Ebu’ş-Şekür, et-Temhid fi Beyanı’t-Tevhid, tah. Ömer Türkmen, TDV. Yay., Ankara 2017.Sinanoğlu, Mustafa, “ta’dil ve tecvir” mad., DİA, İstanbul 2010.Şehristanî, Ebu’l-Feth, el-Milel ve’n-Nihal, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.Tehânevî, Muhammed Hamid, Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünun ve’l-Ulum. yrs., trs.Tritton, Arthur Stanley, İslam Kelamı, çev. Mehmet Dağ, AÜİF. Yay., Ankara 1983.Yavuz, Yusuf Şevki, “Zulüm” mad., DİA, İstanbul 2013.