Financial Problems of Municipalities in Turkey and Possible Effects

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 167 - 182, 30.08.2019

Ahmet Ulusoy , Mustafa Tekdere

https://doi.org/10.21733/ibad.529821

Cited By: 2

Öz

The
municipalities have become the focal point of some positive developments on
economic growth and development through more efficient use of resources. In
addition, they have come to the fore in terms of democracy, accountability,
fiscal discipline and fiscal responsibility with the advantages they provide
for participation. The development of welfare state understanding with these
factors, population growth, urbanization process and localization, widespread
in the post-1980 period, decentralization, governance and locality in service,
put municipalities in the foreground in the process of public service supply.
Moreover, there has been an increasing share of duties between central
governments and municipalities. Public service burden on municipalities
increased in quality and quantity. As a result of the increased service burden,
the spending levels of municipalities have also increased. However, the
positive developments in the allocation of duties have not been experienced in
especially own-revenues allocation and have generally been insufficient
compared to the revenues, duties and responsibilities of municipalities. Turkish
municipalities, which do not have the authority to tax, create new sources of
income, cannot use the available resources effectively and overly dependent on
the shares transferred from the general budget tax revenues collection are
moving away from being efficient service units and are deprived of the possible
benefits that may be obtained by financial autonomy. The context of
aforementioned, in this study, the main financial problems of municipalities
and possible effects of these problems are examined. It
was concluded that the mentioned problems should be solved urgently, to reach
municipalities more effective and efficient, increase citizens' satisfaction.

Anahtar Kelimeler

Local Government, Municipality, Governance

Türkiye’deki Belediyelerin Mali Sorunları ve Muhtemel Etkiler

Öz

Belediyeler kaynakların daha etkin
ve verimli kullanımı yoluyla ekonomik büyüme ve kalkınma üzerinde, katılımcılık
konusunda sağladığı avantajlarla demokrasi, hesap verebilirlik, mali disiplin
ve mali sorumluluk üzerinde oluşacak pozitif birtakım gelişmelerin odak noktası
konumuna gelmiş bulunmaktadır. Söz konusu faktörlerle birlikte refah devleti
anlayışının gelişmesi, nüfus artışı, kentleşme süreci ve 1980 sonrası süreçte
yaygınlaşan yerelleşme, yerinden yönetim, yönetişim ve hizmette yerellik
(subsidiarity) olguları, belediyeleri kamusal hizmet arzı sürecinde ön plana
çıkarmıştır. Ayrıca ilgili süreçte belediyeler ile merkezi yönetimler arasında
gittikçe artan bir sorumluluk paylaşımı yaşanmış, nitelik ve nicelik bakımından
belediyelerin üzerindeki kamusal hizmet yükü artış göstermiştir. Artan hizmet
yükü sonucu belediyelerin harcama düzeyleri de yükselmiştir. Fakat görev
tahsisi konusundaki müspet gelişmeler özellikle öz gelir tahsisi konusunda
yaşanmamış ve genellikle belediyelerin gelirleri, görev ve sorumluluklarına
kıyasla yetersiz kalmıştır. Vergilendirme yetkisine sahip olmayan, yeni gelir
kaynakları oluşturamayan, mevcut kaynakları etkin kullanamayan ve genel bütçe
vergi gelirleri tahsilatından aktarılan paylara aşırı bağımlı olan Türk
belediyeleri, etkin ve verimli hizmet birimleri çizgisinden uzaklaşmakta ve
mali özerklik sonucu elde edilebilecek olası faydalardan mahrum kalmaktadır.
Anlatılanlar kapsamında bu çalışmada, belediyelerin yaşadığı temel mali
sorunlar ve bu sorunların neden olduğu muhtemel etkiler incelenmiştir. Daha
etkin, verimli ve vatandaş memnuniyetini artıran belediyelere ulaşmak için
sorunların acilen çözülmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yerel Yönetimler, Belediye, Yönetişim

Kaynakça

• Acar, F. ve Aydın, F. (2015), Tüm Yönleri ile Belediye Gelirleri, Güncellenmiş 2. Baskı, TBB, Ankara, http://www.tbb.gov.tr/online/yayinlar/tum_yonleri_ile_belediye_gelirleri/files/web%20 belediye%20gelirleri.pdf (18.08.2016).
• Akdemir, T. (2011), Küresel Krizin Yerel Yönetimlerin Mali Yapılarına Etkileri, A. Kesik, H. Canpolat (Ed.), Küreselleşme ve Kamu Yönetiminde Dönüşüm, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara, 359-389.
• Alkan, A. T. (2005), Şehir ve Şehir Kavramlarını Yeniden Yorumlamakta Belediyelerin Yeni Görevleri Üzerine Düşünceler, Vecdi Akyüz (Ed.), İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler, II, İlke Yayıncılık, 281-285.
• Arıkboğa, Ü. (2015), Türkiye’de Yerel Vergi Yönetimi, Maliye Dergisi, (168), 1-19, https://dergiler.sgb.gov.tr/calismalar/maliye_dergisi/yayinlar/md/168/168-01.pdf (10.11.2016).
• Arıkboğa, Ü. (2016), Türkiye’de Belediyelerin Gelir Yapısı: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (33), 276-297, http://dergipark. gov.tr/download/article-file/183470 (10.09.2017).
• Arıkboğa, E. (2014), Belediyelerin Vergi Oranlarını Belirleme Yetkisi, İller ve Belediyeler Dergisi, (795-796), 36-42, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (10.11.2016).
• Bailey, S. J. (1999), Local Government Economics: Principles and Practice, Macmillan Press Limited.
• Bali, B. B. (2006), Mali Desentralizasyon Sürecinde Yerel Yönetimlerin Borçlanması: Bir Teorik Çerçeve Denemesi, A. Güner ve S. Yılmaz (Ed.), Mali Yerelleşme: Teori ve Uygulama Üzerine Yazılar, Güncel Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul, 149-177.
• Baltacı, C. (2005), Dört Halife Devri Şehir Hayatı ve Yerel Yönetim Hizmetleri, Vecdi Akyüz (Ed.), İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetimler, I, İlke Yayıncılık, 81-103.
• Bülbül, D. (2013), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Kamu Kesimi Bütçesi Üzerine Etkileri, IAAOJ Social Science, 2013, 1(2), 48-69, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/470271 (03.07.2016).
• Bülbül, D. (2015), Haberleşme Vergisinde Yaşanan Mali Sorunlar, Türkiye Belediyeler Birliği, İller ve Belediyeler Dergisi, (807-808), 26-30, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (10.11.2016).
• Can, H. H. ve Gündüzöz, İ. (2011), Türk Mahalli İdarelerinin Mali Yapısı: Gelir ve Giderlere Analitik Yaklaşım, Borçlanma Sistemlerinin AB Ülkeleri ile Mukayesesi, Türkiye Belediyeler Birliği, Ankara.
• Çalcalı, Ö. (2018), Yönetimler Arası Transferlerin Yerel Vergileme Gayreti Üzerine Etkisi: Doğu Karadeniz Bölge Belediyeleri Üzerine Bir Uygulama, Maliye Dergisi, (174), https://dergiler.sgb.gov.tr/calismalar/maliye_dergisi/yayinlar/md/174/174-21.pdf (18.10.2018)
• Çelik, A. (2013), Yerel Özerklik Açısından 5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun Genel Bir Değerlendirmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 18 (1), 17-28, http://dergipark.gov.tr/sduiibfd/issue/20819/222786 (05.02.2016).
• Çetinkaya, Ö. ve Demirbaş, T. (2010), Belediye Gelirlerinin Analizi ve Mali Özerklik Açısından Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 53. Seri, 1-18, http://dergipark.gov.tr/iumamk/issue/742/8012 (04.02.2016).
• Çevikbaş, R. (2009), Belediyelerde İdari ve Mali Özerkliğin Uygulanmasında Ortaya Çıkan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İller ve Belediyeler Dergisi, (738-739), file:///C:/Users/Samsung/Downloads/iller-ve-belediyeler-dergisi.pdf (07.02.2016).
• DPT (1996), Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma %20Planlar/Attachments/3/plan7.pdf (15.09.2016).
• Dulupçu, M. A., Özkul, G., Ünlü, H. ve Sayın, M. (2014), Yerel Yönetimlerin Vergilendirme Yetkisine İlişkin Değerlendirme, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (20), 27-54, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/215708 (07.07.2016).
• Egeli, H. ve Diril F. (2012), Türkiye’de Yerel Yönetimlerde Mali Özerklik ve Vergilendirme Yetkisi, Sayıştay Dergisi̇, (84), 25-44, http://www.acarindex.com /dosyalar/makale/acarindex-1423911477.pdf (07.09.2016).
• Genç, F. N. (2015), Belediyelerin Temel Sorun Alanları, Mehmet Mecek, Mesut Doğan ve Bekir Parlak (Ed.), İdari ve Mali Açıdan Türkiye’de Yerel Yönetimler, BEKAD Yayınları, Nr. 22, Antalya, 275-310.
• Gündüzöz, İ. (2012), Belediye Ekonomisi: Belediyelerin Ekonomideki Yeri ve Önemi, Türkiye Belediyeler Birliği, Ankara, http://www.tbb.gov.tr/online/yayinlar/belediye_ ekonomisi/ (01.09.2016).
• Güner, A. (2006), Yönetimler Arası Gelir Bölüşümü: Temel İlke ve Uygulamalar, A. Güner, S. Yılmaz, (Ed.), Mali Yerelleşme: Teori ve Uygulama Üzerine Yazılar, Güncel Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul, 61-82.
• Güngör, H. (2015), Belediye Öz Gelirlerinin Tahsilatı ve Denetimi, İller ve Belediyeler Dergisi, (811), 10-20, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (15.09.2016).
• Kaplanhan, F. ve Korkut, C. (2014), Merkezi Yönetim Vergi Gelirlerinin Yerel Yönetimlere Dağıtımı: Küreyerelleşme, International Conference on Eurasian Economies, 1-9, https://www.avekon.org/papers/1127.pdf (04.09.2016).
• Keleş, R. (2009), Yerinden Yönetim ve Siyaset, Cem Yayınevi, Genişletilmiş 6. Basım, İstanbul.
• Kerimoğlu, B., Güngör, H. ve Koyuncu, E. (2009), Belediye Bütçesi Nasıl İzlenir? Yerel Paydaşlar İçin Rehber, TEPAV Yayınları, Nr. 40, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1271241449r7524.Belediye_Butcesi_Nasil_Izlenir.pdf (05.07.2016).
• Kutlar, A., Yüksel, F. ve Bakırcı, F. (2011), Türkiye’de Belediyelerin Ekonomik Etkinliği ve Etkinliğe Etki Eden Faktörler Üzerine Bir Araştırma, Türkiye Belediyeler Birliği, Proje Nr. 107K490, Ankara, http://www.tbb.gov.tr/online/yayinlar/ekonomik_etkenler/ (07.09.2016).
• Marmara Belediyeler Birliği (2015), Belediyelerin Mali Sorunları ve Çözüm Önerileri, Çalıştay Raporu, İstanbul, http://marmara.gov.tr/UserFiles/Attachments/2017/04/14/7d174b70-19d6-4e93-a8e6-2559cce259d9.pdf (09.09.2016).
• Nacar Karabacak, B. (2013), Yerel Yönetimlerde Esnek Bütçe Kısıtı: Kavram, Ülke Deneyimleri ve Türkiye, Sayıştay Dergisi, (90), 119-141, https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/ 95906369/files/dergi/pdf/der90m6.pdf (11.06.2016).
• Nadaroğlu, H. (2001), Mahalli İdareler: Teorisi-Ekonomisi-Uygulaması, Beta Yayıncılık, Yenilenmiş 7. Baskı, İstanbul.
• Ökmen, M., Yılmaz, A. ve Mazı, F. (2010), Kentleşme Sürecinde Yerel Yönetimlerin Sosyal Sorumluluğu ve Çevre, Bekir Parlak (Ed.), Yerel Yönetimler: Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar, IV. Kamu Yönetimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Dora Yayıncılık, 1. Baskı, Bursa, 393-414.
• Ökmen, M. ve Koç, N. (2015), Türkiye’de Belediye Gelirleri İçinde Borçlanma ve Borçların Azaltılması İçin Öneriler, Yönetim ve Ekonomi, 22 (2), 551-565, http://dergipark.gov.tr/yonveek/issue/13703/165912 (05.05.2016).
• Özer, M. A. ve Akçakaya, M. (2014), Yerel Yönetimler, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Özer, M. A. (2015), Yerel Yönetim Merkezi Yönetim İlişkilerinde Gelir Bölüşümü Sorunu ve Türkiye’deki Son Durumun Değerlendirilmesi, Türk İdare Dergisi, (481), 525-558, http://www.tid.gov.tr/makaleler/yerel%20y%C3%B6netim%20merkezi%20y%C3%B6netim %20%C4%B0li%C5%9Fkilerinde%20gelir%20b%C3%B6l%C3%BC%C5%9F%C3%BCm%C3%BC%20sorunu%20ve%20t%C3%BCrkiye'deki%20son%20durumun%20de%C4%9Ferlendirilmesi.pdf (12.07.2016).
• Özmen, A. (2012), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Anayasalarda Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim İlişkileri, Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 2 (2), 171-175, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/403193 (12.07.2016).
• Öztürk, S. (2015), Belediyelerde Vergi Tahsilatı ve Sorunları, Türkiye Belediyeler Birliği, İller ve Belediyeler Dergisi, (807-808), 58-64, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (12.07.2016).
• Parlak, B. ve Ökmen, M. (2015), Yerel Yönetimler, Genişletilmiş, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 4. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa.
• Sevinçhan, Y. (2015), Belediyelerin Borçlanması, Türkiye Belediyeler Birliği, İller ve Belediyeler Dergisi, (807-808), 48-57, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (07.09.2016).
• Sevindik, S. (2011), AB Fonlarının Belediyelerin Mali Sorunlarının Çözümündeki Etkisi, İller ve Belediyeler Dergisi, (755), 40-43, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (07.09.2016).
• Siverekli, E. ve Duman, A. K. (2015), Küreselleşme Sürecinde Yerelleşme ve Türkiye’ye Yansımaları, Kapanan Belediyelerin Borçları Erteleniyor, İller ve Belediyeler Dergisi, (802), 24-36, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (07.09.2016).
• Şahin, Y. (2011), Yeni Anayasada Türkiye’nin İdari Yapısı ve Yerinden Yönetim İlkesi, SDE Analiz.
• Şener, M. (1998), Türkiye’de Belediyelerin Finansman Sorunları ve Çözüm Önerileri, 7-24, http://cu.dergipark.gov.tr/download/article-file/50033 (07.09.2016).
• Şengül, R. (2014), Yerel Yönetimler, Umuttepe Yayınları, 4. Baskı, Kocaeli.
• Toksöz, F. (2010), Avrupa Birliği ve Türkiye’de Yerel Yönetimler, Türkiye Belediyeler Birliği, http://projects.sklinternational.se/tuselog/files/2013/07/AVRUPA-BIRLIGI-VE-TURKIYEDE-YEREL-YONETIM1.pdf (22.03.2016).
• Toksöz, F., Özgür, A. E. ve Koç, L. (2010), Küreselleşme ve Yerelleşme Bağlamında Yerel Yönetimler: Türkiye Örneği, Nihat Falay, Ahmet Kesik, Murat Çak ve Mehmet Karakaş (Ed.), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Sorunları ve Geleceği, Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 63-92.
• Topal, A. K. (2004), Belediyelerin Öz Gelirlerinin Arttırılmasında Vergilendirme Yetkisi: Ülkeler Arası Bir Karşılaştırma, İİBF Dergisi, 18 (3-4), 119-133, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/29963 (19.04.2016).
• Tortop, N. (2008), Yerel Yönetimlerin Hizmet ve Gelir Bölüşümünün Önemi ve Saydamlık, İller ve Belediyeler Dergisi, (727), 13-14, http://www.tbb.gov.tr/basin-ve-yayin/yayinlar/dergi/ (07.07.2016).
• Türkiye Belediyeler Birliği (2017), Faaliyet Raporu – 2017, http://www.tbb.gov.tr/online/faaliyetraporu /2017/html5forpc.html (24.07.2018).
• Türkoğlu, İ. (2012), Belediye Gelirleri ve Yeni Bir Gelir Kaynağı Olarak Şehirleşme Rantı, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (40), 293-305, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/70374 (13.09.2016).
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2009), Yerel Yönetimler ve Mali Özerklik: Türkiye ve OECD Ülkelerinin Karşılaştırmalı Analizi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (21), 259-287, http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c12s21/makale/c12s21m17.pdf (14.09.2016).
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2010), Yönetimlerarası Transferler: Teori ve Türkiye Uygulaması, Nihat Falay, Ahmet Kesik, Murat Çak ve Mehmet Karakaş (Ed.), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Sorunları ve Geleceği, Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 113-142.
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2013), Yerel Yönetimlerin Finansman Sorunlarının Çözümünde Motorlu Taşıtlar Vergisi Önerisi, Sosyoekonomi 2013-1, 87-116, http://sosyoekonomi.dergipark.gov.tr/download /article-file/197743 (04.03.2018).
• Ulusoy, A. ve Akdemir, T. (2014), Mahalli İdareler, Güncellenmiş 9. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Yakar, S. ve Gündüz, İ. O. (2014), Türkiye’de Belediyelerin Vergilendirme Yetkisi: “Var” mı “Yok” mu İşte Bütün Mesele Bu, Sayıştay Dergisi, (92), 117-141, https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/95906369/files/dergi/pdf/der92m5.pdf (07.09.2016).
• Yayman, D. (2013), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Mali Yapısı, Akademik Bakış Dergisi, (34), 1-18, https://www.akademikbakis.org/eskisite/34/21.pdf (21.06.2016).
• Yılmaz, S. ve Beriş, Y. (2006), Yönetimlerarası Mali Transferler: Teorik Çerçeve ve Türkiye Uygulaması, A. Güner ve S. Yılmaz, (Ed.), Mali Yerelleşme: Teori ve Uygulama Üzerine Yazılar, Güncel Yayıncılık, 1. Basım, İstanbul, 95-119.
• Yontar, İ. G. ve Dağ, M. (2014), Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı Çerçevesinde Türkiye’de Mali Özerklik, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 10 (21), 147-162, http://ijmeb.org/index.php/zkesbe/article/view/8 (08.04.2016).
• Yüksel, F. (2004), Türkiye’de Belediyeciliğin Mali Sorunları, Mevzuat Dergisi, 7 (73), https://www.mevzuatdergisi.com/2004/01a/04.htm (08.04.2016).
• Yüksel, F. (2003), Belediye Gelirlerinde Yetersizlikler ve Alternatif Çözüm Önerileri, S.Ü. İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 49-60, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/289641 (08.04.2016).
• Yüksel, F., Bakırcı, F. ve Kutlar, A. (2010), Yerel Yönetimlerin Ekonomik Etkinliği ve İlgili Faktörler Üzerine Teorik Bir Değerlendirme, Bekir Parlak (Ed.), Yerel Yönetimler: Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar, IV. Kamu Yönetimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Dora Yayıncılık, 1. Baskı, Bursa, 315-331.
• https://biruni.tuik.gov.tr
• https://www.muhasebat.gov.tr/content/genel-yonetim-mali-istatistikleri/genel-yonetim-butce-istatistikleri-yeni
• https://www.takbis.com/takbis-nedir.html