Hamdullah b. Hayreddin’s Approach to the Origins of the Qur’an Letters in Particular to the Work Named Cevâhiru'l-ikyân

Year 2024, Volume: 4 Issue: 1, 34 - 70, 15.06.2024

Hayrunnisa Nefes

https://doi.org/10.62297/idrak.1423452

Abstract

It is known that the correct recitation of our great book, the Qur’an, has been treated with extreme sensitivity since the time of the prophet Muhammad. Due to this sensitivity, language and recitation scholars have primarily included the subject of the mahraj and adjectives of the letters that make up the words of the Qur'an in their works. Because is possible to pronounce the Qur’an correctly by knowing the mahraj and pronouncing each letter correctly by etracting it from its mahraj. One of the important Ottoman authors who wrote works in verse and prose on the subject of recitation and tajwîd is Hamdullah b. Hayreddin. It is seen that he discussed this issue extensively in the commentary called Cevâhiru'l-ikyân, which she wrote to her Arabic verse work called Umdetü'l-irfân. The author, who generally agrees with the majority of scholars, also included different views in her work while explaining the subject of sources. Hamdullah b. Hayreddin's division, especially in dividing the makhârij into clusters is remarkable. The author, who was greatly influenced by İbn al-Jazerî sometimes made different choices. In this article, Hamdullah b. Hayreddin the issue of sources, which Hayreddin extensively included in his commentary titled "Cevâhiru'l-ikyân" written on his Arabic poetic work titled "Umdetü'l-irfân", will be discussed. The author's findings on this subject will be evaluated by using classical tajwîd sources.

Keywords

Qur’ân, Letter, Tajwîd, Origin of Letters, Hamdullah b. Hayreddin

Cevâhiru’l-ikyân Adlı Eser Özelinde Hamdullah b. Hayreddin’in Kur’an Harflerinin Mahreçlerine Yaklaşımı

Abstract

Yüce kitabımız Kurân-ı Kerîm’in doğru tilavet edilmesi hususunda Hz. Peygamber döneminden itibaren son derece hassas davranıldığı bilinmektedir. Bu hassasiyet nedeniyle dil ve kıraat ulemâsı Kur’ân kelimelerini oluşturan harflerin mahreç ve sıfatları konusuna öncelikli olarak eserlerinde yer vermiştir. Zira Kur’ân’ı doğru telaffuz etmek Kur’ân harflerinin mahreç ve sıfatlarını bilmek ve her harfi mahrecinden doğru bir şekilde çıkararak telaffuz etmekle mümkündür. Kıraat ve tecvid konusunda manzum ve mensur eserler kaleme almış önemli Osmanlı müelliflerinden biri de Hamdullah b. Hayreddin’dir. Onun kendisine ait Umdetü’l-irfân isimli Arapça manzum eserine yazdığı Cevâhiru’l-ikyân adlı şerhte bu konuyu geniş bir şekilde ele aldığı görülmektedir. Genellikle cumhur ulemâya mutabık kalan müellif mahreçler konusunu izah ederken farklı görüşlere de eserinde yer vermiştir. Hamdullah b. Hayreddin’in özellikle mahreçlerin bölgelere ayrılması konusunda yapmış olduğu taksimat dikkat çekicidir. İbnü’l-Cezerî’den oldukça etkilenen müellif, kimi zaman farklı tercihlerde de bulunmuştur. Bu makalede Hamdullah b. Hayreddin’in “Umdetü’l-irfân” adlı Arapça manzum eserine yazdığı “Cevâhiru’l-ikyân” adlı şerhte geniş bir şekilde yer verdiği mahreçler konusu ele alınacaktır. Müellifin bu konudaki tespitleri klasik tecvid ilmi kaynaklarından da istifade edilerek değerlendirilecektir.

Keywords

Kur'an-ı Kerim, Harf, Mahreç, Tecvid, Hamdullah b. Hayreddin

References

• Referans1: Abdülaziz b. Abdilfettâh. Kavâidü’d-tecvîd. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1988.
• Referans2: Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Sultan Muhammed. el-Minehü’l-fikriyye fî şerhi’l-mukaddimeti’l-cezerriyye. thk. Üsame Atâyâ. Dımaşk: Dâru'l-Gavsânî li'd-Dirâsâti'l-Kur'âniyye, 2012.
• Referans3: Ca‘berî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ömer İbrâhîm b. Halîl. Ukûdü’l-cumân fî Tecvîdi’l-Kur’ân. thk. Ebû Asım Hasan b. Abbas b. Kutub Kahire: Mektebetü Kurtuba, 2005.
• Referans4: Dânî, Ebû Amr Osmân b. Sa’îd. et-Tahdîd fi’l-itkâni ve’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî Amman: Dâru Ammar, 2000.
• Referans4: Ebû Şâme, Abdurrahmân b. İsmâil b.İbrâhim ed-Dimyâtî. İbrâzü’l-meânî min hirzi’l-emânî. thk. İbrahim Atve Avaz Kahire: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1982.
• Referans5: Enderâbî, Ahmet b. Ebî Ömer. el-Îzâh fi’l-kırâ’ât. thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed b.y.: 2002.
• Referans6: Enderâbî, Ahmed b. Ebî Ömer. el-Îzâh fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Menâ Adnân Ğanî, Irak: Tikrît Üniversitesi Külliyyetü’t-terbiyetü li’l-benât, Doktora Tezi, 1423/2002.
• Referans7: Eskicizâde, Terceme-i Dürri’l-yetîm. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 15601 . Referans8: Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yâkûb. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Enîs Muhammed eş-Şâmî vd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Referans9: Gökdemir, Ahmet. “Ayasofya’da Kıraât İlmi ve Burada Görev Yapan Kıraât Âlimleri”. İslamî İlimler Dergisi 15/2 (2020), 303-316.
• Referans10: Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferahidi. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Mehdi Mahzûmî-İbrahim es-Semerrât. 8 Cilt. b.y., ts.
• Referans11: Hamdullah b. Hayreddin, Cevâhiru’l-ikyân fî Şerhi Umdeti’l-İrfân fî Vasfi Hurûfi’l-Kur’ân. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin, 542012/1a-140a.
• Referans12: Hamdullah b. Hayreddin, ‘Umdetü’l-irfân fî vasf-i hurûfi’l-Kur’ân (alukah.net/manu/files/ manuscript_8953/emdt-alerfan.pdf).
• Referans13: Hamdullah b. Hayreddin, Vesîletü’l-itkân. İstanbul: Laleli, 68/1a-46a.
• Referans14: Hamed, Ğânim Kaddûrî, ed-Dirâsâtü’s-savtiyye‘inde ‘ulemâi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammar, 2007.
• Referans15: Hemedânî, Ebü’l-Alâ el-Hasan b. Ahmed. et-Temhîd fî ma‘rifeti ve’t-tecvîd. thk. Cemâlüddîn Muhammed Şerif. Batanta: Dârü’s-sahâbeti’t-türâs, 2005.
• Referans16: Husarî, Muhammed Halil. Ahkâmü kırâ’ati’l-Kur’âni’l-Kerîm. Mekke: Dâru’l-beşâiru’l-İslâmiyye, 1997.
• Referans17: Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Ali b. Cübâra. el-Kâmil fi’l-kırâ’âtil-‘aşr ve’l-erba‘îne'z-zâide ‘aleyhâ. thk. Cemâl Seyyid Râfiî Şâyib. Kahire: Müessesetü semâ, 2007.
• Referans18: İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. Kahire: Dâru’l-meârif, ts.
• Referans19: İbn Tahhân, es-Sümâtî. Mürşidü’l-kârî ilâ tahkîki meâlimi’l-mekârî. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Kahire: Mektebetü’t-tâbiîn, 2007.
• Referans20: İbni Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. Sırru sınâ‘ati’il-i‘râb. thk. Hasan Hindâvî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
• Referans21: İbnü’l-Bâziş, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensârî. Kitâbü’l-iknâ fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. thk. Abdü’l-Mecîd Katâmış. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1982.
• Referans22: İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed Ali b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırâ’âti’l-‘aşr. nşr. Ali Muhammmed Debbâ. 2 Cilt. Mısır: ts.
• Referans23: İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Şemsüddin Muhammed Ali b. Yusuf. et-Temhîd fi ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddurî el-Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Referans24: Kamhâvî, Muhammed es-Sâdık. el-Burhân fî tecvîdi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebetü’s-sekâfiyye, ts.
• Referans25: Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzum Tecvid Geleneği Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Etfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017), 1497-1533.
• Referans26: Kurt, Yaşar. “Fatiha Suresi ve Tecvidi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/3 (2006), 79-131. Referans27: Kurtubî, Abdü’l-Vehhâb b.Muhammed. el-Mûdih fi’t-tecvîd. thk. Gânim Kaddûrî el-Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
• Referans28: Muhammed Mekkî, Nasr el-Cüreysî. Nihâyetü’l-kavli’l-müfîd fî ilmi’t-tecvîdi’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Ali Hasan. Beyrut: 2011.
• Referans29: Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. Kitâbü’l-muktedâb. thk. Abdü’l-Hâlik Uzeyme. Kahire: b.y., 1994.
• Referans30: Sağman, Ali Rıza. Sağman Tecvidi. İstanbul: Ahmet Saim Matbaası, 1955. Sîbeveyhi, Bişr Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitab. thk. Abdüsselam Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-hanci, 1982.
• Referans31: Şâtıbî, Ebû Muhammed Kâsım b. Fîrruh b. Halef er-Ruaynî. Metnü’ş-şâtıbiyye el-müsemmâ, Hırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî fi’l-kırâ’âti’s-seb‘a. thk. Muhammed Temîm ez-Zü‘bî. Medine: Matbaatü’l-gavsânî, 2010.
• Referans32: Yıldız, Cafer. On Kırâat Bağlamında İdğâm Olgusu. İstanbul: Nida yayıncılık, 2023