Güney Kaskasya’daki İstikrarsızlığın ve Çatışmaların Bölgenin Güvenliğine Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 49 - 90, 15.01.2023

Hakan Kantarcı

Öz

Sovyetler Birliği'nin çözülmesi ve dağılması, Kafkasya'yı Kuzey ve Güney olmak üzere ikiye bölmüştür. Güney Kafkasya'da Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan devletleri, Kuzey Kafkasya’da ise Rusya Federasyonu yer almaktadır. Güney Kafkasya bölgesinin jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik özellikleri göz önüne alındığında, Sovyetler Birliği sonrası bölgesel ve bölge ötesi güçler tarafından çatışmaya, gerginliğe ve rekabete açık ve üzerinde yoğun güç ve nüfuz mücadelesi yapılan bir bölge haline gelmiştir. Güney Kafkasya; bir kültürler, diller, dinler ve etnik mozaiğidir. Bu durum, ekonomik, siyasi, askeri/güvenlik, sosyokültürel ve hukuki alanlarda anlaşmazlıkları, istikrarsızlıkları ve çatışmaları tetikleyen dolayısıyla da bölgenin istikrarını ve güvenliğini olumsuz olarak etkileyen ve bölgeyi daha karmaşık duruma sokan bir faktör olmuştur. Güney Kafkasya devletleri Rusya’nın gölgesinde, bölgede yeni bir konum elde etmek ve bağımsızlıktan sonra dış politikalarını tarihsel geçmişlerine, bölgede ve dünyada yeni bir siyasi atmosferin ve jeopolitik ortamın ortaya çıkmasına göre düzenlemek için çok çaba sarf ettiler. Güney Kafkasya'daki çatışma ortamı, güvensizlik, istikrarsızlık ve düşmanlıklar bölge ülkelerinin Rusya’ya şüpheyle yaklaşmalarına sebep oldu. Dağlık Karabağ, Abhazya ve Güney Osetya'daki çatışmalar sırasında Azerbaycan ve Gürcistan’ın hayal kırıklığına uğraması, çözümsüzlükler ve Rusya’nın hegemonyasından kurtulmak onların bölge ötesi ülkelere ve örgütlere yönelmelerine sebep oldu. Bu durumda ABD, AB ve NATO başta olmak üzere bölge ötesi yeni oyuncuların ve aktörlerin bölgede varlığının önü açıldı. Bu durum Rusya’nın bölgede daha baskıcı ve yıkıcı politikalar uygulamasına sebep oldu. Bu makalede, Güney Kafkasya krizinin Soğuk Savaş sonrası tarihi ve başta Rusya olmak üzere bölgeye komşu ülkelerin bölgeye yönelik güvenlik ve jeopolitik durumuna etkileri ve politikaları ile bölgenin gelecekteki koşulları analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

kafkasya, güvenlik, Rusya, Azerbaycan, İran, jeopolitik, Türkiye

The Implications of Conflicts and Instabilities in the South Caucasus on the Security of the Region

Öz

The dissolution of the Soviet Union divided the Caucasus into North and South. The states of Azerbaijan, Armenia and Georgia are located in the South Caucasus, and the Russian Federation is located in the North Caucasus. The South Caucasus appears to have geopolitical, geostrategic and geoeconomic features, and has become open to conflict, tension and competition by post-Soviet and trans-regional powers. The South Caucasus is a mosaic of cultures, languages, religions and ethnicities. This situation has been a factor triggering disagreements, instabilities and conflicts in economic, political, military, sociocultural and legal fields. The states of the South Caucasus endeavored to achieve a new position in the region and to organize their external (political) ties according to their historical background and the emergence of a new political atmosphere and geopolitical environment in the region and the world after independence. The conflict environment, insecurity, instability and emnity in the South Caucasus caused the countries of the region to approach Russia with suspicion. The disappointment of Azerbaijan and Georgia during the conflicts in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and Ossetia caused them to turn to trans-regional countries and organizations. This paved the way for the presence of new players in the region, especially the USA, EU and NATO. In this article, the history of the South Caucasus crisis and its effects on the security and geopolitical situation of neighboring countries, especially Russia, and their policies and future conditions of the region are analyzed.

Anahtar Kelimeler

security;, south caucasia;, geopolitics;

Kaynakça

• Abbasov, Atıf, (2020). Sovyet Sonrası Güney Kafkasya Ülkelerinin Askeri Güvenlik Politikaları, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2 Yaz/Haziran, ss.1382-1398.
• Afshordi, M. H. (2001). The Geopolitics of The Caucasus and Policies of The Islamic Republic of Iran. Tehran: The Great War Era.
• Aidin, M. (2000). The Roots of İnternal İnstability in Central Asia and the Caucasus. Caucasus and Central Asian Studies Journal, (36), 159-172.
• Amineh, Parvizi and Houweling, Henk (2004), Central Eurasia in Global Politics: Conflict, Security and Development, Brill Academic Pub, Leiden.
• Amir Ahmadian, B. (1995). Security Threats in the Caucasus. Caucasus and Central Asian Studies, (13), 185-198.
• Amir Ahmadian, B. (2004). Republic of Azerbaijan-Iran relations. Tehran: Political and International Studies.
• Aslanlı, Araz. (2017a). “İran’ın Güney Kafkasya Politikası”, ORSAM Ortadoğu Dergisi, Eylül-Ekim Cilt: 9, Sayı: 82.
• Aslanlı, Araz (6 Kasım 2017b). “İran’ın Güney Kafkasya Politikası ve Ermenistan ile İlişkileri,” ANKASAM. https://ankasam.org/iranin-guney-kafkasya-politikasi-ve-ermenistan-ile-iliskileri/
• Aydın, M. (2005). Üç Büyük Gücün Çatışma Alanı Kafkaslar, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• Aydınov, Cafer. (Kasım, 2019) “Bir Kuşak Bir Yol” İnisiyatifi Kapsamında Çin’in Güney Kafkasya Politikası, ULUSAM Yayınları, Bursa. https://www.ulusam.com/wp-content/uploads/2019/11/Bir-Ku%C5%9Fak-Bir-Yol.pdf
• Baysun, C. (1991). Cevdet Paşa, Tezâkir 1-12, Neşr. Ankara 1991.
• Buzan, B. (2015), İnsanlar, Devletler & Korku, Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi, 2.Basımdan Çeviri, Çev.EDİ.Emre ÇITAK, İstanbul.
• Buzan, B., & Waever, O. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security. Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511491252
• Can, S. (1996). “Jeopolitik Açıdan Kafkasya”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, C.III, No:4.
• Çernyavskiy, S. (1999). “Washington`un Kafkasya politikası”, Uluslararası Hayat, Cilt 1, 1999.
• Cohen,A. “ABD, Merkezi Asya ve Güney Kafkasya ilişkilerinin Perspektif ve Problemleri”, www.ca-c.org/journal /cac 08-2000
• Çelebioğlu, T. (2005). “1990 Sonrası Türkiye-Gürcistan İlişkileri", Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Defense Intelligence Agency, “Russia Military Power Building a Military to Support Great Power Aspirations,” (2017): 20, (Erişim Tarihi: 31.01. 2021), DIA-11-1704-161.
• Demir, A. F. (2003). Türk Dış Politikası Perspektifinden Güney Kafkasya. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Demir, Ali Faik. (2003). “AB’nin Güney Kafkasya Politikası”, Dünden Bugüne Avrupa Birliği, der. Beril Dedeoğlu, Boyut Matbaacılık, İstanbul.
• Dhaka, A.(2009), “The Geopolitics of Energy Security and the Response to Its Challenges by India and Germany”, Geopolitics, Vol. 14, No. 2, pp. 278-299.
• Dugin, A. (2005). Rus Jeopolitiği Avrasyacı Yaklaşım, Çev. Vügar İmanov, 4. Baskı, İstanbul: Küre Yayınları. Efegil, Ertan. (2013). “İsrail’in Dış Politikasının Belirleyicileri”, Ortadoğu Analiz, 5 (49), s.53-61.
• Eslen, Nejat (Kasım 2020). Yeni Dünya Düzeni İçin Küresel Güç Mücadelesi 21.Yüzyılda Jeostrateji ve Türkiye, Pankuş Yayınları 1.Baskı, Ankara.
• Faghani, H. (1998). NATO Expansion to the East: Checking the position of Georgia. Caucasus and Central Asian Studies Journal, (26), 18-28.
• Gholizadeh, A. V. (2008). The Research Project: The Status and Economic Advantages of Iran for Commonwealth of Independent States. Aras Free Economic Trade Zone.
• Görgülü, Aybars & Krikorian, Onnik (2012). “Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası: Devlet ve Sivil Toplum Aktörlerinin Rolü”, TESEV Dış Politika Programı, https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_Turkiyenin_Guney_Kafkasya_Politikasi_Devletlerin_Ve_Sivil_Toplumun_Rolu.pdf (Erişim Tarihi :31.01.2021)
• Green, J. R. (2008). Eastern Europe, Russia and Central Asia (8th ed.). London: Routledge.
• Grigoriantz, A. (1999). Kafkasya Halkları (Tarihi ve Etnografik Bir Sentez) (Çerkezler, Abhazlar, Svanlar, Osetler, Çeçenler, İnguşlar, Gürcüler, Dağıstanlılar), Çev. Doğan Yurdakul, İstanbul.
• Gumpel, W. (1994). Economic and Political Development in the Central Asia Turkish Republics. Eurasian Studies, 1(2).
• Günay, Ali Cem. (2009), Gürcistan Sorunları Bağlamında Türkiye ve Rusya Federasyonu’nun Politikaları, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Bursa.
• Hacısalihoğlu, İ.Yaşar, (2006). Jeopolitik Düzlemde Güney Kafkasya, Harp Akademileri Güney Kafkasya’ya Güncel Bakış Sempozyumu, İstanbul: Harp Akademileri Basım Evi.
• Hansen, B., Toft, P., & Wivel, A. (2009). Security Strategies and American World Order: Lost Power, Routladge Taylor & Francis.
• Hazar Havzası ve Rusya`nın Çıkarları, BDT Enstitüsünün Raporu, 1998.
• Helly, Damien. (11 Haziran 2001). “EU Policies in the South Caucasus”, Europe and the South Caucasus Conference, Bakü ; http://www.ceri-sciences-po.org (Erişim Tarihi: 27.01.2021).
• Herzig, Edmund. (1999). “The New Caucasus: Armenia, Azerbaijan and Georgia”, Londra, Royal Institute of International Affairs.
• Huntington, S. P. (1993). The Clash of Civilizations. Foreign Affairs, 72(3), 22-50. http://dx.doi.org/10.2307/20045621
• Huntington, S. P. (1999, March-April). The Lonely Superpower. Foreign Affairs, 78, 35-49. http://dx.doi.org/10.2307/20049207
• İlhan, S. (2005). Bir Millet Uyanıyor 2 (Türklerin Jeopolitiği ve Avrasyacılık), Ankara: Bilgi Yayınevi. Jalali, M. R. (1993). The Caucasus and Central Asia: Entering The Scene and Composition of Geo-Strategic Space. Caucasus and Central Asian Studies Journal, (6), 115-124.
• Kantarcı, H. (Eylül 2005). “Kafkasya Jeopolitiğinde Kriz Alanları ve Güç Mücadelelerinin Türkiye’ye Etkileri”, 2023, Atılım Yayınları, No:53.
• Kantarcı, H. (2006). Kıskaçtaki Bölge Kafkasya, 1.Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat ve Yayıncılık. Keskin, Arif. (2019). “İran’ın Kafkasya Politikası”. Circassian Center. http://circassiancenter.com/tr/iranin-kafkasya-politikasi-2/ (Erişim Tarihi : 26.01.2021).
• Khorasan Newspaper. (2012/05/08), No. 18110, Israel's Plan to Settle MKO in Republic of Azerbaijan. Kırzıoğlu, F. (1993). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), Ankara 1993.
• Kocaman, Ö. (2006). “Rusya’nın Ermenistan Politikası: Tek Boyutlu Siyasetten Çok Boyutlu Siyasete Doğru”. http://www.turksam.org/tr/a797.html (Erişim Tarihi 03.02.2021)
• Koolaee, E. (2009). Politics and Government in in Central Eurasia. Tehran: Samt Publications. Lewis , D. (1999). “The Politics of Energy in the Caspian Region” Easter Europe and The CommonWealth of İndependent States,
• Lobjakas, Ahto . “EU: European Commission Unveils Details Of New Neighbourhood Strategy”; http://www.rferl.org/featurearticleprint/2004/05/077d3a66-3883-4119-972e-cc470a9f (Erişim Tarihi: 2701.2021)
• Lorot, Paskal & Thual, François. (2001). Geopolitika, çev. Fuad Hesenoğlu, Bakü. Macfarlane, S. Neil. (1999). “Western Engagement in the Caucasus and Central Asia” Londra, Royal Institute of International Affairs.
• Mardanov, Samir. (2006). Avrupa Birliği’nin Kafkasya Politikası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tez, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Memmedov, Ramil (2008). “Güney Kafkasya'da Güvenliğin Sağlanmasında NATO'nun Rolü, https://tasam.org/Files/Icerik/File/guney_kafkasyada_guvenligin_saglanmasinda_natonun_rolu_08dae109-e01a-4932-9ebe-87d8257ab617.pdf
• Naumkin, V. (Eylül 2002). “Russian Foreign Policy in the South Caucasus”, The Quarterly Journal, Sayı: 3.
• NATO (2020), “Defence Expenditure of NATO Countries (2013-2020),” North Atlantic Treaty Organization, Ekim 21, 2020, (Erişim Tarihi: 31.01.2021), https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_178975.htm. Newstimes-az., (2019), “NATO-Rusya ilişkileri: Güney Kafkasya'da İki Jeopolitik Çıkmaz", http://newtimes.az/tr/views/6027/
• Özdaşlı, Esme. (2017). “İsrail’in Yeni Çevre Stratejisinde Güney Kafkasya”, Bilig Yaz, Sayı 82., ss 175-200.
• Özen, Suat. (2004). “Avrupa Birliği’nin “Yeni Komşuluk Politikası” Bağlamında Güney Kafkasya”, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara: ASAM Yayınları.
• Özkan, G. (2010). “Soğuk Savaş Sonrası Orta Asya ve Kafkasya Ekseninde Türkiye-NATO-Rusya İlişkileri ve Türk Dış Politikası’na Yansımaları”, Ankara: Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 12/1, s.109-132.
• Öztürk, A. (2009). “Rusya-Gürcistan Krizi: Yerel Bir Çatışma Küresel Yansımalar”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, Cilt:4, Sayı: 7.
• Perovic, J. (2005). “From Disengagement to Active Economic Competition: Russia’s Return to the South Caucasus and Central Asia”, Demokratizatsiya: The Journal of PostSoviet Democratization, 13.
• Reisner, Oliver . (2003). “The South Caucasus: A Challenge for Europe”, Berlin: Heinrich Böll Foundation. Rubruk, W. Von (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat, Çev. Ergin Ayan, İstanbul.
• Sezgin, Mahmut Niyazi. (Kasım 2003). “Avrupa Birliği’nin Güney Kafkasya Politikası”, Ankara: Stratejik Analiz, C. IV, No. 43.
• Shaffer, B. (2009). “The Geopolitics of the Caucasus “, Brown Journal of World Affairs, Spring/Summer, Volume XV, Issue II.
• Shahbazov, Fuad. (2017). “Baku-Beijing relations and China’s growing interest in the South Caucasus”, Eurasia Daily Monitor Volume: 14, Issue: 51; 12th April 2017.
• Şoroxov, V.(1995). “Bakü Petrolü ve Politikası”, Bağımsız Düşünce.
• Tanrısever, O. F. (2003). “Rusya –Gürcistan İlişkilerinde Artan Gerilim:Bir Sağırlar Diyaloğu mu?”, http://www.stradigma.com/turkce/agustos2003/makale_08.html (Erişim Tarihi: 02. 02. 2021).
• Tavkul, U. (2002), Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya, İstanbul, Ötüken Yayınları.
• Topal, Coşkun, (2015). Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası ve Gürcistan”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/1 Winter 2015, p. 753-770 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.
• Trenin, D. (2009). “Russia in the Caucasus: Reversing the Tide”, Brown Journal of World Affairs, Spring/Summer, Volume XV, Issue II.
• Tüysüzoğlu, Göktürk, (02 Nisan 2013). “Sistemsel bir kırılma noktası: Kafkasya”, http://newtimes.az/tr/relations/1511 (Erişim Tarihi: 31.01.2021).
• Vaezi, M. (2002). Instability Factors in The Caucasus And Security Approaches. Caucasus and Central Asian Studies Journal, (44).
• Valeyev, M. (2008), “Rusya’nın Güney Kafkasya Politikası Çerçevesinde Rusya-Ermenistan İlişkileri”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 30, http://www. eraren.org/index php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik& IcerikNo=575 (Erişim Tarihi: 02.02.2021).
• Vamvakas, P. (2009), “NATO and Turkey in Afghanistan and Central Asia: Possibilities and Blind Spots”, Turkish Studies, Vol. 10, No. 1, pp. 57-74.
• Williams, Ian (03 Ocak 2017, Güncelleme: 29 Kasım 2018). “The Russia – NATO A2AD Environment,” Missile Threat, Center for Strategic and International Studies, https://missilethreat.csis.org/russia-nato-a2ad-environment/. (Erişim Tarihi: 31.01.2021).
• Yıldırım, H. (2007). "Kafkasya’da Etnik Çatışmalar ve Türkiye Açısından Bölgenin Önemi", SAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.