ADALET VE BAĞLILIK İLİŞKİSİNDE MESLEKİ TÜKENMİŞLİK VE İŞ TATMİNİNİN DURUMSAL ETKİSİ: ÖĞRETMENLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2024, Sayı: 5, 58 - 70, 31.12.2024

Ahmet Melih Eyitmiş , Hüseyin Kisacikoğlu

Öz

Eğitim, örgütlü ve profesyonel yönetimi gerektiren bir yapıdır. Öğretmenler ise, eğitim ve öğretim hizmetlerinin sunulmasında en çok çabayı gösteren kişilerdir. Öğretmenlerin örgüt kültürü içinde rahat bir şekilde çalışmalarının sağlanması toplumun geleceğine yapılan önemli bir yatırım olarak görülmelidir.
Bu araştırma, öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişkiyi, mesleki tükenmişlik ve iş tatmini gibi değişkenlerin etkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Öğretmenler, iş ortamlarındaki adalet algılarına göre örgüte olan bağlılıklarını şekillendirmekte, bu süreçte mesleki tükenmişlik ve iş tatmini gibi faktörler de önemli bir rol oynamaktadır.
Saha araştırması ile desteklenen çalışmada, veriler anket yöntemi ile Osmaniye il merkezinde görev yapan 400 öğretmenden toplanmıştır. Elde edilen veriler tanımsal istatistikler ve güvenirlik bakımından değerlendirilmiştir. Regresyon analiz sonuçlarına göre, bağımlı değişken olan örgütsel bağlılığın örgütsel adalet, iş tatmini ve mesleki tükenmişliği etkilediği görülmektedir. Adil bir iş ortamında çalışan öğretmenler, daha fazla bağlılık hissetmektedir. Ayrıca, iş tatmininin örgütsel bağlılığı güçlendirdiği, memnun öğretmenlerin daha bağlı olduğu bulgulanmıştır. Buna karşılık, mesleki tükenmişlik örgütsel bağlılığı olumsuz etkilemekte; tükenmişlik arttıkça bağlılık azalmaktadır. Bu sonuçlar, eğitim kurumlarında örgütsel bağlılık düzeyini artırmak için adalet algısını güçlendirmenin, iş tatminini yükseltmenin ve mesleki tükenmişliği azaltmanın önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel adalet, Örgütsel bağlılık, iş tatmini, mesleki tükenmişlik, Öğretmenler

SITUATIONAL EFFECT OF OCCUPATIONAL EXHAUSTION AND JOB SATISFACTION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN JUSTICE AND COMMITMENT: A STUDY ON TEACHERS

Öz

Education is a structure that requires organized and professional management. Teachers are the people who make the most effort in providing education and training services. Ensuring that teachers work comfortably within the organizational culture should be seen as an important investment in the future of society.
This research aims to examine the relationship between teachers' organizational justice perceptions and organizational commitment, and the effects of variables such as occupational burnout and job satisfaction. Teachers shape their commitment to the organization according to their perceptions of justice in their work environment, and factors such as occupational burnout and job satisfaction also play an important role in this process.
In the study supported by field research, data were collected from 400 teachers working in the city center of Osmaniye using the survey method. The obtained data were evaluated in terms of descriptive statistics and reliability. According to the regression analysis results, it is seen that the dependent variable, organizational commitment, affected by organizational justice, job satisfaction and job burnout. Teachers working in a fair work environment feel more committed. In addition, it was found that job satisfaction strengthens organizational commitment, and satisfied teachers are more committed. In contrast, occupational burnout negatively affects organizational commitment; commitment decreases as burnout increases. These results emphasize that it is important to strengthen the perception of justice, increase job satisfaction and reduce occupational burnout in order to increase the level of organizational commitment in educational institutions.

Anahtar Kelimeler

Organizational Justice, Organizational Commitment, Job Satisfaction, Professional Burnout

Kaynakça

• Akgündüz, Y. ve Güzel, T. (2014). Örgütsel adalet ile örgütsel bağlılık arasındaki ilişkide örgütsel güvenin aracılık etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3), 1-17. https://doi.org/10.18037/ausbd.38648
• Bağcı, Z. (2013). Çalışanların örgütsel adalet algılarının örgütsel bağlılıkları üzerindeki etkisi: tekstil sektöründe bir inceleme. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9(19), 163-184. https://doi.org/10.11122 /ijmeb.2013.9.19.273
• Bal, V. (2014). Örgütsel adalet ve örgütsel bağlılık ilişkisi: Manisa’daki eğitim kurumlarında bir araştırma. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 1-9.
• Bayramoğlu, F. B. (2008). Genel lise, Anadolu lisesi, özel liselerde çalışan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve çeşitli değişkenlere göre karşılaştırılmasına ilişkin uygulama (İstanbul İli Örneği). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Bedük, A. (Ed.) (2018). Örgüt psikolojisi, yeni yaklaşımlar- güncel konular. Atlas akademi.
• Çermik, E. (2001). Ortaöğretim fizik öğretmenlerinin profili, iş tatmini ve motivasyonu [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Çetinkaya, H. (2017). Okul Yöneticilerinin Toksik (Zehirli) liderlik davranışları ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Dağcı, A. (2019). Öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi ve tükenmişliğin okul yönetimiyle ilgili boyutlarına ilişkin karma bir araştırma [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Demircan Çakar, N. ve Yıldız, S. (2009). Örgütsel adaletin iş tatmini üzerindeki etkisi: algılanan örgütsel destek bir ara değişken mi?. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(28), 68-90.
• Deryakulu, D. (2005). Bilgisayar öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Eurasian Journal Of Educational Research (EJER), 3(19), 35-53.
• Duman, C. (2006). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan coğrafya öğretmenlerinin iş tatmini [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Evkaya, C. (2019). Lise öğretmenlerinde iş etiği ve iş tatmini algısının karşılaştırmalı analizi: istanbul ili pendik ilçesi örneği [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Garip, S. (2023). Sosyal bilimlerde nicel araştırma geleneği üzerine kuramsal bir inceleme. International Journal of Social Science Research, 12(1), 1-19.
• Gökalp, S., Kaya, O., Angay, A. ve Akgün, F. (2015). Okul müdürüne güvenin iş tatmini üzerindeki etkisinde lider-üye etkileşiminin aracı rolü. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 45-70.
• Gürbüz, S. (2019). Sosyal bilimlerde aracı, düzenleyici ve durumsal etki analizleri. Seçkin Yayınevi.
• Hair, J. F., Black, W.C., Babin, B. J. ve Anderson, R. E. (2014). Exploratory factor analysis. Multivariate data analysis. Prentice Hall.
• Hayes, A. F. (2013). Introduction to mediation, moderation and conditional process analysis: a0 regression based approach (2. Baskı). The Guilford Press
• Irak, U. D. (2004). Örgütsel adalet: ortaya çıkışı, kuramsal yaklaşımlar ve bugünkü durumu. Türk Psikoloji Yazıları, 7(13), 25-43.
• İşcan, Ö. F. ve Sayın, U. (2010). Örgütsel adalet, iş tatmini ve örgütsel güven arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(4), 195-216.
• İşcan, Ö. F. ve Timuroğlu, M. K. (2007). Örgüt kültürünün iş tatmini üzerindeki etkisi ve bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 119-135.
• İyigün, N. Ö. (2012). Örgütsel adalet: kuramsal bir yaklaşım. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 49-64.
• Karaca, B. ve Balcı, V. (2011). İlköğretim ve ortaöğretim beden eğitimi öğretmenlerinin iş tatmini üzerine ampirik bir çalışma: Ankara’daki devlet okulları ile özel okullar karşılaştırması. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 9(1), 33-40. https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000197
• Karadut, G. (2014). Etik iklimin ve örgütsel adalet algılarının çalışanların iş tatminine etkisi: Konaklama işletmelerinde ampirik bir uygulama [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Kılıçaslan, S. (2010). Örgütsel adalet algısı ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkilere kuramsal bir yaklaşım [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Mete, M., Ünal, Ö. F., Akyüz, B., & Kılıç, R. (2015). Psikolojik şiddetin işe bağlı tükenmişliğe etkisi: Batman ilinde öğretmenler üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Visionary E-Journal/Vizyoner Dergisi, 6(12). 37-61.
• Meydan, C. H., Basım, H. N. ve Çetin, F. (2011). Örgütsel adalet algısı ve örgütsel bağlılığın tükenmişlik üzerine etkisi: Türk kamu sektöründe bir araştırma. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 57(1). 175-200.
• Meyer, J. P. ve Herscovitch, L. (2001). Commitment in the workplace: toward a general model. Human Resource Management Review, 11(3), 299–326. https://doi.org/10.1016/S1053-4822(00)00053-X
• Ordu, A. (2016). Lise öğretmenlerinin iş doyumları ve bireysel performansları arasındaki ilişki. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 1-19.
• Otrar, M. ve Öztürk, A. Y. (2013). Ortaöğretim kimya öğretmenlerinin iş tatmini. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 145-162.
• Özalp, İ., Koparal, C. ve Berberoğlu, G. (1996). Yönetim ve organizasyon: TC Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi.
• Öztürk, A. T. ve Aygün, İ. K. (2020). İş tatmini ve işgören performansı arasındaki ilişki üzerinde iş stresinin aracılık rolünün belirlenmesi. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 6(3), 210-234. https://doi.org/10.30855/gjeb.2020.6.3.001
• Schwepker, C. H. (2001). Ethical climate’s relationship to job satisfaction, organizational commitment, and turnover intention in the salesforce. Journal of Business Research, 54(1), 39–52. doi:10.1016/s0148-2963(00)00125-9
• Selvitopu, A. ve Şahin, H. (2013). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel adalet algıları ile örgütsel bağlılıkları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 171-189.
• Taştan, M. ve Yılmaz, K. (2008). Organizational citizenship and organizational justice scales’ adaptation to Turkish, Eğitim ve Bilim Education and Science, 33(150), 87-96.
• Tümkaya, S., Çam, S. ve Çavuşoğlu, İ. (2009). Tükenmişlik ölçeği kısa versiyonunun Türkçe’ye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 387-398.
• Yavaş, T. (2012). Ortaöğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerinin öğrenilmiş çaresizlik, tükenmişlik ve öz-yeterlik algılarının örgütsel öğrenme düzeylerine etkileri [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Yazıcıoğlu, İ. (2010). Örgütlerde iş tatmini ve işgören performansı ilişkisi: Türkiye ve Kazakistan karşılaştırması. Bilig, 55(1), 243-264.
• Yelboğa, A. (2012). Örgütsel adalet ile iş doyumu ilişkisi: ampirik bir çalışma. Ege Akademik Bakış, 12(2), 171-182.
• Yıldırım, S. (2014). Yönetim teorileri, Siyasal Kitabevi.