DİLDERESİ HAVZASI’NDA (GEBZE-DİLOVASI) ANTROPOJENİK JEOMORFOLOJİ: DEĞİŞİMLER, BOYUTLARI VE ETKİLERİ

Yıl 2020, Sayı: 41, 319 - 345, 22.01.2020

Murat Uzun

https://doi.org/10.32003/igge.623378

Cited By: 5

Öz

Birçok dinamik süreç ve faktörün etkisiyle gelişen-değişen
jeomorfolojik unsurlar, günümüzde insan faaliyetlerin etkisinde farklı boyut ve
görünümler kazanmaya başlamıştır. İnsanoğlunun rölyef üzerinde birçok müdahale
kapsamında doğrudan ve dolaylı olarak etkili aktör haline gelmesi antropojenik
jeomorfolojinin gelişmesini sağlamıştır. Bu çalışmada Kocaeli ili sınırları
içerisinde yer alan Dilderesi Havzası’nın antropojenik jeomorfolojisi
incelenmiştir. Araştırmada, Uzaktan Algılama (UA) ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
(CBS) kullanılarak coğrafi bakış açısıyla çok basamaklı bir sistematik
uygulanmış, farklı analiz ve değerlendirme yöntemleri denenmiştir. İlk olarak
1985, 2000 ve 2019 yıllarında havzanın arazi kullanımı ve meydana gelen
değişimler tespit edilmiştir. Daha sonra farklı araştırmacıların antropojenik
jeomorfoloji sistematiği dikkate alınarak havzanın antropojeomorfoloji haritası
oluşturulmuş, kantitatif veriler üretilmiş, analiz edilmiş ve
değerlendirilmiştir. Antropojenik baskının yoğun olduğu alanlardaki jeolojik,
jeomorfolojik ve hidrografik koşullar tekrar analiz edilerek, dağılışın
nedenleri sorgulanmıştır. Havzadaki rölyef değişimin nicel ve daha kesin
verilerini elde etmek için sahada 500’ün üzerinde nokta belirlenmiş, uydu
görüntüleri, arazi çalışmalarındaki gözlem ve ölçümlerle etki-değişim haritası
üretilmiştir. Dilderesi Havzası’nın çalışmada tespit edilen birçok coğrafi
unsuru temel alınarak farklı etki değerleri kapsamında analitik hiyerarşi
süreci ile muhtemel 3 farklı antropojenik jeomorfoloji etki senaryosu üretilmiştir.
Yapılan çalışmalar sonucunda Dilderesi Havzası’nda geçmişten günümüze arazi
kullanımında değişimlerin yaşandığı, özellikle havzanın güneyinde ve batısında antropojenik
jeomorfoloji koşullarının topografik görünümde değişim ve etkiler oluşturduğu
görülmüştür. Ayrıca rölyef üzerinde boyutsal olarak en büyük değişimlerin taş
ocakları, ana ulaşım güzergâhları ve sanayi alanlarında olduğu ve bu alanların
topografyayı değiştirerek havzanın doğal koşullarını etkilediği tespit
edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antropojenik Jeomorfoloji, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Dilderesi Havzası (Gebze-Dilovası), Rölyef Değişimi, Dilderesi Havzası (Gebze-Dilovası)

ANTHROPOGENIC GEOMORPHOLOGY IN THE DILDERESI BASIN (GEBZE-DILOVASI): CHANGES, DIMENSIONS AND EFFECTS

Öz

Geomorphological elements developed and changed by the influence of
many dynamic processes and factors have begun to gain different dimensions and
appearances under the influence of human activities. The fact that humanity has
become a direct and indirect effective actor in many interventions on relief
has led to the development of anthropogenic geomorphology. In this study, the
anthropogenic geomorphology of the Dilderesi Basin, located within the
boundaries of Kocaeli province, was investigated. In this research, a
multi-step systematic was applied with the geographical perspective by using
Remote Sensing (RS) and Geographic Information Systems (GIS) and different
analysis and evaluation methods were tried. First of all, land use and changes
occurred in the basin in 1985, 2000 and 2019 were determined. Afterwards,
anthropogeomorphology map of the basin was created by considering the
anthropogenic geomorphology systematics of different researchers, quantitative
data were produced, analyzed and evaluated. The geological, geomorphological
and hydrographic conditions in the areas where the anthropogenic pressure is
intense are analyzed again and the reasons of the distribution are questioned.
In order to obtain quantitative and more accurate data of relief change in the
basin, over 500 points were determined in the field, satellite images,
observation and measurements in field studies and effect-change map were
produced. Based on many geographical elements of Dilderesi Basin, three
different anthropogenic geomorphology impact scenarios have been produced with
analytical hierarchy process within the scope of different impact values. As a
result of the studies, it has been observed that land use changes have been
experienced in the Dilderesi Basin from the past to the present day, and
especially the anthropogenic geomorphology conditions in the south and west of
the basin cause changes and effects on the topographic appearance. In addition,
it was found that the biggest changes in relief were in quarries, main
transportation routes and industrial areas and these areas affected the natural
conditions of the basin by changing the topography.

Anahtar Kelimeler

Anthropogenic Geomorphology, Dilderesi Basin (Gebze-Dilovası), Geographical Information Systems (GIS), Relief Change, Dilderesi Basin (Gebze-Dilovası)

Kaynakça

• Brown, A. G., Tooth, S. & Bullard, J. E. (2017). The geomorphology of the Anthropocene: Emergence, status and implications. Earth Surface Processes and Landforms, 42, 71–90.
• Brown, E. H. (1970). Man Shapes The Earth, Geographical Journal, 136, 74–85.
• Castree N. (2014). The Anthropocene and geography I: The back story. Geography Compass, 8, 436–449.
• Crutzen P. J. & Steffen, W. (2003). How long have we been in the Anthropocene Era? Climatic Change, 61 (3).
• Crutzen, P. J. & Stoermer, E. F. (2000). The Anthropocene. Global Change Newsletter, 41, 17–18.
• Darkot, B. & Tuncel, M. (1981). Marmara Bölgesi Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Dönmez, Y. & Güngördü, M. (1985). İzmit Körfezi Çevresinin İklim ve Bitki Örtüsü Özellikleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 1, 143-152.
• Efe, R. Soykan, A. Cürebal, İ. & Sönmez, S. (2008). Türkiye’de Antroposen Döneminde Doğal Çevre Bozulmasını Etkileyen Antropojenik Faktörler, 16–17 Ekim 2008 TÜCAUM V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, (s. 317-328). Ankara.
• Ekinci, D. & İlze S. (2015). İzmit Körfezi ve Çevresinde Tektonik Jeomorfoloji Değerlendirmeleri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (UJES 2015) Bildiriler Kitabı içinde, (s. 19- 56). Samsun.
• Ekinci, D. & Yalçınkaya, B. (2015), İstanbul’da Antropojenik Süreçler ve Etkileri. IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 347-368). Samsun.
• Ekinci, D. (2006). Tuzla Kıyıları ve Yakın Çevresinde İnsan Kontrollü Güncel jeomorfolojik Gelişim. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 123-145.
• Ellis, E. C. (2017). Physical geography in the Anthropocene, Progress in Physical Geography SAGE, 41(5), 525–532.
• Erinç, S. (1984). Ortam Ekolojisi ve Degradasyonal Ekosistem Değişiklikleri. İstanbul: İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve metodları (4. Baskı). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
• Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji I (Güncelleştirenler; A. Ertek, C. Güneysu). İstanbul: Der yayınları.
• Erkal, A. (2018). Körfez İlçesi’nde (Kocaeli) Antropojeomorfolojik Araştırmalar. (Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Bilecik).
• Erkal, T. & Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan, (Uygulamalı Jeomorfoloji). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Erlich P. R. (1990). The Population Explosion. New York: Simon and Schuster.
• Ertek, T. A. (2015). Antropojenik Jeomorfolojinin Ana Çizgileri, IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 346). Samsun.
• Ertek, T. A. (2016) İnsan Faaliyetlerine Bağlı Jeomorfokronolojik Yıkımlar, 13-14 Ekim 2016 TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s.201-219). Ankara.
• Ertek, T. A. (2017). Antropojenik Jeomorfoloji: Konusu, Kökeni ve Amacı. Türk Coğrafya Dergisi, 69, 69-79.
• Golomb, B. & Eder, H. M. (1964). Landforms Made by Man. Landscape, XIV, 4-7.
• Goudie, A. & Viles, H. (2016). Geomorphology in the Anthropocene. United Kingdom: Cambridge University Publishers.
• Goudie, S. A. (1993). Human influence in geomorphology. Geomorphology, 7, 37–59.
• Goudie, S. A. (2004). Encyclopedia of Geomorphology. London and New York: Routledge.
• Harden C. P. (2004). The human-landscape system: Challenges for geomorphologists. Physical Geography, 35(1), 76–89.
• Harden, C. P., Chin, A., English, M.R., (2014). Understanding human–landscape interactions in the “Anthropocene”. Environmental Management, 53, 4–13.
• Hoşgören, M. Y, (1995). İzmit Körfezi Havzasının Jeomorfolojisi, İzmit Körfezi Kuvaterner İstifi (Edt., E. MERİÇ). 343-348, Kocaeli.
• Jefferson A. J, Wegmann K. W. & Chin A. (2013). Geomorphology of the Anthropocene: Understanding the surficial legacy of past and present human activities. Anthropocene, 1(2): 1–3.
• Karataş, A. (2015). Serinyol Birikinti Yelpazesinde (Hatay) Antropojenik Degradasyon ve Hidrojeomorfolojik Etkileri, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(29), 319-3329.
• Karataş, A. (2016). Üsküdar’da Rölyefin Yeniden Tanzimi: Antropojenik Jeomorfoloji ve Yansımaları. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt II içinde (s.443-453). İstanbul.
• Kopar, İ., Çelik M. & Bayram, H. (2018). Kapadokya Volkanik Provensi’ndeki volkan rölyefinin antropojenik degradasyonu üzerine bir analiz. Türk Coğrafya Dergisi (71),37-46.
• Li, J. Yang, L. Pu, R. Liu, Y. (2017) A Review On Anthropogenic Geomorphology, Journal of Geographical Sciences, 27 (1), 109-128.
• Manea, Ş. Surdeanu, V. Rus, I. (2011) Anthropogenic changes on landforms ın the upper and middle sectors of strei basin. Rev. Roum. Géogr./Rom. Journ. Geogr, 55(1), 37–44.
• Nir, D. (1983). Man, A Geomorphological Agent. An Introduction to Anthropic Geomorphology. London: Reidel.
• Özşahin, E. (2013), Asi Nehri Deltasının (Hatay) Antropojenik Jeomorfolojisi. E. Öner (Ed.), Profesör Doktor İlhan Kayan’a Armağan içinde (s. 925-934). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, M. Z. Çetinkaya & G. Aydın, S. (2017) Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre Türkiye’nin iklim tipleri. Cografya Dergisi, 35, 17-27.
• Radziewicz, Z. (2006). Possibilities of Balancing of Anthropogenic Changes of Landforms and Water Conditions in the Tatra Mountains, Miscellanea Geographica, 12, 125-130.
• Rózsa P. & Novák T. (2008) Mapping Anthropogenic Geomorphological Sensitivity on Global Scale. Abstracts of First Joint Congress of the IAGWorking Groups Human Impact on the Landscape (HILS) & Geomorphological Hazards (IAGeomhaz). Ruhr-University, Bochum, Germany.
• Rózsa P. & Novák T. (2011). Mapping anthropic geomorphological sensitivity on global scale, Zeitschrift für Geomorphologie, 55(1), 109-117.
• Rózsa P. (2007). Attempts at qualitative and quantitative assessment of human impact on the landscape. Geogr Fiz Dinam Quat, 30, 233–238.
• Rózsa, P. (2010) Nature and extent of human geomorphological ımpact – a review, anthropogenic geomorphology, a guide to man-made landforms. Edt Sbazo, 273-293.
• Seymen, İ. (1995). İzmit Körfezi’nin Kuvaterner İstifi. E. MERİÇ (Ed), İzmit Körfezi ve Çevresinin Jeolojisi içinde (s. 1-21). Kocaeli.
• Steffen, W, Leinfelder, R. & Zalasiewicz, J. (2016) Stratigraphic and Earth system approaches to defining the Anthropocene. Earth’s Future. 4, 324–345.
• Steffen, W. Grinevald, J. Crutzen, P. McNeil J., (2011). The Anthropocene: Conceptual and historical perspectives. Philosophical Transactions of the Royal Society A. 369: 842– 867.
• Syvitski, J. (2012). Anthropocene: An epoch of our making . Global Change, 78: 12-15.
• Szabó J, Dávid L. Lontai-Szilágyi Z. Baros Z., (2006). Antropogén geomorfológia (Anthropogenic Geopmorphology) University notes. Kossuth Egyetemi Kiadó, Debrecen Tthe Hungarian version).
• Szabó, J. (2010). Anthropogenic Geomorphology: Subject and System. In J. Szabó, L. Dávid & D. Lóczy (Eds.), Anthropogenic Geomorphology (A Guide to Man -made Landforms) (pp:3-10). Newyork: Springer.
• Szabo, J. David, L. & Loczy, D. (2010). Anthropogenic Geomorphology, A Guide to Man-Made Landforms. Hungray: Springer.
• Tarı, U. & Tüysüz, O. (2008). İzmit Körfezi ve Çevresinin Morfotektoniği. İTÜ Dergisi, D7(1), 17-28.
• Tarolli, P (2016). Humans and the Earth’s surface. Earth Surface Processes and Landforms, 41: 2301–2304.
• Tarolli, P. & Sofia, G. (2016) Human topographic signatures and derived geomorphic processes across landscapes. Geomorphology, 255, 140–161.
• Tezkıran, S. (2009). Gebze-Dilovası Arasında Sanayi Faaliyetlerinin Gelişimi ve Çevreye Olan Etkileri. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Turoglu, H. (2019). Yapay kıyıların jeomorfolojik tanımlaması: Diliskelesi kıyıları örneği (Kocaeli, Türkiye). Cografya Dergisi, 39, 11-27.
• Turoğlu, H. Güneysu, C. Ertek, A. & Mater, B. (1994). Tabiat Parkı Çalışmalarında Bir Uygulamalı Jeomorfoloji Örneği: Ballıkayalar Vadisi (Gebze-Kocaeli). Türk Coğrafya Dergisi, 29, 315-346.
• Ursu A. Chelaru D. A. & Mihai F. C. Iordache, İ. (2011). Anthropogenic landform modeling using GIS techniques case study: Vrancea region. Geographia Technica, 13(1): 91– 100.
• Uzun, M. (2015) İzmit Körfezi Kıyılarında, Kıyı Jeomorfolojisi-Kıyı Kullanımı İlişkisinin Coğrafi Analizi, Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 7(2), 351-375.
• Uzun, M. (2019). Evaluation of Fluvial Processes And Formation of Drainage Network With Morphometric Indices in Dilderesi Basin (Kocaeli). International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 454-477.
• Verburg, P. H, Dearing, J. A. & Dyke, J. G. (2016) Methods and approaches to modelling the Anthropocene. Global Environmental Change, 39: 328–340.
• Verstappen H. T, & Chengtai, D. (1989) Geomorphology and urbanization. Progress in Geography, 8(4): 8–12.
• Walker, H. J. (1991). Antropojenic Landforms in the Coastal Zone (Sahil bantlarında Antropojenik Yerşekilleri). Jeomorfoloji Dergisi, 19: 1-12, Ankara.
• Xiang, J. Li, S. Xiao, K. Chen, J. Sofia, G. & Tarolli, P. (2019) Quantitative Analysis of Anthropogenic Morphologies Based on Multi-Temporal High-Resolution Topography, Remote Sensing, 11(1493): 1-20.
• Zalasiewicz, J. Waters, C. N. Williams, M. Barnosky, A. D. Cearreta, A. Crutzen, P. ... & Haff, P. K. (2015). When did the Anthropocene begin? A mid-twentieth century boundary level is stratigraphically optimal. Quaternary International, 383: 196-203.
• Zalasiewicz, J. Williams, M. Smith, A. Barry, T. L. Coe, A. L. Bown, P. R. ... & Gregory, F. J. (2008). Are we now living in the Anthropocene? GSA Today. 18: 4-8.
• Zalasiewicz, J. Williams, M. Steffen, W. Crutzen, P. (2010). The New World of the Anthropocene. Environmental Science & Technology, 44 (7): 2228–2231.