Diyabetli Bireylerin Hastalık Kabulü ve Hastalık Kabulünü Etkileyen Faktörler

Yıl 2024, Sayı: 22, 112 - 124, 30.04.2024

Mahruk Rashidi , Gülay Yıldırım

https://doi.org/10.38079/igusabder.1408249

Öz

Amaç: Diyabetli hastalarda hastalık kabulü hastalık yönetimini sağlamada etkilidir. Diyabetin tedavi ve bakım sonuçlarının iyileştirilmesini, hastalık komplikasyonlarının azaltılmasını ve sağlık maliyetlerinin düşürülmesinde önemli bir rol oynayabilir. Araştırma tanımlayıcı ve kesitsel bir çalışma olup, diyabetli bireylerin hastalığı kabulü ve davranışlarını belirlemeyi amaçlamıştır.
Yöntem: Veriler Kasım-Aralık 2023 tarihleri arasında İstanbul’da bir devlet hastanesinin diyabet polikliniğinde ayaktan başvuru yapan diyabetli bireylerle yapılmıştır. Araştırmaya alınma kriterlerini Tip 2 diyabet tanısı konulmuş, okuma yazma bilen, görme sorunu olmayan ve araştırmaya katılmayı kabul eden bireyler oluşturmuştur. Araştırma verileri, “Kişisel Bilgi Formu” ve “Diyabetli Hastalar İçin Kabul ve Eylem Formu Ölçeği” ile toplanmıştır. Araştırmaya toplam 266 diyabetli birey katılmıştır.
Bulgular: Diyabetli bireylerin yaş ortalaması 61,10±10,8 (38-85) yıl, diyabet süresi ortalaması 7,55±3,4 yıl ve hastalığı kabul puan ortalamaları 43,74±9,2’dir. Araştırmada; evli olan diyabetli bireylerin bekar ya da boşanmış/dul olan bireylere göre hastalık kabul düzeylerinin daha düşük (p<0,05) olduğu, hastalık süresi 1-10 yıl olan diyabetli bireylerin, hastalık süresi 11 yıl ve üzeri olanlara göre hastalık kabul düzeylerinin daha yüksek (p<0,05) olduğu ve eğitim alan diyabetli bireylerin eğitim almayanlara göre hastalık kabul düzeylerinin daha yüksek (p=0,001) olduğu saptanmıştır. Geliştirilen çoklu doğrusal modelde, medeni durum, diyabet süresi ve diyabet eğitimi alma değişkenleri hastalığı kabul varyansının %46’sını açıklamaktadır (r=0,68; R2=0,46; p=0,000).
Sonuç: Sonuç olarak diyabetli hastaların hastalık kabulü orta düzeyin biraz üstündedir. Hastalık kabulünü etkileyen faktörler diyabet süresinin uzun olmaması ve diyabet eğitimine katılımın sağlanmasıdır. Etkin bir diyabet eğitimi ve erken dönemlerde hastalık kabulünün sağlanması önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Diyabet, diyabetli birey, hastalığı kabul, diyabet eğitimi

Factors Affecting Disease Acceptance and Disease Acceptance of Individuals with Diabetes

Öz

Aim: Disease acceptance in patients with diabetes provides disease management. It can play an important role in improving the treatment and care outcomes of diabetes, reducing disease complications, and reducing health costs. The research is a descriptive and cross-sectional study and aims to determine the disease acceptance and behaviors of individuals with diabetes.
Method: The data were obtained from individuals with diabetes who applied to the diabetes outpatient clinic of a public hospital in Istanbul between November and December 2023. The inclusion criteria were composed of individuals who were diagnosed with Type 2 diabetes, who were literate, who did not have vision problems, and who agreed to participate in the study. The research data were collected with the "Personal Information Form" and the "Acceptance and Action Form Scale for Diabetic Patients". A total of 266 diabetic individuals participated in the study.
Results: The mean age of individuals with diabetes was 61.10±10.8 (38-85) years, the mean duration of diabetes was 7.55±3.4 years, and the mean acceptance score was 43.74±9.2. In the study, it was found that married individuals with diabetes had lower disease acceptance levels than single or divorced/widowed individuals (p<0.05), individuals with diabetes with a disease duration of 1-10 years had higher disease acceptance levels than those with a disease duration of 11 years or more (p<0.05), and individuals with diabetes who received education had higher disease acceptance levels than those who did not receive education (p=0.001). In the developed multiple linear model, marital status, duration of diabetes, and diabetes education variables explain 46% of the variance of disease acceptance (r=0.68; R2 =0.46; p=0.000).
Conclusion: As a result, the disease acceptance of patients with diabetes is slightly above the moderate level. Factors affecting disease acceptance are that the duration of diabetes is not long and participation in diabetes education is ensured. It can play an important role in improving the treatment and care outcomes of diabetes, reducing disease complications, and reducing health costs.

Anahtar Kelimeler

Diabetes, diabetic individual, disease acceptance, diabetes education

Kaynakça

• 1. Gündoğdu AS. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD). Diyabetes Mellitüs ve Komlikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuz. 6. Baskı. Ankara: Grafik Tasarım ve Yayın Hizmetleri; 2013.
• 2. Brunner LS, Suddarth DS. Textbook of Medical Surgical Nursing. 15th ed. Tahran: Lippincott Williams&Wilki; 2021.
• 3. Yanık Y, Tip 2 diyabetlilerin öz-yeterlilik düzeylerinin değerlendirilmesi. [Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Edirne:2013.
• 4. Çelik S. Tip 2 diyabetli hastaların bakıma ve tedaviye yönelik tutumlarının ve iyilik hallerinin belirlenmesi. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul;2002.
• 5. Daniel M, Messer LC. Perception of disease severity and barriers to self care predict glysemic control in aboriginal persons with type 2 diabetes mellitus, chronic diseases in Canada. Chronic Diseases and Injuries in Canada. 2002;23(5):130-128.
• 6. Özcan Ş. Diyabetli hastalarda hastalığa uyumu etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi. [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul:1999.
• 7. Hjelm K, Bard K, Nyberg P, Apelqvist J. Religious and cultural distance in beliefs about health and illness in women with diabetes mellitus of different origin living in Sweden. International Journal of Nursing Studies. 2003;40(1):627-643.
• 8. Mollaoğlu M, Özkan F, Fertelli, T, Çelik Z. Diyabet eğitim programının, diyabetik hastaların tutumları üzerine etkisi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2010;5(3):95-105.
• 9. Elkoca A. Tip 2 diyabetli hastaların hastalığa karşı tutumları ve problem alanları arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum: 2010.
• 10. Gregg JA, Callaghan GM, Hayes SC, Glenn-Lawson JL. Improving diabetes self-management through acceptance, mindfulness, and values: a randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 2007;75(2):336.
• 11. Hayes SC, Strosahl K, Wilson KG, et al. Measuring experiential avoidance: A preliminary test of a working model. The Psychological Record. 2004;54:553-578.
• 12. Karadere ME, Yavuz KF, Asafov EY, Küçükler FK. Reliability and validity of a Turkish version of the acceptance and action diabetes questionnaire. Psychiatry Investigation. 2019;16(6):418-425.
• 13. Hair JF, Black WC, Babin BJ, Anderson RE, Tatham RL. Multivariate Data Analysis. England/Landon: Pearson Education Limited; 2013.
• 14. Şireci E, Karabulutlu EY. Tip 2 diabetes mellituslu hastaların hastalıklarını kabullenme ve kendi bakımlarındaki öz yeterlilik düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi. 2017;20(1):48-55.
• 15. Akturk U, Aydinalp E. Examining the correlation between the acceptance of the disease and the diabetes self-efficacy of the diabetic patients in a family health center. Annals of Medical Research. 2018;25(3):359-364.
• 16. Arı N, Özdelikara A. Dahiliye kliniklerine başvuran tip 2 diyabet hastalarında aile desteğinin hastalığı kabullenme ve tedavi uyumuna etkisi: Ordu ili örneği. Turk J Diab Obes. 2022;1:39-48.
• 17. Döner E, Çırpan R, Çürük GN. Diyabetik ayağı olan hastaların hastalığa ve sağlığa ilişkin tutumları ile hastalığı kabul arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2023;39(1):81-91.
• 18. Özkaptan BB, Kapucu S, Demirci İ. Relationship between adherence to treatment and acceptance of illness in patients with type 2 diabetes. Cukurova Medical Journal. 2019;44:447-454.
• 19. Yılmaz FT, Şahin AD, Türesin AK. Tip 2 diyabetli bireylerde hastalığı kabul düzeyinin glisemik kontrol ile ilişkisi. Cukurova Medical Journal. 2019;44(4):1284-1291.
• 20. Olszak C, Nowicka E, Baczewska B, et al. The influence of selected socio-demographic and medical factors on the acceptance of illness in a group of patients with type 2 diabetes mellitus. J. Educ. Health Sport. 2016;6:11–28.
• 21. Starczewska M, Kujawska R, Stanisławska M, Rybicka A, Grochans E. The analysis of health behaviors and illness acceptance in patients with diabetes. Family Medicine & Primary Care Review. 2018;(4):352-355.
• 22. İlaslan E, Dalkıran Ş, Özer ZC, Balcı MK. Tip 2 diyabetli bireylerin hastalığı kabul düzeyi ve bakım verenlerin bakım verme yükü. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi. 2021;30(2):84-95.
• 23. Rashidi M, Genç A. Tip 1 ve tip 2 diyabetli hastaların diyabet tutumlarının değerlendirilmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;(10):34-49.
• 24. Schmitt A, Reimer A, Kulzer B, et al. Measurement of psychological adjustment to diabetes with the diabetes acceptance scale. Journal of Diabetes and Its Complications. 2018;32(4):384-392.
• 25. Şahin S, Cingil D. Evaluation of the relationship among foot wound risk, foot self-care behaviors, and illness acceptance in patients with type 2 diabetes mellitus. Primary Care Diabetes. 2020;14(5):469-475.
• 26. Bonikowska I, Szwamel K, Uchmanowicz I. Analysis of the impact of disease acceptance, demographic, and clinical variables on adherence to treatment recommendations in elderly type 2 diabetes mellitus patients. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021;18(16):8658.