Osmanlı Devleti’nde Vekâlet Akdinin Uygulanması (1008-1009/1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şer‘iyye Sicili Örneği)

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 460 - 483, 16.01.2021

Habibullah Habib

Öz

Toplumda hukukî işlemlerin genellikle ihtiyaç duyan gerçek kişiler tarafından yapılması esastır. Ancak bazı durumlarda hukukî işlemler, bizzat kişi tarafından gerçekleştirilemez. Bunun ehliyet gibi hukukî veya maddi sebepleri veyahut ticari işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirme amacı bulunabilmektedir. Bu gibi durumlarda bir kimsenin adına ve hesabına bir başkası tarafından (kanunen veya irâde yoluyla) o kişinin ihtiyacı olan hukukî işlemin yapılmasını mümkün kılan vekâlet akdine ihtiyaç duyulmaktadır. Toplumsal hayatta hukukî bir uygulama olarak büyük önem taşıyan bu vekâlet akdinin Osmanlı döneminde yaygın bir şekilde halk arasında kullanıldığı görünmektedir. Bu uygulamalar, insanların sosyal yaşamda birçok konuda birbirlerinin yardım ve desteğine muhtaç oldukları gibi vekâlet alanında da birbirlerine ihtiyaç duyduklarını göstermektedir. Bu durum, Osmanlı döneminde toplumda var olan sevgi, saygı, yardımlaşma ve karşılıklı güvene de işaret etmektedir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde Vekâlet Akdinin uygulanması bağlamında Bursa şer‘iyye sicillerinden B-18 numaralı sicilde vekâlet akdi ile ilgili yer alan kayıtlar muhteva açısından incelenmiş, kayıt numaraları gösterilerek vekâlet akdinin uygulamaları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Vekâlet, Şer‘iyye Sicilleri, İslam Hukuku/Fıkıh

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurum desteklememiştir.

Implementation of Attorney Agreement in Ottoman Empire (Judicial Records of Bursa No: B-18, Dated 1008-1009/1599-1600)

Öz

It is essential that legal transactions are generally carried out by real people who personally need them. However, in some cases, it cannot be possible for real people to take legal action personally. They can have legal -like licence- or financial reasons, or aim to carry out the transaction quickly in business life. In such cases, attorney agreement which is a social institution allowing someone (by law or will) to take legal action on behalf on the real person is necessary. It can be seen that attorney agreements which have a great importance as a legal practice were widely used in Ottoman society. These practises show clearly that like in many other fields of life, people need each other’s help and support in the field of attorneyship as well. At the same time, this shows us Ottoman people’s mutual respect, love, cooperation culture and confidence. In this article, records related to attorney agreement in B-18 numbered record of Bursa judicial records, are examined in terms of content and indicating their record numbers, implementations of attorney agreements are analysed.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ottoman, Attorneyship, Judicial Records

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Cem Yayınevi, 1974.
• Akgündüz, Ahmet. “Vekâlet”. Osmanlı Tarih ve Hukuk Istılahları Kâmûsu. 1311. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2018.
• Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesi. 2. Baskı. İstanbul: Cihan Matbaası, 1996.
• Aköz, Alaaddin. “XVI. Yüzyıla Ait Bir Nikâh Defteri ve Bazı Değerlendirmeler”, İstem /3 (Aralık 2004): 91-117.
• Ârablû Muhsin Câbirî. Ferhang-i Istılâhât-ı Fıkıh İslâmî (Der Babı Müâmelât). Tahran: Çâphâne-i Sipher, 1362/1983.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. 6. Baskı. Konya: Atlas Akademi, 2017.
• Aybakan, Bilal. “Vekâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 1-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Aydın, Mehmet Âkif Aydın. “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi /3 (1982): 01-12.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi. 8. Baskı. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., 2010.
• Bâkânî, Nureddin. Bahrü’l-Anhür ‘Alâ Mültekâ’l-ebhur. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuru Osmaniye, 1635.
• Barcadurmuş, Şevket. Bursa Şer‘îyye Sicillerindeki Hiciri 1117-1121 Tarih ve 189/412 nolu Defterin İslam Hukuku Açısından Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 1989.
• Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6: 13-19. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Bardakoğlu, Ali. “Vekâlet”. İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 4:452. imr. İbrahim Kafi Dönmez. İstanbul: MÜİFVY, 1997.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukî İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbu: Bilmen Basımevi, 1967.
• Cerces Cerces. “Vekâlet”. Mu‘cemü’l-Mustelehâti’l-Fıkhiyye ve’l-Kânûniyye. 322. Beyrut: eş-Şirketü’l-âlemiyye li’l-Kitâb, 1996.
• Debbâsî, Abdurrahman. Ahkâmü’s-Sulh Fi’ş-Şeriati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dârü’l-verrâk, 2004.
• Ebu Melih, Muhammet Recep. el-Muâmelâtü’l-Muâsere. 2 Cilt. İstanbu: Darü’n-nidâ, 2015.
• Efendizade, Âli Haydar. Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm. 3. Baskı. 2 Cilt. İstanbul: Hukuk Matabaası, 1330/1911.
• el-Merginânî, Burhânüddin. el-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-İhyâi’t-Tirâsi’l-Arabî, t.s.
• Erdoğan Mehmet. “Vekâlet”. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 601-602. 2. Baskı. İstanbul: Ensar Neşriyatı, 2005.
• Habib, Habibullah. “1008-1009/1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şer‘iyye Sicilinde Yer Alan Vakfiyelerin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 4/2 (Aralık 2020): 467-498.
• Habib, Habibullah. “Osmanlı Devleti’nde Kredi ve Finans Yöntemi Olarak Bey‘ Bi’l-İstiğlâl’ın Uygulanması (1008-1009/1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şer‘iyye Sicili Örneği”. 5. Uluslararası Öğrenci Sempozyumu Bildiriler Kitabı Üçüncü Kitap İktisat-Finans-İşletme. Ed. Dr. Öğr. Üyesi Osman Akgül. 57-71. İstanbul: Uluslararası Öğrenci Dernekleri Federasyonu (UDEF), 2020.
• Habib, Habibullah. h.1008-1009/m.1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şer‘iyye Sicilinin Tasnifi Ve Fıkıh İlmi Açısından Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
• Halebî, İbrahim. Mülteka’l-ebhur. thk. Vehbi Süleyman Ğavci Âlbâni. 2 Cilt. Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1409/1989.
• Hammâd, Nezih. Akdü’s-Sulh Fi’ş-Şeriati’l-İslâmiyye. Dımışk: Dârü’l-kalem, 1996.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-Muhtâr. thk. Hüsamüddin ferfûr. 16 Cilt. Dımışk: Dârü’s-Sekâfe ve’t-Tirâs, 2000.
• İnanır, Ahmet. İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslâm Hukuku. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2008.
• Kâdıhân, Fetâvâ Kâdıhân. b.y., y.y., t.s.
• Kâsânî, Alaüddin. Bedâ’i‘u’s-sanâʾi. thk. Ali Muhammed Muavviz - Âdil Ahmet Abdulmevcut. 2. Baskı. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2003.
• Kaya, Süleyman. “Vekâlet Akdine Dair Bir Tartışma Bağlamında Osmanlı Döneminde Fetvanın Müftâ-Bih Hale Geliş Süreci”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012): 71-86.
• Kılıç, Muhammet Tayyib. Teori ve Pratiği Bağlamında İslam Hukuku (18. Yüzyıl Diyarbakır Örneği). Diyarbakır: A Grafik Tasarım Tanıtım Promosyon Web Hiz Mehmet Zülküf Altındağ, 2016.
• Kılıç, Yusuf. Osmanlı Hukuku’nda Vekâlet Sözleşmesi. İstanbul: Adalet Yayınevi, 2019.
• Kuveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyyeti’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Dârü’s-Selâsil, 1404-1427.
• Maydaer, Saadet. “Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer‘iyye Sicillerine Göre)”, U.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (Ocak 2007): 299-320.
• Mecmau‘l-Lugati’l-Arabiyye. “Vekâle”. el-Mu‘cemu’l-Vecîz. 680. Kahire: el-Metabiu’l-Amiriyye, 2008.
• Molla Hüsrev. Dürerü'l-Hükkâm fî Şerhi Gureri'l-Ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyayi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.s.
• Ömer, Ahmet Muhtar. “v-k-l”. Mu‘cemü’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Muasıra. 3: 2489-2490. 1. Baskı. Kahire: Âleme’l-Kütüb, 2008.
• Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanûni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
• Özdemir, Rıfat. “Ankara Esnaf Teşkilatı (1785-1840)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1/1 (1986): 156-181.
• Rabî‘ b. Habib. Mesnedü’r-Rabî‘ Bin Habîb. İslamweb.net: Mevsûatü’l-Hadis.
• Rıza, Hasan. Ahkâm-i Şahsiye Tercüme ve Şerhi. Der saadet: Mahmut Bey Matbaası, 1315/1897.
• Sağlam, Hadi. “İslâm Hukuku ve Modern Hukuk Mukayesesi Gayesi Hukukî Temsil Olan Akitlerin Değerlendirilmesi (Vekâlet Örneği)”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2012): 2-26.
• Semerkandi, Ebu’l-Leys. Fetâva’n-Nevâzil. thk. Seyit Yusuf Ahmet. Beyrut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Sevim, Sezai - Öcalan, Hasan Basri. Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri. İstanbul: Kayhan Matbaacılık, 2010.
• Şeyhzade, Damad Efendi. Mecma‘u’l-enhur fi Şerhi Mültekâ’l-ebhur. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1317/1899.
• Taş, Hülya. “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü'l-Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”. Bilgi /44 (Kış 2008): 25-44.
• Yıldız, Kemal - Habib, Habibullah. “16. Yüzyıl Sonları Osmanlı Vakıflarının İktisadi İşlemlerine Dair Hukukî Uygulamalar (1008-1009/1599-1600 Tarihli B-18 Numaralı Bursa Şer‘iyye Sicili Örneği”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 3/2 (Aralık 2019): 157-178.
• Yıldız, Kemal. Cami‘u’l-fusûleyn’in Kaynakları ve Hanefî Mezhebi Uygulamasında Tazmînât. İstanbul: Hacegan Akademi Kitaplığı, 2013.
• Zorlu, Süheyla – Zorlu, Süleyman Emre. “Günümüz Türk Hukuku ve Mecellede Vekâlet Sözleşmesinde Vekilin Borçları”, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi 2/1 (Eylül 2019): 9-29.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu, 4. Baskı. 11 Cilt. Dımışk: Dârü’l-fikr, t.s..