Turkey's Referendum and Plebisit History in Line With The Referendum and The Plebisit Concepts

Year 2023, , 204 - 223, 31.12.2023

İsmail Safi , Talip Kurşuncu

https://doi.org/10.55775/ijemi.1213388

Abstract

The core of democracy is the participation of the people in the administration. It is the emergence of the sovereignty of the people in a political and administrative sense. It is possible to talk about three systems in the implementation of democracy. These are direct democracy, representation democracy and semi-direct democracy. Basically, democracy is the direct democracy that the people themselves represent with their own participation. In a representative democracy, he is transferring public sovereignty and joining the administration through representatives. Semi-direct democracy is a democracy shared between the sovereignty of both the people and representatives. It is difficult and even impossible for each individual from the public to participate in the self-governance process. As a result of this impossibility, the kind of democracy that is preferred in the modern era is representative democracy. But based on the fact that the people are in charge of the future and the people's ability to determine their fate in a representative democracy, the semi-direct system of democracy was implemented in order to correct the incomplete and inaccuracies of representation democracy. In some cases, there are four tools used by semi-direct democracy, which expresses the participation of the people in the decision-making process, not through representatives. These tools mean the “public veto”, which means that the law adopted by the Assembly requests a referendum by a certain number of citizens before the effective date, is being forced out by the Assembly, which means that the law demanded by the public by the application of a certain number of citizens is being forced out by the Assembly, It is a referendum that allows representatives or representatives to be dismissed from their duties, which means "dissatisfied" and the public voting of the text of the law adopted by the Assembly. At this point, the semi-direct democracy tool, which has found itself an area of application in Turkey, is a referendum. The concept of plebisit, used to describe the abuse of public voting, is important in terms of Turkey's referendum date. Referendums held throughout the history of Turkey will be evaluated by considering the evidence and elements of the concept of plebiscite.

Keywords

Democracy, People, Referendum, Plebisit

Referandum ve Plebisit Kavramları Doğrultusunda Türkiye’nin Referandum ve Plebisit Tarihi

Abstract

Demokrasinin özünde halkın yönetime katılımı yer almaktadır. Başka bir ifade ile siyasal ve yönetsel anlamda halkın egemenliğinin ortaya çıkmasıdır. Demokrasinin uygulanmasında üç sistemden bahsetmek mümkündür. Bunlar; doğrudan demokrasi, temsili demokrasi ve yarı doğrudan demokrasidir. Temelde halkın bizzat kendisini kendi katılımı ile temsil ettiği demokrasi doğrudan demokrasidir. Temsili demokraside halk egemenliğini devrederek temsilciler aracılığı ile yönetime katılmaktadır. Yarı doğrudan demokrasi ise hem halkın hem de temsilcilerin egemenliği arasında paylaştığı demokrasidir. Halktan her bir bireyin kendisinin bizzat yönetim sürecine katılımı zor ve hatta imkansızdır. Bu imkânsızlık neticesinde modern dönemde tercih edilen demokrasi türü temsili demokrasidir. Ancak temsili demokraside halkın geleceğini ve kaderini belirleme yetkisinin halkı temsil edenlerde olması durumundan yola çıkarak temsili demokrasinin eksik ve yanlışlarını gidermek amacıyla yarı doğrudan demokrasi sistemi hayata geçirilmiştir. Kimi durumlarda halkın karar alma sürecine temsilciler aracılığı ile değil de bizzat kendisinin katılımını ifade eden yarı doğrudan demokrasinin kullandığı dört araç vardır. Bu araçlar Meclis’in kabul ettiği kanunun yürürlük tarihinden önce belirli sayıdaki vatandaş tarafından referanduma sunulmasını istemesi anlamına gelen “halk vetosu”, halkın belirli sayıdaki vatandaşın başvurusu ile istediği kanunun Meclis tarafından çıkartılmaya zorlanmasını ifade eden “halk teşebbüsü”, halkın çalışmasından memnun kalmadığı temsilci veya temsilcileri görevlerinden azletmesine imkan tanıyan “temsilcilerin azli” ve Meclis tarafından kabul edilen kanun metninin halk oylamasına sunulması anlamına gelen referandumdur. Bu noktada Türkiye’de kendisine uygulama alanı bulan yarı doğrudan demokrasi aracı referandumdur. Halk oylamasının kötüye kullanılmasını ifade ederken kullanılan plebisit kavramı Türkiye’nin referandum tarihi açısından önem arz etmektedir. Türkiye tarihi boyunca yapılmış olan referandumlar plebisit kavramının kanıtları ve unsurları göz önüne tutularak değerlendirilecektir.

Keywords

Demokrasi, Halk oylaması, Referandum, Plebisit

References

• -----“Meclis Feshedildi”, Milliyet, 28.05.1960.
• -----“Geçici Anayasanın Tam Metni”, Milliyet, 13.06.1960.
• -----“Anayasa Kabul Edildi”, Milliyet, 29.05.1961.
• -----“Üç Lider Anayasa İçin Konuştu”, Milliyet, 03.07.1961.
• -----“Alican: Bazı Partilerin Tutumu Ayrılıklara Sebep Olabilir”, Milliyet, 26.06.1961.
• -----“Halkoyu İçin Evet Kampanyası”, Milliyet, 27.06.1961.
• -----“Meclis Anayasa Tasarısını Kabul Etti”, Milliyet, 24.09.1982.
• -----“Bayar, Evren’e Anayasa Konusundaki Tereddütlerini Bildirdi”, Milliyet, 04.10.1982.
• -----“Anayasa Kabul Edilirse Evren Cumhurbaşkanı Seçilmiş Olacak”, Milliyet, 20.10.1982.
• -----“Anayasaya Hayır Kampanyası Açan 50 Kişi Yakalandı”, Milliyet, 28.10.1982.
• -----“Evren: Oyunuzu Kara Günleri Düşünerek Atın”, Milliyet, 05.11.1982.
• -----“Özal’dan Erken Seçim Sinyali”, Milliyet, 22.04.1987.
• -----“Anayasada Köklü Değişiklik”, Milliyet, 24.04.1987.
• -----“Hukukçulardan Farklı Görüş”, Milliyet, 02.05.1987.
• -----“Yasaklıların Dönüşü”, Milliyet, 14.05.1987.
• -----“Artık Söz Vatandaşın”, Milliyet, 18.05.1987.
• -----“Mecliste ki Oylama Sonucu”, Milliyet, 18.05.1987.
• -----“Referandum 6 Eylül’de”, Milliyet, 19.05.1987.
• -----“ANAP’ta İlçe Sancısı”, Milliyet, 21.06.1987.
• -----“Özal Sultanlaşırken Halkı Kullaştırıyor”, Milliyet, 31.07.1987.
• -----“İnönü: Özal Çetebaşı”, Milliyet, 22.08.1987.
• -----“Çiftçiye Referandum Hediyesi”, Milliyet, 27.08.1987.
• -----“Halkoylaması mı, Güvenoylaması mı?”, Milliyet, 31.08.1987.
• -----“Karşımızda Haçlı Cephesi Var”, Milliyet, 03.09.1987.
• -----“Referandumda Çıkarımız Yok”, Milliyet, 05.09.1987.
• -----“Demirel: Millet Zincirli”, Milliyet, 05.09.1987.
• -----“Erbakan: ANAP Paylaşılacak”, Milliyet, 05.09.1987.
• -----“Özal Kararlı”, Milliyet, 04.08.1988.
• -----“Muhalefet Köşeye Sıkıştı”, Milliyet, 27.08.1988.
• -----“İnönü, Barışa Evet Demek”, Milliyet, 28.08.1988.
• -----“Demirel’den Bombardıman”, Milliyet, 02.09.1988.
• -----“Anayasa Kuran Değil”, Milliyet, 03.09.1988.
• -----“Hayır da Çıksa 4 Yıl İktidarız”, Milliyet, 04.09.1988.
• -----“Özal Sadaka İstiyor”, Milliyet, 05.09.1988.
• -----“İnönü Çirkefe Bulaşmış”, Milliyet, 05.09.1988.
• -----“Liderler Meydanlarda”, Milliyet, 14.09.1988.
• -----“Bir An Önce Git”, Milliyet, 20.09.1988.
• -----“Özal Hint Kumaşı Değil”, Milliyet, 22.09.1988.
• -----“Kendimi Ortaya Koydum”, Milliyet, 22.09.1988.
• -----“Türkiye Kilitlendi”, Milliyet, 28.04.2007.
• -----“Mahkeme: 367 Şart”, Milliyet, 02.05.2007.
• -----“Hemen Seçim Kararı”, Milliyet, 02.05.2007.
• -----“Anayasa Paketi Tamam”, Milliyet, 11.05.2007.
• -----“Sezer’den Veto”, Milliyet, 26.05.2007.
• -----“Paket Aynen Geçti”, Milliyet, 01.06.2007.
• “16 Nisan’dan sonra terör bitecek”. (2017, Mart 06). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/16-nisan-dan-sonra-teror-bitecek-siyaset-2408085/ adresinden alındı.
• “1980 sonrası faaliyetlerini sürdüren siyasi partiler”. (2008, Ağustos 17). Nisan 03, 2017 tarihinde Cumhuriyet: http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/diger/5794/1980_sonrasi_faaliyetlerini_surduren_siyasi_partiler.html adresinden alındı.
• 07.11.1982 Tarih ve 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 67, 75, 175 inci Maddelerinin Değiştirilmesi ve Geçici 4’üncü Maddesinin Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Kanun (1987, 18 Mayıs). Resmî Gazete (Sayı: 19464 (Mükerrer)). Nisan 25. 217 tarihinde https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc070/kanuntbmmc070/kanuntbmmc07003361.pdf adresinden alınmıştır.
• "Ak Parti'nin referandum sloganı belli oldu". (2017, Şubat 07). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/ak-parti-nin-referandum-slogani-siyaset-2391459/ adresinden alındı.
• "Ak Parti ile MHP Anayasa değişikliği metninde anlaştı". (2016, Aralık 09). Nisan 28, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/ak-parti-ile-mhp-anayasa-siyaset-2358515/ adresinden alındı.
• Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan referandum açıklaması". (2017, Şubat 10). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/cumhurbaskani-erdogan-dan-siyaset-2394070/ adresinden alındı.
• "Demokrasi ile tek adam oylanacak". (2017, Şubat 27). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/demokrasi-ile-tek-adam-oylanacak--siyaset-2403697/ adresinden alındı.
• "Erdoğan'dan muhtarlar toplantısında önemli açıklamalar" (2017, Şubat 08). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/erdogan-muhtarlar-toplantisinda-siyaset-2392623/ adresinden alındı.
• “Hayır Diyenler Darbecidir”. (2010, Eylül 08). Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/Milliyet-Tv/video-izle/-Hayir-diyenler-darbecidir---Z19YBKy9KBG5.html adresinden alındı.
• "YSK seçim takvimini yayımladı". (2017, Şubat 14), Nisan 28, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/son-dakika-ysk-resmen-acikladi-siyaset-2395629/ adresinden alındı.
• Acar A. & Çelebi M. B. (2012). Türkiye Cumhuriyeti anayasalarında cumhurbaşkanlığı makamının önemi ve 2007 yılı anayasa değişiklikleri çerçevesinde Abdullah Gül'ün görev süresi tartışmaları. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi (23), 1-33.
• Ahmad F. (2014). Bir Kimlik Peşinde Türkiye (5. b.). (S. Karadeli, Çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ahmad F. (2016). Modern Türkiye'nin Oluşumu (15. b.). (Y. Alogan, Çev.) İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Devran Y., Seçkin G. (2011). 12 eylül referandumunun sosyal ve politik açıdan değerlendirilmesi. Global Media Journal, (2), 157-253. Nisan 26, 2017 tarihinde http://globalmediajournaltr.yeditepe.edu.tr/bahar-2011-sayisi-spring-2011-issue adresinden alındı.
• Durdular E. & Solak M. & Şencan H. (2010). Bir Doğrudan Demokrasi Aracı Olarak Referandum, Uygulama Örnekleri Türkiye-ABD-Avrupa Ülkeleri. (A. Yıldız, Dü.) Ankara: TBMM Araştırma Merkezi Yayınları.
• Dursun S. (2008). Türkiye'nin güvenlik algılamasındaki değişim: 12 Eylül 1980 askeri müdahalesi sonrası dönem. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(16), 421-433.
• El K. (2017a, Şubat 04). "Ak Parti, kampanyasını CHP üzerinde inşa edecek". Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/ak-parti-kampanyasini-chp-siyaset-2390244/ adresinden alındı.
• El K. (2017b, Şubat 16). "6 başlıkta kampanya mesajları". Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/6-baslikta-kampanya-mesajlari-siyaset-2397002/ adresinden alındı.
• Göker G. & Doğan A. (2011). 2010 Referandumunda Türk basınının siyasal gündemi: Hürriyet, Haber Türk, Zaman ve Yeni Şafak örneğiyle. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi(2), 45-69.
• Gözler K. (1988). Halkoylamasının değeri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 40(1-4), 97-113.
• Gözler K. (2014). Anayasa Hukukunun Genel Esasları Ders Kitabı (5. b.). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözler K. (2017). "16 Nisan'da Oylayacağımız Anayasa Değişikliği Bir Suistimalci Anayasa Değişikliği Midir?", http://www.anayasa.gen.tr, Nisan 28, 2017 tarihinde http://www.anayasa.gen.tr/suistimalci.pdf adresinden alındı.
• Gözler K. (2017). "Referandum mu Plebisit mi?", http://www.anayasa.gen.tr, Nisan 28, 2017 tarihinde http://www.anayasa.gen.tr/plebisit.htm adresinden alındı.
• Karakartal B. (2011). Bir siyasal katılma türü olarak referandum ve 1961 Türk anayasa referandumu. İktisat Fakültesi Mecmuası, 38(3-4), 161-206.
• Köker L. (2006). Seçim sistemleri ve siyasi çoğulculuk demokratik meşruluk açısından bir değerlendirme. Anayasa Yargısı Dergisi (23), 199-210.
• Özsoy Ş. (2013) Cumhuriyet’in Kuruluşundan Bu Yana Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Meselesi. M. Öden & L. Gönenç & S. Esen & A. Kontacı & D. Polat, & A. Doğanoğlu (Dü) içinde, Prof. Dr. Erdal Onar'a Armağan (Cilt I, s. 367-432). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Tahincioğlu G. (2010, Mayıs 13). "YSK Referandumda Eylüle Gün Verdi". Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/ysk-referandumda-eylule-gun-verdi-siyaset-1237679/ adresinden alındı.
• TÜİK, Nisan 03, 2017 tarihinde Türkiye İstatistik Kurumu: https://biruni.tuik.gov.tr/secimdagitimapp/halkoylama.zul? Adresinden alındı.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Nisan 01, 2017 tarihinde TBMM Resmi Sitesi: https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf adresinden alındı.
• Türk Dil Kurumu. Mart 26, 2017 tarihinde Türk Dil Kurumu: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.5904e55911c501.81061198 adresinden alındı.
• Yeşilorman M. (2011). Halkın iradesi bağlamında halk oylamaları: bir hukuk sosyolojisi denemesi. Sosyoloji Konferansları Dergisi (43), 191-220.
• Yılmaz Ö. (2017, Şubat 11). "Türkiye karmakarışık olur". Nisan 26, 2017 tarihinde Milliyet: http://www.milliyet.com.tr/turkiye-karmakarisik-olur-siyaset-2394152/ adresinden alındı.
• YSK, Nisan 28, 2017 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu: http://www.ysk.gov.tr/ysk/content/conn/YSKUCM/path/Contribution%20Folders/SecmenIslemleri/Secimler/2017HO/2017HO-Ornek136.pdf adresinden alındı.