Karbeyaz, Kıvrımlı ve Bâkire: Geç Osmanlı İstanbul'unda Câriyelik ve Beyaz Kadın Ticaretinin Kökenleri (1850-1920)

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 3, 124 - 139, 15.07.2021

Cem Doğan

Öz

19. yüzyılın sonunda Osmanlı hukuk terminolojisi, "beyaz köle ticareti" denen alışılmadık bir kavramla karşılaştı. Aslında yetkililer, yerleşik cariyelik ve çok eşlilik uygulamalarının olağan suistimaline ve köle kadınların fuhuş için kullanılmasına aşinaydı. Ancak, konunun uluslararası boyutları devletin iç işlerine müdahalenin önünü açabileceği için onunla daha yakından ilgilenmeye başladılar. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki modern beyaz köle ticareti kavramının kökenleri çok erken dönemlere kadar uzanıyordu ve çeşitli kaynaklarla birlikte yabancı basında da bu konuda muhtelif yazılar yayınlanmıştı. Uluslararası basın, İstanbul'un beyaz köle trafiğinin merkezlerinden biri olduğunu iddia ediyordu. Kölelik tartışmalarına gerilimin yükselen beyaz kadın ticaretinin eklenmesinin, Batılı güçlerle düzgün ilişkiler kurmaya çalışan Osmanlı İmparatorluğu'nun uluslararası prestiji açısından olumlu sonuçları olmayacağı aşikardı. Bu bağlamda, Tanzimat yönetimi yüzyılın ortalarından itibaren konuyla giderek daha fazla ilgilenmeye başladı. Hükümetin cariyelik, çok eşlilik ve evlilik konusundaki endişeleri boşuna değildi. Bu tür kalıplaşmış sosyal alışkanlıkların kişisel çıkar amacıyla sömürülmesi köle kadınları fuhşa sürüklüyordu ama asıl tehlike bu faaliyetin ülke sınırlarının ötesine uzanmasıydı. Bu çalışma, İstanbul'da özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yükselişe geçen ve zamanla uluslararası düzeyde organize bir suça dönüşen beyaz kadın ticaretinin kökenlerini cariyelik kurumu üzerinden tartışmayı önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Cariyelik, Fuhuş, Beyaz Kadın Ticareti

SNOW-WHITE, CURVY, AND VIRGIN: CONCUBINAGE AND THE ORIGINS OF WHTE SLAVE TRAFFIC IN OTTOMAN ISTANBUL (1850-1920)

Öz

At the end of the 19th century, Ottoman legal terminology met with an unfamiliar notion called “white slave traffic”. In fact, the authorities were not unfamiliar with the usual abuse of established concubinage and polygamy practices, as well as the use of slave women for prostitution. However, they began to hold a closer interest in the issue as the internationalization of it could pave the way for interference in the internal affairs of the state. The origins of the modern concept of white slave traffic in the Ottoman Empire dates back to early ages, and it was published in the foreign press as well as various sources. International press claimed that Istanbul became one of the headquarters of the white slave traffic. It was obvious that the addition of tension-rising white women trade to the discussions of slavery and polygamy would not have very positive results in terms of the international prestige of the Ottoman Empire, which was struggling to settle proper relations with Western powers. In this context, the Tanzimat administration gradually became more concerned in the issue starting from the middle of the century. The government's worry about concubinage, polygamy and marriage was not in vain. The exploitation of such stereotyped social habits for criminal purposes led slave women to be dragged into prostitution, but the actual hazard was that this activity extended beyond the borders of the country. This study proposes to put a debate on the origins of the white slave traffic in Istanbul through concubinage, which has been on the rise especially since the second half of the 19th century and turned into an internationally organized crime over time.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Concubinage, Prostitution, White Slave Traffic

Kaynakça

• B.O.A., A.}MKT.DV.., 71/20, 12 Cemaziyelahir 1269 (23 Mart 1853).
• B.O.A., A.}MKT.UM.., 123/62, 14 Rebiülahir 1269 (25 Ocak 1853).
• B.O.A., A.}MKT.UM.., 78/48, 18 Zilhicce 1267 (14 Ekim 1851).
• B.O.A., DH.MKT., 831/45, 1 Muharrem 1322 (18 Mart 1904).
• B.O.A., HR.MKT., 737/27, 18 Muharrem 1289 (28 Mart 1872).
• B.O.A., HR.SFR.1..., 34/24, 15 Haziran 1872.
• B.O.A., MVL., 197/82, 29 Cemaziyelahir 1266 (12 Mayıs 1850).
• B.O.A., MVL., 720/4, 2 Zilhicce 1282 (18 Nisan 1866).
• B.O.A., ZB., 603/84, 14 Cemaziyelahir 1327 (3 Temmuz 1909).
• [Fraşeri], Şemseddin Sami, (1317/1901). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• “White Slave Lecturer Charges Neglect by Girls’ Mothers”, (1914). The Log Cabin Democrat, 6 (139), 1.
• Akkaya, Mustafa, (2011), “XVII. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Üsküdar’da Köle Ticareti, Kölelerin Ticaretle Uğraşması”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (25), 204-217.
• Akyılmaz, Gül, (2004). “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9 (1-2), 213-238.
• Ali Rıza Bey, Balıkhâne Nazırı, (2001). Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı (haz: Ali Şükrü Çoruk). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Altınay, Ahmet Refik, (2011). Eski İstanbul (1553-1839). İstanbul: Kapı Yayınları.
• And, Metin, (2012). 16. Yüzyılda İstanbul Kent-Saray-Günlük Yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Araz, Yahya, (2014). “Cariyeler, Efendiler ve Pusuda Bekleyenler: Osmanlı İstanbul’unda Hamile ve Çocuk Annesi Cariyeler Üzerine Düşünceler (1790-1880)”, Kebikeç, 37, 233-260.
• Badem, Candan, (2010). The Ottoman Crimean War (1853-1856). Leiden: Brill Publishing.
• Ben-Naeh, Yaron, (2006). “Blond, Tall, With Honey-Colored Eyes: Jewish Ownership of Slaves in the Ottoman Empire”, Jewish History, 20 (3-4), 315-332.
• Bozkurt, Gülnihal, (1981). “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38 (1), 65-103.
• Conermann, Stephan ve Şen, Gül, (2020). “Slavery is Not Slavery: On Slaves and Slave Agency in the Ottoman Empire, Introduction”, Slaves and Slave Agency in the Ottoman Empire (Eds. Stephan Conermann ve Gül Şen). Göttingen: V&R Unipress, 11-27.
• Doğan, Cem, (2019). Osmanlı’da Cinselliğin Saklı Kıyısı: II. Abdülhamid Dönemi ve Sonrası İstanbul’da Fuhuş, Frengi ve İktidar (1878-1922). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Duman, M. Zeki, (2011). “İslam’ın Köle ve Cariye Sorununa Yaklaşımı”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 12, s. 1-54.
• Erdem, Y. Hakan, (1996). Slavery in the Ottoman Empire and its Demise 1800-1909. Londra: Macmillan Press.
• Faroqhi, Suraiya, (1994). “Crisis and Change 1590-1699”, An Economic and Social History of the Ottoman Empire 1300-1914 (Ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert). Cambrdige: Cambridge University Press, 413-637.
• Fleet, Kate, (2016). “The Extremes of Visibility: Slave Women in Ottoman Public Space”, Ottoman Women in Public Space (Eds. Ebru Boyar ve Kate Fleet). Brill: Leiden.
• Garnett, Lucy Mary Jane, (1893). The Women of Turkey and Their Folklore. London: David Nutt.
• Gedik, Betül, (1996). Eski İstanbul Hayatı ve İstanbul Yahudileri. İstanbul: Pera Orient Yayınları.
• Girard, René, (1986). The Scapegoat (trans: Yvonne Freccero). Baltimore: The Johns Hopkins University Press.
• Hunter, William, (1803). Travels Through France, Turkey, and Hungary, to Vienna, in 1792 (C. 1). London: Printed for J. White.
• İnalcık, Halil, (2008). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeği”, Doğu Batı Makaleler-II. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 123-153.
• Karal, Enver Ziya, (2007). Osmanlı Tarihi VI: Islahat Fermanı Devri (1856 - 1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kömürciyan, Eremya Çelebi, (1988). İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul (Çev. Hrand D. Andreasyan, Haz. Kevork Pamukciyan). İstanbul: Eren Yayınları.
• Kurnaz, Şefika, (1997). Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Law, E. Norine, (1909). The Shame of a Great Nation: The Story of the “White Slave Trade”. Harrisburg: United Evangelical Publishing House.
• Leila Hanoum, (1888). A Tragedy at Constantinople (çev: R. E. Colston). New York: William S. Gottsberger Publisher.
• Lewis, Bernard, (1990). Race and Slavery in the Middle East: An Historical Enquiry. New York ve Oxford: Oxford University Press.
• Lewis, Reina, (2004). Rethinking Orientalism: Women, Travel and the Ottoman Harem. London ve New York: I. B. Tauris.
• Mantran, Robert, (1990). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi I (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay ve Enver Özcan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Martal, Abdullah, (1994). “19. Yüzyılda Kölelik ve Köle Ticareti”, Tarih ve Toplum, S. 121, 13-22.
• Mme. Kıbrızlı Mehemet Pacha, (1875). Trente Ans dans les Harems d’Orient Souvenirs Intime de Melek-Hanum Femme de S. A. Le Grand-Vizir Kıbrızlı Mehemet Pacha 1840-1870. Paris: Libraire de la Société dans Gens de Lettres.
• Morgenthau, Henry, (1919). Ambassador Morgenthau's Story. New York: Doubleday, Page & Company.
• Moro, A. M., (1910). Jewish International Conference on the Supression of the Traffic in Girls and Women: Official Report. Londra: Wertheimer, Lea & CO.
• Özbilgen, Erol, (2011). Bütün Yönleriyle Osmanlı: Âdâb-ı Osmâniyye. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Pakalın, Mehmet Zeki, (1971). “Esir Tüccarı”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Parlatır, İsmail, (1992). Tanzimat Edebiyatında Kölelik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Roe, Clifford Griffith., (1911). Horrors of the White Slave Trade: The Mighty Crusade to Protect the Purity of Our Homes. London, no publishers.
• Sabouroff, A., (1899). “Russia”, The White Slave Trade: Transactions of the International Congress on the White Slave Trade (21-23 June 1899). London: Wertheimer, Lea and Co., 22-29.
• Sakaoğlu, Necdet, (1994), “Esir Ticareti”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 3 (Eds. Nuri Akbayar, Ekrem Işın, Necdet Sakaoğlu, Oya Baydar, M. Baha Tanman, M. Sabri Koz, Bülent Aksoy, Afife Batur ve Yalçın Yusufoğlu). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 200-202.
• Sancar, Aslı, (2011). Ottoman Women Myth and Reality. USA: Tughra Books.
• Sevengil, Refik Ahmet, (1990). İstanbul Nasıl Eğleniyordu (1453’ten 1927’ye Kadar)/(Haz. Sami Önal). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşbaş, Erdal, (2018). “Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu’da Köle Ticaretini Engelleme Çalışmaları”, Akademik İncelemeler Dergisi, 13 (2), 119-157.
• Taşkıran, Tezer, (1976). Women in Turkey (çev: Nida Tektaş). İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem (Çev. ve Ed. Douglas Scott Brookes), (2008). Austin: University of Texas Press.
• Toledano, Ehud R., (1982). The Ottoman Slave Trade and Its Suppression 1840-1890. New Jersey: Princeton University Press.
• Toledano, Ehud R., (1984). “The Imperial Eunuchs of Istanbul: From Africa to the Heart of Islam”, Middle Eastern Studies, 20 (3), 379-390.
• Toledano, Ehud R., (1998). Slavery and Abolition in the Ottoman Middle East. Seattle: University of Washington Press.
• Toledano, Ehud R., (2009). “Bringing the Slaves Back In”, Slavery, Islam and Diaspora, (Eds. Behnaz A. Mirzai, Ismael Musah Montana ve Paul E. Lovejoy). Trenton ve Asmara: Africa World Press, Inc, 7-20.
• Toledano, Ehud R., (2011), “Enslavement in the Ottoman Empire in the Early Modern Period”, The Cambridge World History of Slavery 3: Ad 1420-Ad 1804 (Eds. David Eltis ve Stanley L. Engerman). Cambridge: Cambridge University Press.
• Üçel-Aybet, Gülgün, (2010). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Von Langenau, Baroness, (1899). “Austria”, The White Slave Trade: Transactions of the International Congress on the White Slave Trade (21-23 June 1899). London: Wertheimer, Lea and Co., 83-89.
• Yağcı, Zübeyde Güneş, (2020). “Slave Traders (Esirciler) in the Ottoman Istanbul”, Slaves and Slave Agency in the Ottoman Empire (Eds. Stephan Conermann ve Gül Şen). Göttingen: V&R Unipress, 321-352.
• Zilfi, Madeline C., (2006). “Muslim Women in the Early Modern Era”, The Cambridge History of Turkey, The Later Ottoman Empire 1603-1839 (Ed. Suraiya N. Faroqhi). Cambridge: Cambridge University Press, 226-255.