Liberalleşmeye Yönelik Hareketlerin Türkiye’nin Dış Ticareti Üzerine Etkisinin Yıllara Göre Karşılaştırılmalı Analizi

Year 2025, Volume: 10 Issue: 26, 333 - 348, 28.02.2025

Metin Ketboğa

https://doi.org/10.25204/iktisad.1595919

Abstract

Türkiye’de dış ticaret açığının özellikle 2020 yılından sonra hızlı bir şekilde artış göstermesi liberalleşmenin Türkiye ekonomisi için son yıllarda olumlu bir görünüm sergilemediği fikrinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu makalenin amacı, liberal ekonomiye geçişin ardından Türkiye dış ticaretinin bundan nasıl etkilendiğinin incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak Türkiye’nin 1923 yılından 2023 yılına kadar geçen yüz yıllık süreçte dış ticaret rakamları incelenerek liberalleşmenin Türkiye dış ticareti üzerindeki etkisi araştırılmıştır. İkinci olarak liberalleşme öncesi ve sonrası dönem için Türkiye’de ithalatın ihracat üzerindeki etkileri ekonometrik yöntemler kullanılarak analiz edilmiştir. DOLS ve FMOLS sonuçları Türkiye’de ithalatın ihracatı liberalleşme sonrası dönemde daha fazla etkilediğini göstermektedir. Makalenin sonuç bölümünde liberalleşmenin ithalatı artıran olumsuz bir etkisinin olduğu fakat liberal ekonomiye geçen ülkelerin kalkınma sürecini daha erken tamamladığı görülmektedir. Ayrıca liberalleşmenin teknoloji transferini sağlayarak ülke içinde eksik teknoloji nedeniyle üretilemeyen ürünlerin üretim teknolojisinin zamanla öğrenilmesine imkân verdiği, öğrenilen teknoloji ile ithal edilen ürünlerin yerine yerli ürünlerin üretildiği ve bu noktada ithalatın azaldığı hatta üretilen yerli ürünlerin zamanla ihracatının da yapılması yolu ile ihracat gelirinin arttığı vurgulanarak dış ticaret açığının bu yolla azaltıldığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Uluslararası Ticaret, Liberalleşme, İhracat, İthalat

Comparative Analysis of The Impact of Liberalization Movements on Türkiye’s Foreign Trade by Years

Abstract

The rapid increase in Türkiye’s foreign trade deficit, especially after 2020, has led to the idea that liberalization has not had a positive outlook for the Turkish economy in recent years. The aim of this article is to examine how Türkiye’s foreign trade has been affected by the transition to a liberal economy. For this purpose, first, Türkiye’s foreign trade figures for the century-long period from 1923 to 2023 were examined and the effect of liberalization on Türkiye’s foreign trade was investigated. Secondly, the effects of imports on exports in Türkiye for the pre- and post-liberalization periods were analyzed using econometric methods. DOLS and FMOLS results show that imports affected exports more in Türkiye in the post-liberalization period. In the conclusion of the article, it is seen that liberalization had a negative effect on imports, but countries that switched to liberal economies completed their development processes earlier. In addition, it was emphasized that liberalization provided technology transfer and enabled the production technology of products that could not be produced in the country due to insufficient technology to be learned over time, that domestic products were produced instead of imported products with the learned technology, and at this point imports decreased and even export revenues increased by exporting domestically produced products over time, and it was concluded that the foreign trade deficit was reduced in this way.

Keywords

International Trade, Liberalization, Export, Import

References

• Armstrong, M. ve David E. M. (2006). Regulation, competition and liberalization. Journal of Economic Literature, 44(2): 325-366. https://doi.org/10.1257/jel.44.2.325
• Banerjee, A., Dolado, J. ve Mestre, R. (1998). Error-Correction mechanism tests for cointegration in a single-equation framework. Journal of Time Series Analysis, 19(3), 267-83. https://doi.org/10.1111/1467-9892.00091
• Bayer, C. ve Hanck, C. (2013). Combining non‐cointegration tests. Journal of Time Series Analysis, 34(1), 83-95. https://doi.org/10.1111/j.1467-9892.2012.00814.x
• Boswijk, P. H. (1994). Testing for an unstable root in conditional and unconditional error correction models. Journal of Econometrics, 63(1), 37-60. https://doi.org/10.1016/0304-4076(93)01560-9
• Bulut, M. (2003). 1929 Dünya ekonomik buhranı ve Türkiye'de devletçiliğe geçiş. Bilig, (26), 77-101. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/234650
• Cillov, H. (1965). Türkiye Ekonomisi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Çetin E. ve Savrul M. (2016). Türkiye’de 1980 sonrası liberalleşme sürecinde dış ticaretteki gelişmelerin Türkiye’nin cari açığına etkisi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 511-532. https://dergipark.org.tr/tr/pub/comuybd/issue/43613/534100
• Dışişleri Bakanlığı (2024, 13 Aralık). G-20. https://www.mfa.gov.tr/g-20-tr.tr.mfa
• Dix-Carneiro, R. ve Kovak, B. (2017). Trade liberalization and regional dynamics. American Economic Review, 107(10), 2908-2946. https://doi.org/10.1257/aer.20161214
• Dornbusch, R. (1992). The case for trade liberalization in developing countries. Journal of Economic Perspectives, 6(1), 69-85. https://pubs.aeaweb.org/doi/pdfplus/10.1257/jep.6.1.69
• Duman, M. ve Aydın H. Y. (2023). İktisadi bağımsızlık çerçevesinde 1929 gümrük tarifesinin ekonomi politiği. International Journal of Social Sciences, 7(1), 152-178. https://doi.org/10.25295/fsecon.1245542
• Engle, R. F. ve Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: Representation, estimation, and testing. Econometrica, 55(2), 251-276. https://doi.org/10.2307/1913236
• Fisher, R.A. (1932). Statistical methods for research workers. Kotz, S. ve Johnson, N. L. (Ed.) Breakthroughs in Statistics içinde (s. 66-70). Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4612-4380-9_6
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2-3), 231-54. https://doi.org/10.1016/0165-1889(88)90041-3
• Kuşat, N. (2015). Ekonomik kalkınmanın sürdürülebilirliğinde liberal dış ticaret: 1980 sonrası Türkiye örneği. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 14(1), 39-64. https://doi.org/10.21547/jss.256777
• Manisalı, E. (1972). Cumhuriyetimizin elli yılında dış ekonomik ilişkiler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30(1-4), 97-121. https://dergipark.org.tr/en/pub/iuifm/issue/844/9362
• Ökçün, A. (1968). Türkiye iktisat kongresi 1923-izmir-haberler-belgeler-yorumlar. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Özkardeş, L. (2015). Cumhuriyetin ilk yılları ve 1929 ekonomik buhranında dış ticaretin yönetimi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, (6). 25-34. https://tinyurl.com/2eb2uchf
• Öztürk, S. ve Özyakışır D. (2015). Türkiye ekonomisinde 1980 sonrası yaşanan yapısal dönüşümlerin GSMH, dış ticaret ve dış borçlar bağlamında teorik bir değerlendirmesi. Mevzuat Dergisi, 94(1). 1-8. https://www.mevzuatdergisi.com/2005/10a/01.htm
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi, büyüme, kurumları ve bölüşümü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Phillips, P. C. ve Hansen, B. E. (1990). statistical inference in instrumental variables regression with I(1) processes. The Review of Economic Studies, 57(1), 99-125. https://doi.org/10.2307/2297545
• Simmons, B., Dobbin, F. ve Garrett, G. (2008). Introduction: The diffusion of liberalization. The Global Diffusion of Markets and Democracy. https://ssrn.com/abstract=2411079
• Sönmez, A. (2003). Türkiye’de liberalleşmeye yönelik atılan adımlar. Ankara: Yaman Yayınları.
• Stock, J. H. ve Watson, M. W. (1993). A simple estimator of cointegrating vectors in higher order ıntegrated systems. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 61(4), 783-820. https://doi.org/10.2307/2951763
• Şanlı, O. ve Ateş, İ. (2022). Liberalleşme sonrası Türkiye’de dış ticaretin gelişimi, yapısal sorunlar ve politika önerileri. M. Bölükbaş (Ed.), Türkiye ekonomisinde güncel sorunlar ve öneriler içinde (s. 338-359). Detay Yayıncılık.
• Takım, A. (2012). Dış finansal liberalleşme sonrası Türkiye’nin dış borç dinamiğindeki değişmeler: Bir literatür araştırması. Sosyoekonomi Dergisi, 18(18). 23-44. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosyoekonomi/issue/21078/226934
• Wacziarg, R. ve Welch, K. H. (2008). Trade liberalization and growth: New evidence. The World Bank Economic Review, 22(2), 187-231. https://doi.org/10.1093/wber/lhn007
• Yavuz, R. (2020). Millî mücadele dönemi ve cumhuriyet yönetimine geçişte Türk Hariciye Teşkilatı’nın gelişimi. Gazi Akademik Bakış, 13(26), 215-243. https://doi.org/10.19060/gav.750467