Çağdaş Dönem Tefsirde Usûl Arayışlarında Yenilik Sorgulaması: Müfessirler için Gerekli Görülen Donanımlar Özelinde

Year 2025, Issue: 63, 1 - 19

Fatma Yalnız

https://doi.org/10.29288/ilted.1551431

Abstract

Bu makalede, tefsirde usûl arayışında bulunan çağdaş eserlerin müfessirin donanımı bölümleri özelinde klasik eserlerin ilgili bölümlerine bir yenilik getirip getirmediğinin gösterilmesi amaçlanmaktadır. Literatüre bakıldığında müfessirin donanımıyla ilgili bazı çalışmalar bulunsa da bunların bu araştırmada merkeze alınan çağdaş ve klasik dönem arasındaki değişim ve yenilik problemini merkeze almadığı fark edilmektedir. Makalede olgu bilim deseni kullanılarak “yenilik ve değişim olgusu” mukayeseli içerik analiz tekniğiyle ele alınmıştır. Araştırmanın kapsamı usûl arayışında bulunan klasik ve çağdaş eserlerdeki sadece müfessirin donanımını ele alan bölümlerle sınırlıdır. Çalışmada iki dönemdeki eserlerin ilgili bölümleri “hangi yönlerden nasıl farklıdır” sorusuna odaklanılmakta, farklılıkların nedenlerinin ayrıntılı tahlili araştırmanın sınırlılıklarını aşmaktadır. Sonuç olarak çağdaş dönemde metin bütünlüğü ve nüzul dönemi-selef dönemi tarihine vurguların bulunması bir oranda farklılık olarak kendini göstermektedir. Ayrıca ilgili dönem müelliflerinin sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi birkaç ilmi eklemeleri özgün bir husus olarak görünse de bu ilimlerin Kur’ân’ı yorumlarken nasıl kullanılacağı üzerinde durulmaması, yaşanılan çağda popüler olan bu ilimlerin tefsir ilmine eklemlenmesi ve organik bir yapı oluşturulamamasını doğurmuştur. Kaidelere bakıldığında, çağdaş dönemde meânî özelindeki kaidelerde somut ve spesifik bazı adımlar bulunmakta, lügatle ilgili kaidelerde Arapçadan ayrı olarak Kur’ân’ı da dil otoritesi olarak gören, dil kaidelerinden çok manayı esas alan bir yapı kendini göstermektedir. Delil hiyerarşilerinde ise münasebatı ve Hz. Peygamber’in rivayetlerini öne çıkaran vurgular bulunsa da bunların benzerlerinin klasik dönemde de olduğu fark
edilmektedir. Son tahlilde klasik dönemde konu bağlamında yer verilen başlıkların ve muhtevanın çağdaş eserlerde büyük oranda muhafaza edildiği bununla birlikte muhtevada bazı yenilikler ve öne çıkarılan vurguların bulunduğu dikkat çekmektedir.

Keywords

Tefsir, Usul Arayışları, Çağdaş Dönem, Klasik Dönem, Müfessirin Donanımları.

The Questioning of Innovation in the Search for Methodology in Contemporary Tafsir: The Equipment Considered Necessary for Exegetes

Abstract

In this article, it is aimed to show whether contemporary works that seek a methodology in tafsīr bring
a novelty to the relevant sections of classical works in terms of the sections on the mufassir’s equipment. When we look at the literature, we realize that although there are some studies on the equipment of the mufassir, they do not center on the problem of change and innovation between the contemporary and classical period, which is the center of this research. In this article, “the phenomenon of innovation and change” is analyzed with the comparative content analysis technique by using the phenomenological design. The scope of the research is limited to the chapters dealing only with the equipment of the mufassir in classical and contemporary works in search of usul. The study focuses on the question of “how and in what ways the relevant sections of the works of the two periods differ”, and a detailed analysis of the reasons for the differences goes beyond the limitations of the study. As a result, in the contemporary period, the textual integrity and the emphasis on the history of the period of the nuzul period and the period of the Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) are to some extent different. In addition, although the addition of a few sciences such as sociology, psychology and anthropology by the authors of the relevant period seems to be a unique issue, the lack of emphasis on how to use these sciences in interpreting the Qur’an has led to the articulation of these sciences, which are popular in the age, to the science of tafsir and the failure to create an organic structure. Looking at the rules, in the contemporary period, there are some concrete and specific steps in the rules specific to maānī, and in the rules related to the lexicon, a structure that considers the Qur’ān as a linguistic authority apart from Arabic, and that is based on the meaning rather than linguistic rules, shows itself. In the hierarchies of evidence, although there are emphases that emphasize the relationship and the narrations of the Prophet, it is noticed that similar ones were also present in the classical period. In the final analysis, it is noteworthy that the titles and content included in the classical period in the context of the subject are largely preserved in contemporary works, but there are some innovations and emphases in the content.

Keywords

Tafsir, Procedural Quest, Contemporary Period, Classical Period, Equipments of Mufassir

References

• Akk, Hâlid Abdurrahman. Usûlü’t-Tefsir ve Kavâiduh. Beyrut: Daru’n-Nefâis, 2. Basım, 1986. Ateş, Şule Yüksel. Klasik ve Modern Dönemde Müfessirde Aranan Şartlar ve Değişimi. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çol, Muhammet. “Müfessirin İhtiyaç Duyduğu Kaideler Üzerine Sistematik Bir İnceleme Denemesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/42 (2019).
• Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn, İbn Teymiyye. Mukaddime fî Usûli’t-Tefsir. thk. Doktor Adnan Zarzur. y.y.: b.y., 2. Basım, ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân el-. el-Bahru’l-Muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Ercan, Bilal. Tefsir Geleneğinde Müfessirde Aranan Şartlar. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Fehd er-Rûmî, İbn Abdurrahman. Buhûs fî Usûli’t-Tefsir ve Menâhicuh. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1419.
• Hasan, Muhammed Ali. el-Menâr fî Ulûmi’l-Kur’ân Ma‘a Medhali fî Usûli’t-Tefsir ve Mesâ‘dîrih. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2000.
• Hüseyin, Tâhâ. Fi’l-edebi’l-cahilî, 1977.
• Itr, Nüreddin. Ulûmü’l-Kur’ân. Dimeşk: Matbaatu’s-Sabah, 6., 1996.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. Kanûnü’t-Te’vîl. thk. Muhammed Süleymanî. Beyrut-Cidde: Meüssesetu Ulûmi’l-Kur’ân- Dâru’l-Kıbleti li’s-Sekafeti’l-İslâmîyye, 1406.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Fünûnu’l-Efnân fî ‘Uyûni Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Hasan Ziyauddin el-Itr. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmîyye, 1408.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed b. Abdilcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse mu‘tezile’nin beş ilkesi. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlıgı Yayınları, 2013.
• Kâfiyeci, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b Süleyman. et-Teysîr fî Kavâ‘idi İlmi’t-Tefsîr. thk. İsmail Cerrahoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1989.
• Kaya, Mesut. “Dönemsel İlmî Şartların Müfessirin Donanımı Üzerindeki Belirleyiciliği -Klasik ve Modern Dönem Mukayesesi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 13/3 (01 Ocak 2013), 9-31.
• Kayhan, Veli. Kur’ân’ı Tefsirde Usûl ve Gerekli İlimler. Bursa: Kurav Yayınları, 2007.
• Koçyiğit, Hikmet. Müfessirin Nitelikleri Üzerine. İstanbul: Pınar Yayınları, 2015.
• Mennâ‘u’l-Kattân. el-Vecîz fî Usûli’t-Tefsir. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye, 1980.
• Mennâ‘u’l-Kattân. Mebahis fî Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2000.
• Molla Fenârî. Aynü’l-‘yân. Dersaadet, 1325.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kasım. Mukaddimetu Cami‘i’t-Tefâsîr Me‘a Tefsiri’l-Fatiha ve Metali‘i’l-Bakara. thk. Ahmed Hasan Ferhan. Kuveyt: Daru’d-Da‘ve, 1405.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hakim (el-Menar),. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Rıza, Reşid. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1948.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman er-. Usûlü’t-Tefsir ve Menâhicuh. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 3. Basım, 1992.
• Sabbağ, Muhammed. Lemehât fî Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1990.
• Sebt, Hâlid b. Osman. Kavâ‘idu’t-Tefsir Cem’an ve Dirâseten. Daru İbn Affan Huber, 1997.
• Sûsî, Muhammed Ali Salih. “el-Mufassal fi Şurûti’l-müfessir”. el-Mecelletü’l-ilmiyye. y.y.: b.y., 2013.
• Sülemî, Muhammed b. Hüseyin. Hakaiku’t-Tefsîr. thk. Seyyid İmran. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkan fi Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed b. Ali. I-IV Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman. et-Tahbîr fî İlmi’t-Tefsir. Riyad: Daru’l-Ulûm, 1982.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân. Tahrîr fî Usûli’t-Tefsir. Cidde: Merkezu’d-Dirasati ve’l-Ma’lumati’l-Kur’aniyye bi Ma’hedi’l-İmami’-Şatıbi, 2014.
• Tûfî, Süleyman b. Abdü’l-kâvî b. Abdi’l-Kerîm. el-İksîr fî Kavâ‘idi ‘İlmi’t-Tefsîr fî Usûli ve Kava‘idi Tefsiri’l-Kur’âni’l-Kerim. thk. Muhammed Osman. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Yalnız, Fatma. “İbn Teymiyye’den Önce Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsirini Bir Metot Olarak Öneren Âlim: Ebû Bekir İbnü’l-Arabî”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 26/2 (Aralık 2022), 863-880. https://doi.org/10.18505/cuid.1161321
• Yalnız, Fatma. Tefsirde Usûl Arayışları -Erken ve Klasik Dönemin Karakteristik Metinleri Bağlamında-. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Cedel”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV yayınları, 1993.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzil ve Uyûni’l-Ekâvil fi Vücûhu’t-Tevil. thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabi, 1407.
• Zerkeşî, Abdillah Muhammed b. Bahadır. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebû’L-Fadl Burhan İbrahim. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• Zürkani, Muhammed Abdulazim. Menâhilu’l-İrfan fî Ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, ts.