Engellilik Modelleri Perspektifinde İslam Medeniyeti ve Diğer Toplumlardaki Engellilik: Çeşitli Kültürlerin Bakış Açıları

Year 2024, , 150 - 173, 14.11.2024

Hilmi Sözen

https://doi.org/10.58648/inciss.1452607

Abstract

Engellilik olgusu, bir toplumun temel yapı taşlarını oluşturan karmaşık unsurların bir yansıması olarak ele alınabilecek derinlikte ve zenginlikte bir kavramdır. Bu kapsayıcı konsept, yalnızca bireyin fiziksel veya zihinsel yeteneklerine odaklanan dar bir tanımı içermemekte; aynı zamanda toplumsal normlar, kültürel değerler ve dini inançlar gibi soyut faktörleri de kapsamaktadır. Bu unsurlar, engellilik modellerinin şekillenmesinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda, bu çalışma, insanlık tarihinde derin izler bırakan engellilik kavramını incelerken, ahlaki, tıbbi ve sosyal perspektiflerden yola çıkarak farklı toplumların ve İslam medeniyetinin engellilikle ilgili algılarını keşfetmeyi amaçlamaktadır. Başka bir ifadeyle, engellilik olgusunun salt bireysel bir durumdan çok daha fazlası olduğunu vurgulayan bu çalışma, engellilik algılarının toplumsal, kültürel ve dini dinamiklerle nasıl şekillendiğini ve günlük yaşam pratiklerine nasıl yansıdığını derinlemesine anlamayı hedeflemektedir. Bu bağlamda çalışmada, doküman analizi yöntemi kullanılarak farklı kültürlerin engellilik konusundaki bakış açıları incelenmiştir. Bu araştırmanın sonuçları, İslam medeniyetinin engellilik konusuna yaklaşımının diğer toplumlardan farklı olduğunu göstermektedir. İslam medeniyeti, engelliliği bir imtihan olarak görmekte, engelli bireylere karşı merhametli ve saygılı davranmakta, onların haklarını savunmakta ve toplumsal yardım sağlamaktadır. Bu bulgular, İslam medeniyetinin engellilik anlayışının etkileyici ve örnek alınası olduğunu ortaya koymaktadır.

Keywords

Engellilik, Modeller, Medeniyetler, Dini inanç, Kültürel değer

Ethical Statement

“Engellilik Modelleri Perspektifinde İslam Medeniyeti ve Diğer Toplumlardaki Engellilik: Çeşitli Kültürlerin Bakış Açıları” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu araştırma doküman incelemesine dayalı olarak yapıldığından etik kurul kararı zorunluluğu bulunmamaktadır.

Disability in Islamic Civilization and Other Societies in the Perspectıve of Disability Models: Perspectives of Various Cultures

Abstract

The phenomenon of disability is a concept with depth and richness that can be considered as a reflection of the complex elements that form the basic building blocks of a society. This overarching concept does not include a narrow definition that focuses only on an individual's physical or mental abilities; It also includes intangible factors such as social norms, cultural values and religious beliefs. These elements play a decisive role in shaping disability models. In this context, this study aims to explore the perceptions of different societies and the Islamic civilization regarding disability, based on moral, medical and social perspectives, while examining the concept of disability, which has left deep traces in human history. In other words, emphasizing that the phenomenon of disability is much more than just an individual situation, this study aims to understand in depth how perceptions of disability are shaped by social, cultural and religious dynamics and how they are reflected in daily life practices. In this context, the study examined the perspectives of different cultures on disability by using the document analysis method. The results of this research show that the Islamic civilization's approach to the issue of disability is different from other societies. Islamic civilization sees disability as a test, treats disabled individuals with compassion and respect, defends their rights and provides social assistance. These findings reveal that the Islamic civilization's understanding of disability is impressive and exemplary.

Keywords

Disability, Models, Civilizations, Religious belief, Cultural value

References

• Abese, 80/1-10. Abese Suresi 1-10. Ayet. 23 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/Sayfalar.php? sayfa=584 adresinden erişildi.
• Acar, Y. (2013). Saadet Asrı Model Toplum Tecrübesinin Engellilere İlişkin Kodları. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13 (1), 131-171.
• Açıkgöz, R. ve Özil, H. (2023). Sakatlık Sosyal Modelinde Sosyolojik Perspektifler. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 68-87.
• Ağaoğlu, R.A. (2019). Hadisler Işığında İstihdam Anlamında Engellilere Yönelik Tutum. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (10), 273-289.
• Ak, Y. (2023). 1.Bölüm Dezavantajlı Bir Grup Olarak Engelliler. Türkiye’de Engelliler Ve Sosyal Politikalar İçeride, M. Şen (Edit.). 1. Baskı, Efe Akademik Yayıncılık: İstanbul.
• Akkanat, M. (2020). Engellilerin Hâkimlik Yapması Tartışmalarına Osmanlı Hukukundan Bir Bakış. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 1(42), 149-172.
• Aköğretmen, M. (2023). Batı’da engelli emeğinin kısa tarihi: Engellilik modelleri bağlamında bir değerlendirme. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 12 (32), 129-144.
• Aktaş, Y. (2023). Selçuklularda Engellilerin Devlet ve Toplumdaki Yeri. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 115-146. https://doi.org/10.23897/usad.1319105
• Akyüzoğlu, İ. (2020). İslam Medeniyetine Katkıları Açısından Engelliler. Bilimname, 2020 (41), 67-95. https://doi.org/10.28949/bilimname.542932
• Amponsah-Bediako, K. (2013). Relevance Of Disability Models From The Perspective Of A Developing Country: An Analysis. Developing Country Studies, 3 (11), 121-133. ISSN 2225-0565 (Online)
• Atayurt Fenge, Z. ve Subaşıoğlu, F. (2020). Dünyada ve Türkiye'de Zihinsel ve Ruhsal Engellilik: Zaman Çizelgesi. DTCF Dergisi, 60 (1), 355-389. DOI: 10.33171/dtcfjournal.2020.60.1.18
• Aydınlı, A. (1999). İbn Ümmü Mektûm. XX, 434-435, DİA., TDV Yayınları: İstanbul.
• Beşer, f. (2012). Medeniyetiniz Varsa Engellileriniz De Olacaktır. 12.01.2024 tarihinde https://www.yenisafak.com/yazarlar/faruk-beser/medeniyetiniz-varsa-engellileriniz-de-olacaktir- 35384?ysclid=lra81ycyg671120797 adresinden erişildi.
• Bezmez, D., Yardımcı, S. ve Şentürk, Y. (2011). Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bucuka, Y. (2023). Mitolojide engellilik. 1. Basım, Ankara: Nobel yayınevi.
• Burcu, E. (2015). Türkiye’de Yeni Bir Alan: ‘Engellilik Sosyolojisi’ Ve Gelişimi. Sosyoloji Konferansları, (52), 319- 341. DOI: 10.18368/IU/sk.21828
• Çaha, H. (2016). Engellilerin Toplumsal Hayata Katılmasına Yönelik Politikalar: Türkiye, ABD ve Japonya Örnekleri. İnsan ve Toplum, 5 (10), 123-150. DOI: dx.doi.org/10.12658/human.society.5.10.M0122
• Çelik, Y. (2017). Râşid Halifeler Döneminde Askerî Sosyal Hizmetler. Mütefekkir-Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 4 (8), 375-390.
• Çelik, Y. (2018). HZ. Ömer’in Devlet Yönetiminde Sosyal Hizmet Uygulamaları. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu İçinde, A. Aksu (Edit.), 1. Cilt, Sivas.
• Çelik, Y. (2019). Emevî Halifesi Ömer B. Abdülazîz’in Sosyal Hizmet Uygulamaları. Dergi Abant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi), 7 (14), 616-636. Doi: https://doi.org/10.33931/abuifd.630474
• Çetin, B.I. (2016). Antik Çağ'dan Sanayi Devrimi'ne Batı Dünyasında Engellilik Tarihi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (36-1), İİBF-10. Yıl Özel Sayısı, 167-184.
• DAKA [Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı ], (2015). Muş’ta Engelli Memnuniyet Düzeyinin Araştırılması Projesi. Muş.
• Demirbilek, M. (2005). Zihinsel Engelli Bireylerde Ebeveynlik Becerileri. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, (2), 35- 48.
• Demircioğlu, M. (2010). Üretim Sürecinde Sakat Emeği. Araştırma İnceleme Dizisi, İstanbul. Kibele basımevi.
• Döndüren, H. (2003). İslâm'ın Engellilere Tanıdığı Kolaylıklar ve Ruhsatlar (yayınlanmamış tebliğ), Ülkemizde Engelliler Gerçeği ve İslam (sempozyum), D.İ.B., Ankara.
• Durham, C. ve Ramcharan, P. (2018). Insight into Acquired Brain Injury: Factors for Feeling and Faring Better. Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-10-5666-6.
• Emen, H. (2020). Rumeli Bölgesi'nin Muhtelif Şehirlerindeki Engellilerin İstatistikleri ve Osmanlıların Engellilere Yaklaşımı. Engellilik Tarihi Yazıları içinde, (s. 17-28). A. Resa AYDIN, İshak Keskin, N. Zeynep Yelçe (Edit.), DOI: 10.26650/B/AA09.2020.007.19
• Eser, M. (2013). Engelli Sahabiler. 1. Baskı, İstanbul: Siyer Yayınları.
• Eser, M. (2014). Engelli Sahabiler. 6. Baskı, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Eser, M. (2016). Hulefâ-İ Râşidîn Döneminde Engelliler. Engellilik Bağlamında Dini Yaklaşım, Dini Başaçıkma ve Din Eğitimi içinde, A. Bahadır (Edit.), I. Uluslararası Engellilik ve Din Sempozyumu, İstanbul.
• Eser, M. (2018a). HZ. Peygamber ve Engelliler. Günümüze Yansımalarıyla Hz. Peygamber'in Muasırlarıyla Münasebetleri - 1 içinde, Yardımlaşma ve Dayanışma Açısından Hz. Peygamber ve Ashabı, İstanbul.
• Eser, M. (2018b). İslam Tarihinde Engellilik. Özel Eğitimde Din Eğitimi içinde, S. Özdemir ve M. Başkonak (Ed.),1. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Eser, M. (2022). İslam Medeniyet Tarihinde Engellilere Yönelik Hizmetler. 15 Ocak 2024 tarihinde https://perspektif.eu/2022/01/03/islam-medeniyet-tarihinde-engellilere-yonelik-hizmetler/adresinden erişildi.
• Evlice, E. (2019). Engellilerin Türk Sosyal Güvenlik Sistemindeki Yeri. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, (7), 79-92. DOI: 10.31455/asya.397676
• Eyyûb, İ. (1989). Tarihu'l Abbasî es-Siyasî ve'l-Hâdarî, Lübnan.
• Fayda, M. (2014). Hulefa-yıRaşidin Devri Dört Halife Dönemi. İstanbul.
• Fetih, 48/17. Fetih Suresi 17. Ayet. 12 Ocak 2024 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?ayet=17&sure=48 adresinden erişildi.
• Garland-Thomson, R. (2002). Integrating Disability, Transforming Feminist Theory. NWSA Journal, 14(3), 1-32. doi: 10.1353/nwsa.2003.0005
• Genç, Y., ve Çat, G. (2013). Engellilerin İstihdamı ve Sosyal İçerme İlişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8 (1), 363-393
• Göncü, A. (2016). Hristiyan Batı Toplumunun Engellilere Yönelik Yaklaşımı (Aveyronlu Vahşi Çocuk Victor Örneği). ‘Engellilik Bağlamında Dini Yaklaşım, Dini Başa çıkma ve Din Eğitimi İçinde, (s. 583-598), A. Bahadır (Edit.), 1. Uluslararası Engellilik ve Din Sempozyumu.
• Güçtekin, N. (2014). Osmanlı Devleti Kurumlarında Engellilere Yönelik Uygulamalar. Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, (31), 25-32.
• Güler Z. (2013). Zahir b. Haram. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: İstanbul.
• Gündoğdu, A. (2014). Engelli Bireyler İçin Merhamet mi Adalet mi?. Eğitim-Öğretim ve Bilim Araştırma Dergisi, (31), 1-4.
• Gürbüz, S., ve Çiçek, A. (2023). Engelli De Yaşanır Engeller De Aşılır: Görme Engelliler. Journal of Social Sciences and Humanities, 7(2), 504-515.
• Hacc, 22/46. Hac Suresi 46. Ayet. 25 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=22&ayet=46 adresinden erişildi.
• Horvath, M., Hoernicke, P.A. & Kallam, M. (1993). Mental Retardatıon In Perspectıve. U.S. Department of Education of Office of Educational Research and Improvemement, ED 355 729/EC 301 981, ERİC.
• Hûd, 11/24. Hûd Suresi 24. Ayet. 28 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=11&ayet=24 adresinden erişildi.
• Işık, H. (2013). Engellilik Sorununa Kelamî Bir Yaklaşım. Ekev Akademi Dergisi, (57), 1-22.
• İmadoğlu, T., Kurşuncu, R.S. ve Çavuş, M.F. (2021). Sosyal Kaygı ile Baş Etme ve Öz Yeterlilik: Engelli Çalışanlar Üzerine Bir Araştırma. International European Journal of Managerial Research Dergisi (EUJMR), 5 (8), 173- 190. ISSN: 2602 – 4179
• Kahraman Güloğlu, F. a. (2021). Tarihi süreçte Dünyada ve Türkiye’de Engelliliğin Değişimi ve Gelişimi. Tuncay Güloğlu ve Eyüp Sabri Kala (Edit.). Değişen Dünyada Sosyal Politika içinde, (s. 187-212). Ekin Yayınevi: Bursa.
• Kahraman-Güloğlu, F. (2022). Engellilik Hakkında Kavramsal Karmaşanın Nedenleri Ve Türkiye'deki Durum. Toplum ve Sosyal Hizmet, 33(1), 291-315. DOI: 10.33417/tsh.989123
• Kalaycı, S. (2020). Engelli Bireylerin Kamusal Hizmetlere Erişebilmesinde Belediyelerin Yeri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, “Erişilebilirlik” Özel Sayısı 1, 83-104. DOI: 10.21560/spcd.vi.817709
• Karagöz, İ. (2004). Ayet ve Hadisler İşığında Engelliler. 3. Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ISBN: 978-975-19-3792-6
• Karan, C. (2016). HZ. Peygamber'in Engellilerle İletişimi. Engellilik Bağlamında Dini Yaklaşım, Dini Başaçıkma ve Din Eğitimi içinde, (s.441-446), A. Bahadır (Edit.), I. Uluslararası Engellilik ve Din Sempozyumu, İstanbul.
• Karasu, T. (2019). Kaynaştırma Eğitiminin Dayandığı Teoriler ve İslam'ın Kaynaştırma Din Eğitimine Bakışı. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23 (3), 1371-1387. ISSN: 2528-9861
• Kasar, V. (2013). Allah'ın Adalet ve Hikmeti Bağlamında Engellilik Problemi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29), 63-104.
• Kemaloğlu, Y.K. (2014). Konuşamayan İşitme Engellilerin (Sağırların) Tarihi. KBB ve BBC Dergisi, 22 (1), 14-28.
• Kesik, M. (2020). Selçuklular'da Sağlık, Sağlık Kurumları ve Tıp Eğitimi. Tarih Dergisi, 71 (2020), 115-144. https://doi.org/10.26650/TurkJHist.2020.008
• Kutlay, H.İ. (2022). Hadis Rivayetlerinde Görme Engelliler. Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD), XX/I, 7-26.
• Li, J. (2019). Çin'de engellilere yönelik hukuki koruma: el kitabı. 1. Baskı, Sedrus yayınları: İstanbul.
• Maide, 5/2. Mâide Suresi 2. Ayet. 25 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=5&ayet=2 adresinden erişildi.
• Mumcu, H.E. (2018). Engelli Spor Politikaları (Avrupa Birliği Ülkeleri ile Türkiye Karşılaştırması). Akademisyen kitapevi: Ankara. ISBN 978-605-258-210-7
• Musa, R. (2001). Buhûsun fi Sikolojiyyeti’l-Muâk, Kahire.
• Musayev, İ. (2013). İslami Bakış Açısıyla Engellilerin Sorunlarına Çözümler. Internatıonal Symposıum On Changes And New Trends In Educatıon, Konya.
• Nazlı, A. (2012). “Öteki Beden”: Bir Ötekilik Biçimi Olarak Engelli Beden Ve Engellilik. Sosyoloji Dergisi, (27), 17- 32. ISSN: 1300-5642
• Nisa, 4/95. Nisâ Suresi 95. Ayet. 8 Ocak 2024 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=4&ayet=95 adresinden erişildi.
• Nur, 24/61. Nûr Suresi 61. Ayet. 28 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php? sure=24&ayet=61 adresinden erişildi.
• Oliver, M. (1990). The politics of disablement, Macmillan Education. Londra: Macmillan.
• Oliver, M. (1996). Understanding Disability: From Theory To Practice. Basingstoke: Macmillan
• Oliver, M. ve Barnes, C. (1998). Disabled People and Social Policy: From Exclusion to Inclusion. J. Campling (Ed.), Longman Social Policy in Britain Dizisi. London and Newyork: Longman.
• Özcan A. (1994). Dilsiz. TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 304.
• Özdemir, L., Çifci, H., & Sayan, Ö. (2022). Tarihsel Süreçte Özel Eğitim Uygulamaları, Kurumları ve Görevli Personellerin İncelenmesi. Atlas Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (9).
• Özer, S. (2015). İslam ve Diğer Medeniyetlerin Engelliye Bakışı. Bilimname XXVIII, 2015/1, 55-65.
• Özgökçeler, S., ve Alper, Y. (2010). Özürlüler Kanunu’nun Sosyal Model Açısından Değerlendirilmesi. İşletme ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 33-54. ISSN: 1309-2448
• Özsoy, Y., Özyürek, M. ve Eripek, S. (1997). Özel Eğitime Giriş. Ankara: Karatepe yayınları.
• Pakkan, C. (2021). Sosyal Model Çerçevesinde Engelli Erişilebilirliğinin Türkiye’deki Yasal Ve Somut Durumu. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 21 (1), 1-21.
• Retief, M., ve Letšosa, R. (2018). Models of Disability: A Brief Overview. HTS Teologiese Studies / Theological Studies, 74 (1), 1–8. https://doi.org/10.4102/hts.v74i1.4738
• Roosen, K. (2009). From Tragedy to “Crip” to Human: The Need for Multiple Understandings of Disability in Psychotherapy. Critical Disability Discourses
• Sancaklı, S. (2006). HZ. Peygamber’in Engellilere Karşı Bakış Açısının Tesbiti. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI (2), 37-72.
• Sapancalı, F. (2005). Avrupa Birliği’nde Sosyal Dışlanma Sorunu ve Mücadele Yöntemleri. Çalışma ve Toplum, 3 (6), 50-106
• Seyyar, A. (2015). Dünya’da ve Türkiye’de Engelli Dostu Sosyal Politikalar. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Seyyar, A. (2016). Yıldızlar Engel Tanımaz, Bedensel Özürlü Sahabelerin Hayatı. 6. Baskı. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Shakespeare, T. (2018). Disability the basics, New York and London: Routledge and Taylor & Francis Group
• Sözen, H. (2023). Legal Regulations For The Disabled In Countries Of The European Union (EU): Sample Of France, Spain and Germany. International Journal of Social Work Research, 3 (2), 121-136. DOI: 10.57114/jswrpub.1296900
• Subaşıoğlu, F. ve Atayurt Fenge, Z. (2019). Dünyada ve Türkiye'de Görme Engellilik: Zaman Çizelgesi. DTCF Dergisi, 59 (1), 595-645. DOI: 10.33171/dtcfjournal.2019.59.1.31
• Şişman, Y. (2012). Özürlülük Alanında Kullanılan Kavramlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Sosyal Politika Çalışmaları, 7 (28), 69-85.
• Tevbe, 9/91. Tevbe 91. Ayet. 12 Ocak Suresi 2024 tarihindehttps://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=9&ayet=91 adresinden erişildi.
• Tezcan, M. (2007). Kur'an'ın Bedensel Engellilere Yaklaşımı. KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, 137-186.
• Tin, 95/4. Tîn Suresi 4. Ayet. 20 Aralık 2023 tarihinde https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php? sure=95&ayet=4 adresinden erişildi.
• Thomas, C. (2011). Sakatlık Kuramı: Kilit Fikirler, Meseleler ve Düşünürler. Sakatlık Çalışmaları Sosyal Bilimlerden Bakmak. Der: Bezmez, D., Yardımcı, S. ve Şentürk, Y. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları. 31-48
• Ünal, V. (2016). Engellilerde Toplumsal Bütünleşme ve Dindarlık. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Ünal, V. (2018a). Hz. Ömer'in Farklı Sosyal Kesimlerle Olan İlişkisi. A. Aksu (Ed.), Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu, 2, 477-489, Sivas.
• Ünal, V. (2018b). Engellilerin Engelliliğe Bakışı ve Dine Yaklaşımları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22 (3), 1457- 1482. https://doi.org/10.18505/cuid.440470
• Yeniçeri, C. (2013). İslâm’ın Dayanışma-Paylaşma Medeniyeti. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, T. ve Altungök, A. (2015). Abbasiler Döneminde İslam Tıbbı ve Toplum Sağlığı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (2), 269-295.
• Yılmaz, O. (2017). Prophetic Medicine And Critics On Some Hadiths. Bozok University Journal of Faculty of Theology [BOZİFDER], 6, (6), 107-13