KAMUDA SEKTÖRÜNDE YOLSUZLUK RİSKİNİ ÖNLEYİCİ BİR ARAÇ OLARAK İÇ KONTROL SİSTEMİ

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 41 - 56, 01.06.2017

MEHMET Arıkan Serkan Benk

Öz

Modern kamu yönetimi sistemi; etkili ve verimli kaynak kullanımı, stratejik
plana dayalı yönetim sistemi, performans esaslı bütçeleme, saydamlık, hesap
verilebilirlik, liyakat esaslı personel rejimi gibi kavramlarla kendi
felsefesini oluşturmuştur. Bu felsefe; görev, yetki ve sorumlulukların net bir
şekilde belirlendiği bir yönetim öngörmüş; raporlama sistemlerinin, bilgi
teknolojilerinin, analiz ve yorumlama tekniklerinin ön plana çıkarıldığı;
yöneticiye güvenle karar alma ve uygulama imkânı sağlamayı hedefleyen
mekanizmalar yaratmıştır. Temelleri özel sektöre dayanan iç kontrol, modern
kamu yönetimi sistemine dâhil olarak, ihtiyaçlara göre güncellenebilen dinamik
yapısı ile günümüzdeki şekline kavuşmuştur. Yolsuzlukların engellenebilmesi,
kamusal ihtiyaçların belirlenerek kaynakların planlı bir şekilde bu alanlara
kanalize edilebilmesi, riskli alanların tespit edilerek yönetilmesi ve idarenin
kamuoyu önündeki imajı, etkin bir şekilde işleyen iç kontrol sisteminin
kazanımlarıdır.

Bu çalışmada, COSO modelini esas alan iç kontrol sisteminin yolsuzluk
suçlarının önlenmesindeki etkileri anlatılmaya çalışılmıştır. Literatür
taraması yapılarak, iç kontrol ve yolsuzluk suçları arasındaki ters yönlü
ilişki ele alınmıştır. Geleneksel denetim sistemlerinin eksikliklerinden
kaynaklanan finansal ve yönetsel skandallar, tarihsel örneklerle ele alınarak;
yolsuzluk riski taşıyan alanların, iç denetim, raporlama, kontrol, iletişim,
liyakat esaslı personel rejimi, saydamlık, hesap verebilirlik, etik ilkeler ve
bilgi yönetimi sistemleri gibi mekanizmalarla; nasıl ıslah edilebilecekleri
üzerinde durulmuştur. Modern kamu yönetimi sistemi içerisinde iç kontrolün
içselleştirilememesi, bu konuda farkındalık yaratılamaması ve geleneksel
yönetim anlayışının evirilememesinin; iç kontrolün etkinliği ve işlerliğinin
önündeki en temel sorunlar olduğuna dikkat çekilerek; bu sorunların nasıl
bertaraf edilebilecekleri konusunda birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İç Kontrol, COSO, Yolsuzluk, Denetim

Kaynakça

• Adaman, F. ve A., Çarkoğlu, “Hanehalkı Gözünden Türkiye’de Yolsuzluğun Nedenleri ve Önlenmesine İlişkin Öneriler”, İstanbul: TESEV Yayınları, 2001, No:24.
• Akçay, Selçuk, “Yolsuzlukla Mücadele: Dünya Bankasının Rolü”, Amme İdaresi Dergisi, 2004/37 (3).
• Akyel, Recai, “Türkiye’de İç Kontrol Kavramı, Unsurları ve Etkinliğinin Değerlendirilmesi”, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 2010/17 (1), Manisa.
• Algan, N., B., Gül, vd., “Toplumsal Bir Mesele Olarak Yolsuzluk ve Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği, The Relationship Between Corruption and Economic Growth as a Social Issue: A Case Study on Turkey”, International Conference on Eurasian Economies, 2014.
• Baldemir E., H. Özkoç, Ö. İşçi, “MIMIC Model ve Yolsuzluk Üzerine Türkiye Uygulaması”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2009/24 (2).
• Biber, Nizamettin, “Yolsuzluğun Kısa Tarihi”, 22 Aralık 2013 tarihli Milliyet Gazetesi.
• Bulut, Ersin, “Bataklığı Kurutmak Mı, Sinekleri Öldürmek Mi?”, TİDE 2013 COSO Sunumu.
• Çatıkkaş Ö., M. Okur, İ. Balkan, “Bankalarda Denetim Komitesi Uygulaması”, Türkiye Bankalar Birliği, Eylül 2012 (287) Çulpan, Refik, “Bürokratik Sistemin Yozlaşması”, Türk Sosyal Bilimler Derneği tarafından düzenlenen I. Ulusal Sosyal Bilimler Semineri Bildirisi, Ankara 1980.
• Daşcıoğlu, Kemal, “Osmanlı Döneminde Rüşvet ve Sahtekârlık Suçları ve Bunlara Verilen Cezalar Üzerine Bazı Belgeler”, Sayıştay Dergisi, Ankara 2005 (59).
• Ehrlich Isaac, Francis T. Lui, “Bureaucratic Corruption and Endogenous Economic Growth”, Journal of Political Economy, 1999 (Sayı 107).
• Erdoğan, Simay, İç Kontrol Sistemi; Kamu İktisadi Teşebbüsleri İçin Kontrol Modeli Önerisi, DPT Uzmanlık Tezleri, Ankara 2009.
• Gümüş, T. Tolga, “Orta Çağ’dan Erken Modern Döneme Batı Avrupa’da Eğitim Tarihi: Yeni Yaklaşımlar”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Haziran 2010, (1).
• Güneş, Şule, “Kurumsal Risk Yönetimi ve Türkiye’de Farkındalığına İlişkin Bir Uygulama” (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (Türkiye), 2009.
• Gürkan, Ceyhun, “Modern Kamu Maliyesinin Oluşumu: Maliye Tarihine Alternatif Kuramsal Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Ankara 69/2014 (1).
• Kaya, Bertan, “Gerçekten Bir İç Kontrol Sisteminiz Var Mı?” <http://bertankaya.net/> (14.08.2016).
• Khan, M. Akram, “Yeni Başlayanlar İçin Denetime Giriş”, (çev. Faruk Eroğlu), Sayıştay Dergisi, 1995, (19), Ankara.
• Khondker, Habibul Haque, “A Sociology of Corruption: Reexamining the Contributions of Syed Hussein Alatas”, 36th ISS Conference: Session 25, China 2004.
• Kongar, Emre, “Yolsuzluk Tanımı ve İleri Hukuk”, 14 Şubat 2014 tarihli Cumhuriyet Gazetesi.
• Köse, H. Ömer, “Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Denetim”, T.C. Sayıştay 145. Kuruluş Yıldönümü Yayınları, Gözden Geçirilmiş İkinci Basım, Ankara 2007.
• Maliye Bakanlığı, “Strateji Geliştirme Başkanlığı İç Kontrol İzleme ve Değerlendirme Rehberi”, Ankara 2014.
• Okur, Yasemin, vd. “Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi”, (4. baskı), Devlet Kitapları, 2012.
• Öner, Sera, “Yolsuzluk Olgusuna Siyaset Bilimi Çerçevesinden Bir Bakış”, Sayıştay Dergisi, Nisan-Haziran 2005 (57).
• Öztürk, Müge, “Vergilerin Kanuniliği İlkesinin Tarihi Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 16, Özel Sayı 2014, (Basım Yılı: 2015) Özsemerci, Kemal, “Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri”, Sayıştay Araştırma/İnceleme/Çeviri Dizisi: 27, Ekim 2003.
• Paldam, Martin, “The Cross-Country Pattern of Corruption, Economics, Culture and he Seesaw Dynamics”, European Journal of Political Economy, 2002 (18).
• Saia, Charles, “Internal Control”, December 1992.
• Saltık, Nihal, “İç Kontrol Öz Değerlendirme”, T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü İç Kontrol Merkezi Uyumlaştırma Dairesi, Ankara 2006.
• Saltık, Nihal, “İç Kontrol Standartları”, Devlet Bütçe Uzmanlık Tezi, Ankara 2007.
• Shamasastry, Rudrapatna, Kautilya's Arthashastra, 1915.
• Sharkansky, Ira, “The Development of State Audit, State Audit and Accountability”, State of Isreal Comptroller's Office, 1991.
• Soyupek, Yusuf, “Türk Kamu Yönetiminde Teftiş Sistemi ve Gelişimi”, (Doktora Tezi), T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, İstanbul (Türkiye), 2015.
• Tanzi, Vito, “Corruption Around the World: Causes, Consequences, Scope and Cures”, 1998.
• Tarhan, B., Ö. Gençkaya, vd., “TBMM Raporu: Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler, Çözüm Önerileri”, TEPAV Yolsuzlukla Mücadele Kitapları, Aralık 2006, 2. Baskı.
• Tunç, İlknur, “Kurumsal Risk Yönetim Sisteminin Stratejik Planlamanın Başarısı Üzerindeki Etkisi”, Mali Hizmetler Uzmanlığı Araştırma Raporu, Yalova 2014, T.C. Yalova Üniversitesi Strateji Geliştirme Başkanlığı.
• Tümer, Sumru, “İç Kontrol Sisteminin Kurulması ve Uygulanması İçin Ayrı Bir Birime İhtiyaç Vardır.”, Güncel Mevzuat Dergisi, Ankara 2010 (60).
• Wastı, S. Arzu, Behlül Üsdiken, “Türkiye’de Akademik Bir İnceleme Alanı Olarak Personel veya İnsan Kaynakları Yönetimi”, Amme İdaresi Dergisi, 2002/35, (3).
• Yardımcıoğlu, M., N., Koca, vd., “Yolsuzluk, Muhasebe Hileleri ve Örnekleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İİBF Dergisi, 2014/4, (2).
• Yavuz, Salih Tanju, “İç Kontrol Fonksiyonunun Bileşenleri: İç Kontrol, Merkezi Teftişten (İç Denetimden) Farklı Bir Mekanizma mıdır?”, Türkiye Bankalar Birliği Bankacılar Dergisi, Eylül 2002, (42).
• Yıldız, Mehmet Tan, Rüşvet Suçunun Anatomisi, <www.turkhukuksitesi.com> (22.02.2017).
• Yurtsever, Gürdoğan, “Bankacılığımızda İç Kontrol”, Yayın No: 256, İstanbul 2008, Türkiye Bankalar Birliği.
• Zwadzky, Karl, “Dünya Bankası'nda Yolsuzlukla Mücadele”, 15.09.2006, <http://www.dw.com/tr> (24.05.2016).
• 26.12.2007 tarih ve 26738 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği.
• 07.02.2014 tarihli ve 13 Sayılı Maliye Bakanlığı Onayı ile yayımlanan, Kamu İç Kontrol Rehberi.