İNGİLİZ JOHN MURRAY’İN GEZİ REHBERİNDE OSMANLI TÜRKÇESİNİ ARAMAK

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 292 - 314, 31.12.2022

Muhsin Önal

https://doi.org/10.54282/inijoss.1138439

Öz

Toplumsal iletişimin sağlanmasında en güçlü vasıta dildir. İnsanların gerek sözel gerekse yazılı olarak birbirleriyle irtibat kurmalarının temel aktörü olan dil bilgisinin, gündelik hayatın şekillenmesinde ciddi bir işlev üstlendiği bilinmektedir. Üstelik bu durum sadece aynı ülke topraklarını paylaşan insanlar için geçerli değildir. Nitekim dış dünya ile münasebete geçmenin en temel ihtiyaçlarından birisi de muhatap alınan ülkenin lisanı hakkında bilgi sahibi olmaktır. Günümüz dünyası için daha geçerli olan bu durumun, tarihsel bağlamda da hayli önem arz ettiği bilinmektedir. Tıpkı bugünkü gibi geçmiş dönemlerde de lisan bilgisi bilhassa da gezgin merakıyla farklı coğrafyalara yolculuk gerçekleştiren gezginlerin ziyaret ettikleri bölgelerde işlerini kolaylaştıracak vazgeçilemez unsurların başında yer almaktadır. Halkla doğrudan temas kuran, şahsi gayretleriyle işlerini yürütüp sorunlarını çözen bu kimselerin sadece kişisel ihtiyaçlarını daha rahat giderebilmek için değil aynı zamanda bilgi toplamak için de lisan bilmeleri gerekmektedir. Çünkü ziyaret ettikleri toprakların lisanı hakkında malumat sahibi olmak, onlara geniş imkânlar sunacaktır. Gezginler bu sayede misafir oldukları ülkenin dini ve siyasi yapısı, gelenek ve görenekleri, adet ve alışkanlıkları ile kültürel değerleri hakkında daha detaylı ve ilmi tahliller yapabilme fırsatını yakalayacaklardır. Bütün bu bilgiler ışığında, bu çalışmada, 19. yüzyılda İngiltere’de basılmış bir gezi rehberi doğrultusunda Türk dilinin sırları keşfedilmeye çalışılacaktır. Çalışmada ayrıca söz konusu gezi rehberinin ışığında Türkçedeki bazı temel kavramlar ile bu kavramların Batılıların zihninde uyandırdığı çağrışımlara yer verilecektir. Netice itibariyle bu çalışma, Batının Doğu dünyasının temel figürlerinden olan Osmanlı Devleti’ni belirli yönleriyle nasıl algıladığını ortaya koymak hedefiyle kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gezi rehberi, Gezgin, Osmanlı Türkçesi, Dil bilgisi, Osmanlı Devleti

SEARCHING OTTOMAN TURKISH IN BRITISH JOHN MURRAY’S TRAVEL GUIDE

Öz

The most powerful means of ensuring social communication is language. It is known that knowledge of the language, which is the primary actor of both oral and written communication of people with each other, undertake a serious function in shaping everyday life. Moreover, this situation is not valid only for the people sharing the same country’s lands. Thus, one of the most basic necessities of getting in touch with the outer world is having information about the language of the addressee country. It is known that this situation which is more valid in today’s world also has great importance in historical context. Just as today, knowledge of language is one of the essential matters facilitating the works of travelers who travel to different lands with curiosity of wanderers in the past eras. These people, who contact directly with the public, carry out their work and solve their problems with their own efforts, need to know the language not only to meet their personal needs more easily but also to gather information. Because having information about the language of the country they visit will give them a vast opportunity. By this means, travelers will take the opportunity of making more detailed and scientific analyses about the religious and political structure, customs and traditions, habits, and cultural values of the country they visited. In the light of all this information, in this study, the secrets of the Turkish language will be tried to be discovered in line with a travel guide published in England in the 19th century. In addition, some basic concepts in Turkish and the connotations of these concepts evoke in the minds of Westerners will also be included in the study in the light of aforesaid travel guide. As a result, this study is written to reveal how the West perceived the Ottoman Empire, which is one of the main figures of the Eastern world, in certain aspects.

Anahtar Kelimeler

Travel guide, Traveler, Ottoman Turkish, Grammar, Ottoman State

Kaynakça

• Ak, M. (2017). Dilde birlikte yaşama tecrübesi olarak Osmanlı Türkçesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43(43), 15-34.
• Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil ana çizgileriyle dil bilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alkayış, M. F. (2012). Türkçenin hâl ekleri ve fiil kiplerinde çok terimlilik sorunu. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(42), 276-287.
• Altunek, N. S. (1993). İlk Türk matbaasının kuruluşu ve İbrahim Müteferrika. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 191-204.
• Armağan, A. (2011). Klasik dönemde Osmanlılarda devlet yönetim anlayışına dair bazı düşünceler. Gazi Akademik Bakış, 5(9), 139-156.
• Arslan, A. (2014, 4-5 Nisan). 19. yüzyıl Türkiye gezi rehberleri: John Murray yayınları. III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Atay, E. E. (2022). Osmanlıda devlet anlayışı. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 6(1), 1-20.
• Ayverdi, İ. (2005). Maşallah. İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük (2. bs., s. 1951).
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM.), nr. 26/8.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Blunt, F. J. S. (1878). The people of Turkey: Twenty years’ residence among Bulgarians, Greeks, Albanians, Turks and Armenians. John Murray.
• BOA. Cevdet Zabtiye (C.ZB.), nr. 20/994.
• BOA. Düvel-I Ecnebiye Evrakı (A.DVN.DVE.), nr. 4/35, 8/6.
• BOA. Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT.), nr. 10/42.
• BOA. Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), nr. 3/87.
• Boylu, E., & Başar, U. (2018). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin kültürel boyutu: Türkçe kalıp sözlerin Farslara öğretimi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (43), 31-52. https://doi.org/10.17133/tubar.326752
• Börekçi, M. (2005). Türkçe’de vurgu-tonlama-ölçü-anlam ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (12), 187-207.
• Bulak, Ş. (2019). Türkçede “-mı/mu” soru unsuru. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (66), 309-330. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4196
• Buran, A. (2017). Kırgız Türkçesinde ses uyumlarının sebep olduğu ses değişimleri. Türklad Dergisi, 1(1), 1-11. https://doi.org/10.30563/turklad.318145
• Can, M. (2019). Osmanlı diplomasisinde mihmandar geleneği. Gazi Akademik Bakış, 13(25), 267-285.
• Castello, E. (2019). Dicken’s pictures from Italy and Murray’s handbook to Northern Italy. Nordic Journal of English Studies, 19(2), 74-93. https://doi.org/10.35360/njes.560
• Çakır, İ. (2011). Yabancı dil öğrenme ortamlarında kültürün rolü. Milli Eğitim Dergisi, 41(190), 248-255.
• Çataloluk, G., & Gürler, S. (2006). Müftüler, fetvalar ve İslam hukukunda yorum. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 64(1), 309-358.
• Çelik, E. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancıların Türkçe öğrenme deneyimleri: Bir mektubun peşinde (1882). Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 3(3), 40-54.
• Çelik, T. (2020). Asıl sayı sıfatlarıyla oluşturulan yer adlarında çokluk ekinin kullanımı. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 3(1), 25-33.
• Doğan, S., & Ayaz, H. (2017). XIX. yüzyılda Batı’da yabancılara Osmanlı Türkçesi öğretimi: W. B. Barker örneği. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (1), 62-84.
• Durmuş, B. T. (2017). Matbaa teknolojisinin Osmanlı Devletine giriş koşulları ve tartışmalar. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(2), 950-968. https://doi.org/10.19145/e-gifder.285754
• Dursunoğlu, H. (2017). Adlandırma, terimler ve sınıflandırma açısından Türkiye Türkçesinde ünsüzlere bir bakış. Belleten, 65(1), 27-59. Efendioğlu, S., & İşçan, A. (2010). Türkçe ses bilgisi öğretiminde ses olaylarının sınıflandırılması. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 17(43), 121-143.
• Eker, S. (2007). Türkçenin ses birimleri ve belirgin alt ses birimleri. İlmi Araştırmalar, (24), 23-42.
• Ercilasun, A. B. (2013). Türkçenin dünya dilleri arasındaki yeri. Dil Araştırmaları, 12(12), 17-22.
• Ergin, M. (2000). Türk dil bilgisi. Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Erten, M. (2007). İlgi zamiri ve iyelik zamiri terimleri üzerine. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(10), 221-228.
• Gedizli, M. (2013). Türkiye Türkçesindeki türemiş kök fillerin yapı ve anlam özellikleri. Akademik Bakış Dergisi, (39), 1-16.
• Gerçek, S. N. (1939). Türk matbaacılığı I Müteferrika matbaası. İstanbul Devlet Basımevi.
• Gümüşkılıç, M. (2000). Viguier ve Elemens de la Langue Turque adlı eseri. İlmi Araştırmalar, (10), 39-64.
• Güneş, F. (2016). Türkçenin öğretim üstünlükleri ve zenginlikleri. Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 93-113.
• Hamamcı, Z. (2020). Türkçe ve İngilizce tanımlık sistemi edinimine dair alanyazın taraması. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 83-91.
• Hamilton, W. J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia. John Murray.
• Haşimi, A. (2021). Türkiye Türkçesinde kullanılan Arapça kelime grupları ve cümleler hakkında bazı değerlendirmeler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(1), 591-618. https://doi.org/10.34083/akaded.892246
• Heyd, U. (1969). Some Aspects of the Ottoman Fetvā. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 32(1), 35-56.
• Karagöl, E. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde tarihî bir eser: Redhouse’un muhtasar Osmanlı Türkçesi Dil Bilgisi adlı eseri. Teke Dergisi, 8(4), 2143-2161.
• Kartallıoğlu, Y. (2017). Osmanlı konuşma dili. Kesit Yayınları.
• Kaya, A., & Yetgin, D. (2021). Seyahatnamelerde turist rehberleri. Turizm Akademik Dergisi, 8(2), 37-55.
• Kılıç, C. (2018). Osmanlı ilmiye teşkilatında kariyer sistemi. Turkish Academic Research Review, 3(1), 153-170. https://doi.org/10.30622/tarr.425221
• Kılıç, R. (2019). Yabancı dil öğretiminde anadil-hedef dil yapılarının başarıya etkisi. Anasay, (7), 11-28. https://doi.org/10.33404/anasay.504243
• Kurt, Y. (2012). Osmanlıca dersleri I. Akçağ Yayınevi.
• Kürüm, M. (2015). Türkçede iyelik eklerinin ele alınışı ve çağdaş lehçelerde kullanılışı. Mavi Atlas, (4), 76-95.
• Mcnees, E. (2007). Reluctant source: Murray’s handbooks and pictures from Italy. Dickens Quarterly, 24(4), 211-229.
• Mertcan, H. (2007). Oryantalizm-sömürgecilik ilişkisi: Batılı fatihlerin kılıcından Alaaddin’in lambasına uzanan aşkın bitmeyen kanlı serüveni. Milel ve Nihal, 4(2), 11-28.
• Murray, J. (1854). A handbook for travellers in Turkey describing Constantinople, European Turkey, Asia Minor, Armenia, and Mesopotamia. John Murray.
• Odabaşı, F. (2014). Dindarlık göstergesi olarak dil/din dindarlığı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14(1), 123-154.
• Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İletişim Yayınları.
• Özalan, U. (2008). Anlamlı dil unsurlarının diziminde görülen bazı evrensel dilbilgisi kuralları. Dil Araştırmaları, 3(3), 63-86.
• Özer, S., & Akay, C. (2022). Ortaokul öğrencilerinin İngilizce öğrenme zorlukları: Bir durum çalışması. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(1), 711-747. https://doi.org/10.17152/gefad.949137
• Özkurt, E. (2019). William Burckhardt Barker’ın gramer ve sözlüklü Türk dili okuma kitabı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırklareli Üniversitesi.
• Özyurt, C. (2004). Osmanlı’da resmi ulusçuluk ve dil politikası. Selçuk İletişim, 3(3), 155-165.
• Papila, A. (2008). Osmanlı İmparatorluğu'nun Batılılaşma döneminde resim sanatının ortaya çıkışı ve Osmanlı kimliğinin resimsel anlatımı. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 117-134.
• Polat, A. (2018). Osmanlı’da matbu İslam’ın onay ve denetimi: Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (11), 87-120. https://doi.org/10.16947/fsmia.47696
• Sava, I. I. (2016). Dünya dilleri ve Türkçe. Dil Araştırmaları, 10(19), 241-246.
• Schaff, B. (2009). John Murray’s handbooks to Italy: Making tourism literary. In N. J. Watson (Ed.), Literary Tourism and Nineteenth- Century Culture (pp. 106-118). Palgrave Macmillan. https://doi.org/10.1057/9780230234109_10
• Selen, H. S. (1957). Eski dünyada dil meseleleri ve Türkçe. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 12(1), 51-58. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000000286
• Sezer, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda seyahat izinleri (18-19. yüzyıl). Tarih Araştırmaları Dergisi, 22(33), 105-124. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000146
• Şahin, H. (2003). Birleşik çekimli fiillerin zaman ve anlam açısından gösterdiği çeşitlilikler. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), 157-168.
• Tekin, M. (2004). Osmanlı’da ulemadan aydına dönüşüm süreci-sosyolojik bir yaklaşım. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 4(1), 227-234.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Ünlülerin nitelikleri. https://www.tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/unlulerin-nitelikleri/.
• Uçak, S. (2016). Dil öğrenimi ve edinimi üzerine bir tartışma. Aydın Tömer Dil Dergisi, 1(1), 65-80.
• Yağmur, Ö. (2014, 11-13 Kasım). XVII. Ve XIX. yüzyıllar arasında Avrupalılar tarafından yazılan Türkçe gramerlerde izlenen metot üzerine. XI. Milli Türkoloji Kongresi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Yıldız, A. V. (2012). Osmanlılar’da yazı çeşitleri. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28(28), 47-62.
• Yıldız, Ö. (2009). Misyonerlik ve Amerikan Board Teşkilatı. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yılmaz, H. (2003). Çokluk eki: “-lar/-ler” üzerine. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (15), 125-130.
• Yurdaydın, H. G. (1982). İslâm tarihi dersleri. Ankara Üniversitesi Basımevi.