On Dokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Bafra Müslim Nüfusu

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 129 - 156, 28.12.2021

Cengiz Arslan Rıza Karagöz

https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1016664

Öz

Modernizm öncesi toplumlar üretimodaklı gerekçelerle veya başkapratik nedenlerle nüfusun öneminin
farkına vararak nüfus sayımı çalışmalarıyapmışlardır. Modern anlamda 19.yüzyıldan itibaren başlayan demografikçalışmalar ise toplumsal dinamikleraçısından nüfusun önemini fazlasıylagöstermiştir. Osmanlı Devleti için denüfus ve nüfus çalışmaları her zamantemel meselelerden birisi olagelmiştir.Osmanlı klasik dönemde toprağadayalı nüfus sayımlarını içeren tahrirdefterleri başta mali ve askeri olmaküzere farklı alanlarda kullanılmak üzeretemel verileri kayıt altına alır. Bu defterleraynı zamanda Osmanlı toplumve nüfus yapısı hakkında zengin bilgiler sunmaktadır. Osmanlı Devleti’nde demografik veriler içeren ilk nüfus sayımları 19. yüzyılın ikinci çeyreğinde yapılmıştır. Bu makale, Bafra kazasının 1834/1835-1845 (H.1250-1261) tarihleri arasındaki demografik yapısını konu edinmektedir. Makalenin asıl kaynağı Osmanlı Arşivi Nüfus Defterleri kataloğunda kayıtlı 990 numaralı Müslim defteridir. Söz konusu defterde Bafra’nın on bir mahalle ve seksen üç köyünde ikamet eden Müslüman erkek nüfus kayıt altına alınmıştır. Yöntem olarak, 990 numaralı defterde elde edilen veriler çeşitli başlıklar altında tasnif edilmiş, ulaşılan bilgiler daha net ifade edilmek amacıyla tablo ve grafiklerle görsel olarak desteklenmiştir. Bu demografik veriler değerlendirilmek suretiyle Bafra’nın
19. yüzyılın ilk yarısındaki sosyal ve kültürel yapısı hakkında bir fikir edinilmiş olacaktır. Ayrıca devletin ihtiyaç duyduğu asker kaynağı bakımından yöreyi Osmanlı Devleti’nin geniş coğrafyası içinde konumlandırmak mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, Bafra Kazası, Müslim Nüfus, Demografik Yapı

Muslim Population in Bafra in The Early Nineteenth Century

Öz

Pre-modern societies carried out census studies in regard of production- oriented or some other practical reasons by noticing the importance of the population. Demographic studies started from the 19th century with the modern sense showed the importance of the population in terms of social dynamics. Population and demographic studies have always been one of the main affairs for the Ottoman Empire. Tahrir registers composing demographic data based on rural population recorded basic information to use primarily in economic and military purposes. These registers provide us with a wide range of data on Ottoman society in demographic terms. The first censuses containing demographic data in the Ottoman Empire were made in the second quarter of the 19th century. This article deals with the demographic structure of Bafra district between 1834/1835-1845 (H.1250-1261). The main source of the article is the Muslim book numbered
990 registered in the Ottoman Archive Population Registers catalogue. This tahrir register contains the details on Muslim male population resided in eleven neighborhoods and eighty-three villages in Bafra district. As a method, the data obtained in the tahrir numbered 990 were classified under various headings, and the information obtained was visually supported with tables and graphics to express it more clearly. By
evaluating these demographic data, an idea will be gained about the social and cultural structure of Bafra in the first half of the 19th century. In addition, it will be possible to position the region within the wide geography of the Ottoman Empire in terms of the military resources needed by the state.

Anahtar Kelimeler

19th century, Bafra, Muslim Population, Demographic Structure

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri Tasnifi, 990 No. lu Mufassal Nüfus Defteri
• ARSLAN, Cengiz, Ondokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Bafra ve Alaçam Müslim Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2019.
• AVKAN, Tuğba, 19. Yüzyılın ilk Yarısında Ünye Kazasının Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2015.
• BACACI, Sabri, vd, Ünye Nüfus Defteri (1834), İstanbul 2011.
• BEHAR, Cem, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500 – 1927, DİE Matbaası, Ankara Mayıs 2003.
• BİNGÖL, Sedat, 1829 İstanbul Nüfus Sayımı ve Tophane Kasabası, Eskişehir 2004.
• ÇİMEN, Adnan, “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı’da Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14/3, 2012, ss. 183-216.
• DOĞRU, Halime, “Osmanlı Devleti’nde Toprak Yazımından Nüfus Sayımına Geçiş ve Bir Nüfus Yoklama Defteri Örneği”, Anadolu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, 1989, ss. 233-285.
• ERTEKİN, Kadir Tekin, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Çarşamba Kazasının Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2013.
• GÜNEŞ, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Akademik Bakış, C. 8, S. 15, Kış 2014, ss. 221-240.
• İPEK, Nedim, Canik Sancağının Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 10, Samsun 1997, ss. 145-160.
• İPEK, Nedim, vd, Canik Sancağı Samsun Kazasının Nüfus Yapısı (1834-1845), Samsun 2016.
• KARAGÖZ, Rıza, “Canik’in İdarî Yapısı ve İdarecileri “, İlkçağ’dan Cumhuriyete Canik, Ed: Prof. Dr. Cevdet Yılmaz, Samsun 2013, ss. 119-160.
• KARAGÖZ, Rıza, “Nüfus Defterlerine Göre Samsun Kazasında Misafir ve Göçmen Nüfus (1834-1845)”, Geçmişten Günümüze Göç, Ed: Osman Köse, Samsun 2017, ss. 1523-1532.
• KARAGÖZ, Rıza, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Tekkeköy (Ökse) Nüfusu”, Tarih Boyunca Tekkeköy, Ed: İbrahim Tellioğlu, Serander Yayınları, İstanbul 2021, ss. 71-105.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, Aralık 1997.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• OKUR, Nilay, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Terme Kazası’nın Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2017.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• ÖZ, Mehmet, “XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi”, Geçmişten Geleceğe Samsun, Doç. Dr. Cevdet Yılmaz (ed.), Samsun 2006, ss. 3-29.
• ÖZ, Mehmet, “Tahrir”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 39, 2010, ss. 425-429.
• ÖZEL, Oktay, “Osmanlı Demografi Tarihi Açısından Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ed: Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 2001, ss. 35-50.
• ÖZKAN, Tancan, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Bafra Kazası Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2012.
• TABAKOĞLU, Ahmet, “Osmanlı İçtimai Yapısının Ana Hatları”, Osmanlı, C. 4, Ankara 1999, ss. 17-31.
• TELLİOĞLU, İbrahim, İlk Çağdan Osmanlılara Samsun, Samsun 2012.
• USLUCAN, Cihat, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Samsun Kazası’nın Nüfusu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Samsun 2012.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta 1998.
• YILDIZ, Fatma, 19. Yüzyıl’da Anadolu’da Salgın Hastalıklar (Veba, Kolera, Çiçek, Sıtma) ve Salgın Hastalıklarla Mücadele Yöntemleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli Temmuz 2014.