Cumhuriyet Modernleşmesinin Taşıyıcısı Olarak Mefkûreci Öğretmen

Year 2023, Volume: 13 Issue: 1, 126 - 158, 28.03.2023

Serkan Turgut

Abstract

Bu çalışma, Cumhuriyet dönemi Türk modernleşmesinin halka aktarılması sürecinin en önemli unsurlarından olan Cumhuriyet öğretmeni imgesini odağa almaktadır. Yaptığımız çalışmanın temel amacı; erken Cumhuriyet dönemi bağlamında Türk modernleşme sürecinin ülkenin en ücra köşelerindeki temsilcileri ve tatbik edicileri olan “Cumhuriyet öğretmenleri” gerçekliğini sorunsallaştırmak, bu dönemin öğretmen imgesinin oluşumunu anlamaya çalışmak ve bu imgenin içerimlerini ortaya koymaktır. Bu kapsamda çalışma nitel araştırma yöntemi çerçevesinde tasarlanmış ve çalışma verileri oldukça geniş bir alandan toplanmaya çalışılmıştır. Çalışma bu kapsamda giriş ve sonuç kısımları dışında üç ana başlıktan oluşmaktadır. Birinci başlıkta, Cumhuriyet dönemi Türk modernleşmesinin ideolojik ve politik temelleri takip eden başlıkta Cumhuriyet öğretmeni kimliğinin devlet söyleminden öğretmen dergilerine hangi özelliklerle inşa edildiği, son başlıkta ise Cumhuriyet öğ- retmeninin siyasal işlevleri tartışmaya açılmaktadır. Yapılan araştırma, toplumun yüzde sekseninin köylerde yaşadığı bir dönemde, modernleşme sürecinin en önemli unsurları olarak öğretmenlerin vazifelendirildiğini göstermektedir. Dönemin az sayıdaki öğretmen kadrosunu artırmak ve onları toplumu dönüştürme isteğiyle ülkenin en ücra köşelerine gönderebilmek ise zor bir hedeftir. Bu kapsamda, etkileri günümüze değin sürecek mefkûreci Cumhuriyet öğretmeni kimliğinin ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Devlet söyleminde inşa edilen bu kimlik, dönemin öğretmenleri tara- fından da sahiplenilmiş, yeniden üretilmiş, idealize edilmiş bir kimlik özelliği göstermektedir.

Keywords

Millî eğitim ideolojisi, öğretmen, erken Cumhuriyet dönemi, Türk modernleşmesi, Kemalizm.

Idealist Teacher as the Bearer of the Republic Modernization

Abstract

The present study focuses on the republic teacher image as one of the most important elements in trans- ferring Republican era Turkish modernization to the public. The primary aim of our study was to problematize the “republic teachers” reality as the representatives and implementors of the Turkish modernization process within the context of early Republic era; try to understand the formation of the teacher image of this period and to put forth the implications of this image. In this scope, the study was designed within the framework of the qualitative research method and study data were tried to be collected from a wide range. As such, the present study is comprised of three main headings apart from the introduction and conclusion sections. The first heading focuses on the ideological and political foundations of the Republic era Turkish modernization, followed by the characteristics with which the identity of republic teachers has been built from state discourse to teacher magazines and the final heading opens the political functions of the republic teachers for discussion. Our study shows that teachers were appointed as the most important elements of the modernization period during a time when eighty percent of the society lived in villages. It is a very difficult goal to increase and try to send the small number of teacher staff members to the most distant regions of the country in an effort to transform the society. In this scope, it is observed that the identity of the idealist republican teacher has been put forward with its effects ongoing until today. This identity that was built as part of the state discourse was also embraced and regenerated by the teachers of the era and displays characteristics of an idealized identity.

Keywords

National education ideology, teacher, early period Turkish Republic, Turkish modernization, Kemalism.

References

• Açıkel, F. (2009). Devletin manevi şahsiyeti ve ulusun pedagojisi. Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 4 milliyetçilik içinde (ss. 117-139). İletişim.
• Akyüz, Y. (1978a). Öğretmenlerin toplumsal değişmedeki etkileri. Doğan Basımevi.
• Akyüz, Y. (1978b). Türkiye’de öğretmenin "öğretmen" ve meslek imajı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 115-121.
• Alkan, M. Ö. (2001). Resmi ideolojinin doğuşu ve evrimi üzerine bir deneme. Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (ss. 377-407). İletişim.
• Altınay, A. G. (1999, Eylül). Askerlik vazifesi’nden milli güvenlik bilgisi’ne askerlik ve eğitim. Birikim, 200-208.
• Altınay, A. G., & Bora, T. (2009). Ordu, militarizm ve milliyetçilik. Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cilt 4 milliyetçilik içinde (ss. 140-154). İletişim.
• Bakır, K. (2008, Mayıs). II. Meşrutiyet döneminde milli seçkincilik ve eğitim: Emrullah Efendi Tuba Ağacı Nazariyesi. Doğu Batı, 197-213.
• Başar, E. (2004). Milli eğitim bakanlarının eğitim faaliyetleri (1920-1960). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma. YKY.
• Celal, S. (1930, Haziran). İntibak mı, intibaksızlık mı? Muallimler Mecmuası.
• Çaha, Ö. (1998, Kasım). İdeolojik kamusalın sivil kamusal dönüşümü. Doğu Batı, 74-96.
• Çetinsaya, G. (2002). Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat zihniyeti. Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin birikimi içinde (ss. 54-71). İletişim.
• Demiray, T. (1930, Mayıs). T.C. Muallim Birlikleri Federasyonu Yasası. Mualimler Mecmuası.
• Georgeon, F. (2009). Osmanlı-Türk modernleşmesi. YKY.
• Gültekin, S. (1933, Ağustos). Melez terbiye. Ülkü, 60-62.
• Gündüz, M. (2008, Mayıs). II. Meşrutiyet ideolojilerinde sosyoloji ve geleceğin toplum tasavvuru. Doğu Batı, 149-170.
• Güntekin, R. N. (2007). Çalıkuşu. İnkılap.
• Güntekin, R. N. (2002). Yeşil gece. İnkılap.
• İ.M.Ş. (1991). İkinci maarif şürası. Mili Eğitim Basımevi.
• İnalcık, H. (2004, Ağustos). Atatürk ve Atatürkçülük. Doğu Batı, 83-120.
• Kadıoğlu, A. (2009). Milliyetçilik-liberalizm ekseninde vatandaşlık ve bireysellik. Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cilt 4 milliyetçilik içinde (ss. 284-292). İletişim.
• Kafadar, O. (2009). Cumhuriyet dönemi eğitim tartışmaları. Modernleşme ve Batıcılık içinde (ss. 351-3381). İletişim.
• Kaliber, A. (2009). Türk modernleşmesini sorunsallaştıran üç ana paradigma üzerine. Modernleşme ve Batıcılık içinde (ss. 107-124). İletişim.
• Karslı, M. F. (1935). Köy öğretmeninin anıları. Köyhocası Basımevi.
• Katoğlu, M. (2000). Cumhuriyet Türkiyesi'nde Eğitim, Kültür, Sanat. Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980 (s. 417-519). içinde İstnabul: Cem Yayınevi.
• Koçak, C. (2002). Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet. Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyetin birikimi içinde (ss. 72-87). İletişim.
• Lewis, B. (2009). Modern Türkiye’nin doğuşu.Arkadaş.
• M.E.İ.S.D.C1. (1946). Cumhurbaşkanları,Başbakanlar ve M.EĞ. bakanlarının milli eğitimle ilgili söylev ve demeçleri (C ilt I). Milli Eğitim Basımevi.
• M.E.İ.S.D.C2. (1946). Cumhurbaşkarnları,Başbakanlar ve M.EĞ. bakanlarının milli eğitimle ilgili söylev ve demeçleri (Cilt 2). Milli Eğitim Basımevi.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi. İletişim.
• Muallimin Sesi. (1935, Mart 1). Köy okutanı köyün önderi olmalıdır. Muallimin Sesi, 12.
• Ziya, H. (1931, Şubat). Fehmi Kubilay. Muallimler Mecmuası.
• Nami, K. (1930a, Şubat). Bilgi ihtiyacı. Muallimler Mecmuası.
• Nami, K. (1930b, Haziran). Gül kokan diken. Muallimler Mecmuası.
• Nami, K. (1934). Muallimin meslek ahlakı. İstanbul Devlet Matbaası.
• Parla, T. (1994). Atatürk’ün nutku. İletişim.
• Petrov, G. (2011). Beyaz zambaklar ülkesinde. Tema yayınları.
• Petrov, G. (1930). Mefkureci muallim. Devlet Matbaası.
• Raşit, H. (1931, Kanunisani). Büyük şehidimiz Kubilay için. Muallimler Mecmuası.
• Raşit, H. (1934). Cumhuriyetle değişen maarif. Muallimler Mecmuası, 10(35), 117-121.
• Rifat, K. (1933, İkinciteşrin). Köyde yetiştirme ve imar. Ülkü, 344-350.
• Somel, S. A. (2010 ). Osmanlı’da eğitimin modernleşmesi (1839-1908). İletişim.
• Tan, M. G., Şahin, Ö., Sever, M., & Bora, A. (2007). Cumhuriyet’te çocuktular. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Timur, T. (1997). Türk devrimi ve sonrası. İmge.
• Tonguç, İ. H. (1990). Mektuplarla köy enstitüsü yılları. Çağdaş Yayınları.
• Ülkü Dergisi. (1933, Mart). İsmet Paşa’nın nutku. Ülkü.
• Ülkü Dergisi. (1934, Ağustos). Saadeti bulan adam. Ülkü.
• Ülkü Dergisi. (1943, Mart). Başvekilimizin nutku. Ülkü.
• Üstel, F. (2001). II. Meşrutiyet ve vatandaşın "icadı". Cumhuriyet’e devreden düşünce mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi içinde (ss. 165-179). İletişim.
• Yeşilkaya, N. G. (2009). Halkevleri. Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cilt 2 Kemalizm içinde (ss. 113-119). İletişim.
• Yıldız, A. (2009). Kemalist milliyetçilik. Kemalizm içinde (ss. 210-235). İletişim.
• Zürcher, E. J. (2008). Milli mücadelede İttihatçılık. İletişim.
• Zürcher, E. J. (2009). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim.