MONİZM-DÜALİZM İKİLEMİNDE TÜRK HUKUK SİSTEMİ: ULUSLARARASI HUKUKA BAKIŞ ÜZERİNE DOKTRİNEL UZLAŞMAZLIĞIN NEDENLERİ VE AB HUKUKU IŞIĞINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 529 - 560, 30.06.2018

Deniz Tekin Apaydın

https://doi.org/10.21492/inuhfd.426596

Cited By: 6

Öz

Uluslararası
hukuk ve ulusal hukuk ilişkisini ulusal hukuk perspektifinden açıklayan klasik
teorik görüşler, bu iki hukukun tek bir hukuk sisteminin parçaları olduğunu
savunan monist görüş ile bu iki hukukun birbirinden tamamen ayrı düzlemlerde
var olan iki farklı hukuk düzenini temsil ettiğini savunan düalist görüştür.
Türk Anayasal sisteminin bu görüşlerden hangisini kabul ettiği meselesi
günümüze kadar pek çok hukukçu ya da akademisyen tarafından tartışılmış olmakla
beraber, üzerinde henüz bir fikir birliğine varılamamıştır. Literatüre
bakıldığında konuyla ilgili birbirinden oldukça farklı görüşlerin, çok çeşitli
kurgularla savunulduğu görülmektedir. Türkiye’nin en ileri gelen anayasa
hukukçuları ve uluslararası hukukçuları dahi konuyu irdelerken kimi zaman
birbirine tamamen zıt değerlendirmeler yapmış ve sonuçlara varmışlardır. Bu
çalışma, aynı kabul noktasından hareket edip, aynı donelerin incelenmesiyle bu
denli farklı yargılara varılmasının sebeplerini ortaya koymak ve bunlardan yola
çıkarak, yeni bir bakış açısıyla aynı konuyu bir kez daha inceleyerek
literatüre bir katkı yapmayı hedeflemektedir. İncelemeler esnasında Avrupa
Birliği hukukuna özgü bir takım kavramlara başvurulmasının kavramsal karmaşaya
neden olan bazı mefhumların açıklığa kavuşturulmasında fayda sağlayacağı
düşünülmektedir. Konunun yeniden analizi sonucunda Türk hukuk sisteminin monist
bir yapının özelliklerini sergilediği vargısı, temel gerekçeleri ve
tartışmalarıyla birlikte ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

düalizm, Anayasa m.90, uluslararası andlaşmalar, self-executing andlaşmalar, AB hukuku, doğrudan uygulanabilirlik, doğrudan etki, tüzük, direktif, Monizm, direktif

TURKISH LEGAL SYSTEM IN THE MONISM-DUALISM CONUNDRUM: THE REASONS OF THE DOCTRINAL DISAGREEMENT ON THE VIEWPOINT ON INTERNATIONAL LAW AND A REVIEW IN THE LIGHT OF EU LAW

Öz

The theoretical views, which explain international law
- internal law relationship from a national law perspective are: the monist
view that accepts those two laws as parts of a single body of law; and the
dualist view that accepts the two laws as representing two separate and
different sets of laws, which exist in completely different planes. The
question on which of the two approaches has the Turkish Constitutional system
adopted has been the focus of many debates by the legal scholars; yet, as of
today, no consensus upon the subject could be reached. Scanning the literature,
it is observed that dissimilar opinions that vary immensely have been argued
with differing illustrations.  Even
Turkey’s most notable constitutional law scholars and international law
scholars have, from time to time, come up with completely opposite assessments
and ended up with opposite conclusions. This paper aims to reveal the reasons
for drawing such different conclusions from the same data, and in the light of
those findings re-examine the subject with a fresh perspective, hence,
contribute to the literature. It is conceived that referring to some of the
concepts peculiar to the European Union law might be beneficial to elucidate
some notions that are the source of conceptual complexity. Consequently, the
conclusion that the Turkish legal system represents the peculiarities of a
monist structure will be drawn with its rationales as a result of the re-analysis of the subject. 

Anahtar Kelimeler

Monism, dualism, Turkish Constitution Art.90, international treaties, self-executing treaties, EU law, direct applicability, direct effect, indirect effect, regulations, directives

Kaynakça

• AKSAR, Yusuf: Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk-I, 2. Bası, Seçkin, Ankara, 2013
• BAYKAL, Sanem / GÖÇMEN, İlke: Avrupa Birliği Kurumsal Hukuku, Seçkin, Ankara, 2016
• BİLGİN, Azime Aslı: Avrupa Birliği Hukukunun Önceliği İlkesi Kapsamında Avrupa Birliğinde Temel Hak Koruması, Avrupa Birliği Bakanlığı, Ankara, 2011
• BLANKE Hermann-Josef: “Article 4 [The Relations Between the EU and the Member States]” in BLANKE, Hermann-Josef / MANGIAMELI, Stelio (eds.): The Treaty on European Union (TEU) A Commentary, Springer, Heidelberg, 2013
• BROWNLIE, Ian: Principles of Public International Law, 7. Baskı, OUP, Oxford, 2008
• CAŞIN, Mesut Hakkı: Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları, Cilt I, Legal, İstanbul, 2013
• CRAIG, Paul / DE BÚRCA, Gráinne: EU Law - Text, Cases and Materials, 5th eds, OUP, Oxford, 2011
• DENZA, Eileen: “The Relationship between International and National Law” in EVANS, Malcolm David (ed), International Law, OUP, Oxford, 2014
• DIXON, Martin: Textbook on International Law, 7. Baskı, OUP, Oxford, 2013
• GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, Cilt-I, Ekin, Bursa, 2011
• GÜNDÜZ, Aslan: Milletlerarası Hukuk, GÜNEL, Reşat Volkan (ed), 7. Baskı, Beta, İstanbul, 2014
• PAZARCI, Hüseyin: Uluslararası Hukuk, 9. Baskı, Ankara, 2010
• SCHÜTZE, Robert: European Union Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2015
• SHELTON, Dinah (ed.): International Law and Domestic Legal Systems: Incorporation, Transformation and Persuasion, OUP, New York, 2011 https://scholarship.law.gwu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1389&context=faculty_publications (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• SUR, Melda: Uluslararası Hukukun Esasları, 11. Baskı, Beta, İstanbul, 2017
• ALBAYRAK, Gökhan: “Uluslararası Hukukta Küresel Anayasacılık Tartışması”, 2014, http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2014-113-1394 (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• AKIL, Abdülkadir: “Uluslararası Andlaşmaların ve Teamül Kurallarının Türk Hukukunda Uygulanması ve Hiyerarşik Değeri”, AÜEHFD, C. VII, S.1-2 (Haziran 2003), 239-261
• AYBAY, Rona: “Uluslararası Antlaşmalar Konusunda Türk Hukukunun Önemli Bir Eksikliği : “Ön-Denetim””, 2015, http://ronaaybay.com.tr/?p=86 (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• BAŞLAR, Kemal: “Avrupa Birliği’ne Katılım Sürecinde Türk Anayasası’nın Uyumlaştırılması Sorunu”, 2015, http://www.anayasa.gen.tr/baslar-ab-anayasa.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• BAŞLAR, Kemal: “Yeni Sivil Anayasada Uluslararası Hukuka İlişkin Hükümler”, https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/dr-kemal-baslar.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• BELGİN, Derya: “Anayasa’nın 90. Maddesinde (7 Mayıs 2004) Yapılan Değişikliğin Getirdiği Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Ankara Barosu Dergisi, 66(4), Güz 2008, http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmakale/2008-4/10.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• BİLGİN, Ahmet Burak: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin İç Hukuktaki Yeri”, (2016) MÜHF-HAD, C.22, S.1, 81-129
• CAN, Hacı: “Türk Hukuk Düzeninin Milletlerarası Hukuka Açıklığı”, Yasama Dergisi, Sayı:12 (2009)
• CARTABIA, Mart: “The Italian Constitutional Court and the Relationship Between the Italian Legal System and the European Community”, Michigan Journal of International Law, Vol.12, Issue.1, 1990 https://repository.law.umich.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1643&context=mjil (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• CIONGARU, Emilian: “The Monistic and the Dualistic Theory in European Law”, http://www.ugb.ro/Juridica/Issue1EN/10_Teoria_monista_si_dualista_in_dreptul_europeanCiongaruEN.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• ENGİN, Enver Murat: “İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk ve Türk Hukuku Anayasa m.90 Son Cümle Hükmü ve Toplu Eylemler Üzerine”, Sosyal Güvenlik Dergisi, Ekim 2015, Cilt 5, Sayı 2, 9-36
• EYRENCİ, Öner: “İş Hukuku Açısından Uluslararası Hukuk – Ulusal Hukuk İlişkisi ve Yargı Kararları”, İÜHFM, Cilt.74, Özel Sayı, 381-396 http://dergipark.gov.tr/download/article-file/315203 (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• GÜNDÜZ, Aslan: “İktidar ve Milletlerarası Sınırlar” İstanbul Barosu Dergisi, Sayı.1-2-3, 1990
• GÜRAN, Sait: “Egemenlik Ulus’undur Üstünlük Anayasa’dadır”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 17, 2000 http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anayargi/guran.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• KARAGÜLMEZ, Ali: “5170 Sayılı Yasa’yla Anayasa’nın 90. Maddesinde Yapılan Değişikliğe Bir Bakış”, TBB Dergisi, Sayı 54, 2004, http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2004-54-65 (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• ÖZKAN, Işıl: “Uluslararası Hukuk – Ulusal Hukuk İlişkileri”, Journal of Yaşar University, 8 (2013), 2127-2175
• SOYSAL, Mümtaz: “Uluslararası Andlaşmalar Konusunda Anayasa Yargısı”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 14, 1997, 171-187, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg14/mumtazsoysal.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• ŞAHBAZ, İbrahim: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türk Yargı Sistemindeki Yeri”, TBB Dergisi, Sayı.54, 2004
• TUNÇ, Hasan: “Milletlerarası Sözleşmelerin Türk İç Hukukuna Etkisi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Türkiye İle İlgili Örnek Karar İncelemesi”, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anayargi/tunc.pdf (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• VON BOGDANDY, Armin: “Pluralism, Direct Effect and the Ultimate Say: On the Relationship between International and Domestic Constitutional Law”, I.CON, Vol.6, No: 3&4, 2008
• TBMM, 22. Dönem, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Teklifi ve Anayasa Komisyonu Raporu (2/278), Madde gerekçeleri, Madde 7 https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem22/yil01/ss430m.htm (Erişim tarihi: 21.05.2018)
• 2709 no’lu Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 18 Ekim 1982
• Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma (ABİHA), Lizbon, 13 Aralık 2007, Konsolide edilmiş versiyonu: (2012) O.J. C 326/49
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Roma, 04 Kasım 1950
• Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi, Viyana, 23 Mayıs 1969
• Fisheries Jurisdiction (United Kingdom v Iceland) 1974, ICJ 3 (July 25)
• İtalyan Anayasa Mahkemesi’nin 27 Aralık 1973 tarihli Frontini v. Ministero delle Finanze kararı, 183/1973, 18 Giur Cost I, 2401
• C-26/62, Almegene Transporten Expeditie Onderneming Van Gend en Loos v. Nederlandse Administrie der Belastingen (Van Gend en Loos), [1963] ECR 1
• C-6/64, Costa v. ENEL [1964] ECR 585
• C-14/83 Von Colson [1984] ERC 1891
• Re McKerr [2004] UKHL 12; [2004] 1 WLR 807