İRAN TÜRKMENLERİNİN “NAMAZLIK”’LARININ DESEN VE MOTİFLERİNE DAİR BİR ARAŞTIRMA

Year 2021, Volume: 4 Issue: 6, 71 - 99, 30.06.2021

Jamaleddin Toomajnıa

Abstract

Türkmen halkı, Türkmenistan ve İran’ın kuzey doğusunda, ürkmen Sahra adını alan bölgede yaşar. Türkmenlerin soyu, Oğuz Türklerine dayanmaktadır. Kültürlerini asırlarca muhafaza edebilmişlerdir. Türkmenlerin gelenekleri ve el sanatları bu bölgede devam etmektedir. Dokumacılık, bu el sanatlarından birisidir. Halı ve diğer dokuma ürünleri, Türkmen Sahra bölgesinde ve Türkmenlerde hem sanat eseri hem de evin ekonomisine katkı sağlayan önemli bir metadır. Bu ürünler, Türkmenlerin düşünce dünyalarını ve inançlarını kendi üzerinde taşımaktadır. Bu değerleri bir tarihi belge gibi işleyen Türkmen kadınlar, geleneklerini ve ayinlerini motiflerin içerisinde gizemli bir biçimde yansıtmışlardır. Ancak bu gizemi çözebilmek için Türk ve Türkmen kültürünü iyice araştırmak gerekir. Türkmenlerin desen ve motif özellikleri, bu topluluğun İslam dinini kabul etmesinden sonra yeni bir boyut kazanmıştır. Bu yeni üslubu, özellikle dini mekânlarda ve dine ait ögelerde bulmak oldukça mümkündür. Seccade, İslam’ın hem dini hem de sanatsal ögelerinden birisidir. Türkmenler, diğer Müslüman topluluklarda olduğu gibi evlerinde kadınların kendi elleriyle dokudukları seccadelerin üzerinde namazlarını kılarlar. Bu makalede İran’ın Türkmen Sahra bölgesinde bulunan seccade türleri gözden geçirilecek, bu seccadelerin üzerinde yer alan yöresel ikonlar, semboller ve nakışlar analiz edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

İran Türkmenleri, Türkmen, Türkmen Sahra, Namazlık, Seccade

References

• BODAĞİ, Zabihollah,. Niyazcan ve Türkmen Halısı, Farhangan Yayınevi, Tahran, 1992
• BOGOLIUBOV, Andrei Andreevich, Türkmen Halıları, Farsça’ya çeviren: Nazdiba (Hazime Alem), İran Halı Müzesi, Tahran, 1971
• COOPER, J. C., An İllustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols. London: Thames and Hudson, 1978
• ÇATALBAŞ, Resul, “Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi”, Turan-Sam: Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, Cilt:3, Sayı:12, Kars, 2011, s.49-60
• ÇELİKER, Deniz, “Geçmişten Günümüze Türklerde Keçecilik ve Keçe Yapımında Yeni Teknikler”, Art-e Sanat Dergisi, sy4 (2011), s. 1-22
• ERGÜR, Atila, Tekstil Terimleri Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul. 2002
• ETİKAN, Sema, “Seccade Halılarda Kullanılan Bazı Motifler ve Bu Motiflerin İslam Sanatında Yeri”, ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (2007), s. 545-563
• E. WRİGHT, Richard, “Reflections on the Engsi”, http://www.richardewright.com/0406_engsi.html (Erişim: 01.04.2019)
• GLUK, Jay Fred & GLUCK, Sumiye (Hiramoto), İran el sanatlarına bir Bakış, Çev. Hamid Enayat, Tahran: Bank Melli Iran Yayınları, 1976
• GOLİ, Aminollah, Türkmenlerin Sosyal ve Siyasi Tarihi, Elm Yayınevi, Tahran, 1987
• HOWE, R. J., What Can We Say About the "Engsi?", http://www.turkotek.com/salon_00089/content.html, (Erişim:30.10.2016)
• JAVADIPOUR, Mahmoud, İran Keçeleri: Türkmen Keçesi, İran Keçeleri, Iran Sanat Akademisi, Tahran, 2008
• JOURDAN, Uwe, and Ian Bennett, Oriental rugs. Vol. 5 Turkoman, Woodbridge: Antique Collectors' Club, 1996
• KASRAYİYAN, Nasrollah,. İran Türkmenleri, Negar Yayınevi, Tahran, 1991
• KHOSRAVI, Mohsen, “Golestan İlinin Keçe Zanaatı Üzerinde bir Araştırma”. Gorgan: Golestan İli Kültürel Miras Yönetimi'nin emriyle, 2004
• KULYYEWA, Ogulbayram, “Türkmen Kilimi”, Çev. Abdulghahhar Sufirad, “Zenan kalby” jhurnaly, 2014, http://www.margush.ir/%DA%AF%D9%84%DB%8C%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86/ , (Erişim: 20.11.2020)
• MATUFI, Asadollah. Türkmen Kültür ve Sanat Tarihi, Kültürel Eserler ve Onurlar Derneği, Tahran, 2004
• MEDŽITOVA, Elmira, Turkmenskoe narodnoe iskusstvo (Turkmen folk art), Türkmen Devlet Halk Sanatları Müzesi, Türkmenistan, Aşkabat, 1990
• MOSHKOVA, V.G. (Valentina Georgievna), The Tribal Gol in Turkmen Carpets, http://web.archive.org/web/20050111213347/http://www.tcoletribalrugs.com/article35Moshkova.html (Erişim tarihi: 2005/11/6)
• NİYAZİ, Niyazmohammad, “Türkmen Halısının Tarihi ve Sembolleri”, Yaprak Dergisi, sy. 27- 29, Günbed kavus, s. 33- 36, 2005
• OWNEGH, Fereydoun, “Golestan İlinin Geleneksel Sanatlar Belgeleme Projesi”. Gorgan: Golestan İli Kültürel Miras Yönetimi, 2003
• PINNER, Robert, “A closer look at the most exclusive of Turkmen rugs, the ninth Salor ensi” Hali, sy. 90, s. 69, London (Ocak 01,1997).
• ــــــــــــــــــــــ. “the Turkmen Ensi in Literature And İn Life”, Hali, sy. 132, s. 97-107, (Ocak 01, 2004).
• SOYSALDI, Aysen. Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2009 AKM, 2009
• W.O. BANNON, George., The Turkmen Carpet, Gerald Duckworth & Co. Ltd. London, 1974
• Bu kaynakçalara göz atarak: BİGDELİ, Mohammad Reza, İran Türkmenleri, Pasargad Yayınevi, Tahran,1990
• LOGASHOVA, Bibirabe’e, İran Türkmenleri, Farsça’ya çeviren: Sirus İzedi, Şebaheng yayınevi, Tahran, 1980
• PURKARIM, Houshang, İran Türkmenleri, Honar ve Mardom Dergisi, Sayı 41, 42, 64, Tahran, 1963
• SÜMER, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972
• İNTERNET KAYNAKLAR http://www.richardewright.com/default.html , (Erişim:17.01.2020)
• http://www.tcoletribalrugs.com/index.html , (Erişim:19.01.2020)
• http://www.turkotek.com/salon_00089/salon.html (Erişim:30.10.2019)
• https://islamansiklopedisi.org.tr (Erişim:01.10.2020)
• https://www.britishnewspaperarchive.co.uk (12/09/2020)