Dördüncü Yüzyılda İtikadî Meselelere Dair Hadis Eserleri: İbn Huzeyme ve Dârekutnî’nin Eserleri Bağlamında Kelâmî ve Metodolojik Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 283 - 302

Muhammed Sıddık

https://doi.org/10.15869/itobiad.1565574

Abstract

Bu çalışma, hadisçilerin güç kazandığı hicrî dördüncü yüzyılda yazılan ve itikadî konuları ele alan hadis eserlerini incelemeyi amaçlamaktadır. Ehli hadis’in mihne döneminden sonra güç kazanması, onları kendi inançlarını savunan ve diğer fırkaların itikadî düşüncelerini eleştiren eserler yazmaya sevk etmiştir. Dördüncü yüzyılda yazılan rivayete dayalı itikadî eserlerin sayısının, üçüncü yüzyılda yazılan eserlerden belirgin şekilde fazla olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum gösteriyor ki o dönemde konuya daha fazla mesai harcanmıştır. Çalışmamızın ana sorusu, dördüncü yüzyılda yazılan bu eserlerin takip ettiği metodolojik bakış açısının ne olduğudur. Ayrıca, diğer fırkaların görüşlerine karşı nasıl bir reddiye yöntemi benimsendiği de bu sorunun kapsamına girmektedir. Bu soruları cevaplandırmak amacıyla, İbn Huzeyme ve Dârekutnî’nin eserleri örnek olarak seçilmiştir. Dördüncü yüzyılda yazılan itikadî hadis eserlerinin, rivayete dayalı bir perspektif sunduğu ve bu yaklaşım çerçevesinde diğer fırkaların görüşlerini eleştirdiği sonucuna varılmıştır. İncelenen eserler, merfû haberlerin yanı sıra mevkûf ve maktû haberleri de içermektedir. Ayrıca, bu eserlerin itikadî içerikli hadislerin anlaşılması konusunda te’vilin caiz olmayacağı görüşünü savunduğu tespit edilmiştir. Son olarak, incelenen eserlerde hadislerin sıhhatinin değerlendirilmesinde, senetlerinin sahih olması temel alınmakla birlikte, rivayetlerin yaygınlığı ve âlimler arasındaki kabul görme kriterinin de öncelikli bir ölçüt olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hadis, Kelam, Hadis Edebiyatı, Dördüncü Asır. İbn Huzeyme, Dârekutnî

Hadith Works on Theological Issues in the 4th Century AH: An Epistemological and Methodological Study in the Context of the Works of Ibn Khuzaymah and al- Daraqutni

Abstract

This study aims to examine the hadith literature written in the 4th century AH that addresses theological (creedal) issues. The most notable feature of these hadith works from the 4th century AH is that they were written after the mihna period, during which the hadith scholars gained strength. The empowerment of the Ahl al-Hadith after the mihna prompted them to write works defending their own beliefs while critiquing the theological views of other sects. In fact, it is observed that the number of hadith-based theological works written in the 4th century AH significantly surpasses those written on the same subject in the 3rd century. This fact highlights the importance of these 4th-century works. Thus, the main question of this study is: What is the epistemological and methodological perspective followed by these works written in the 4th century, and what approach was adopted in refuting other sects? To answer these questions, the works of Ibn Khuzaymah and al-Daraqutni were selected as case studies. This study concludes that the hadith literature on theological issues written in the 4th century adopts a narrative-based epistemological and methodological approach, using this perspective to critique the views of other sects. It also finds that the works analyzed include mawquf and maktu' reports alongside marfu' reports. Additionally, this study identifies that these works advocate the view that ta'wil (allegorical interpretation) is not permissible in understanding hadiths of theological content. Finally, regarding the authenticity of the hadiths mentioned in these works, it is determined that the primary criterion is not the validity of their chains of transmission, but rather their widespread transmission and acceptance among scholars.

Keywords

Hadith, Theology, Hadith Literature, 4th Century, Ibn Khuzaymah, al-Daraqutni

References

• Acurrî, M. (1420/1999). eş-Şarîa. thk. Abdullah b. Ömer ed-Dumeycî. 5 cilt. Riyad: Daru’l-vatan.
• Beyhakî. A.(1413/1993). el-Esmâu ve’s-Sifât. thk. Mukbil b. Hâdi el-Vâdi’i. 2 cilt. Cidde: Mektebetu’s-Sevâdî.
• Buhârî, M. (1993) Sahihu’l-Buhârî. thk. Mustafa el-Boğa. 7 cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
• Dârekutnî, A. (1411). Rüyetullah. thk. İbrahim el-Ali ve Ahmed Rifâî. Ürdün: Mektebetu’l-Menâra.
• Darekutnî, A. (1993/1402). es-Sıfât. Thk: Abdullah Guneymân. Medine: Mektebetu’d-Dâr
• Dârimî, (2000). Müsned. thk. Hüseyin Esed. 4 cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğni
• Ebû Dâvûd, S. (1411). el-Merâsîl. thk. Şuayip Arnavût. Beyrut. Muessestu’r-risâle.
• Esern. M (2012). Ehl-i Sünnet Kavaramın Oluşum ve Gelişim Süreci. Ankara: Ankara Okulu.
• eş-Şafî, H. (2009). Kelam’a Giriş. çev. Süleyman Akkuş. İstanbul. Değişim.
• Güler, K. (2007). Ehli Hadisin Düşünce Yapısı. Bursa. Emin yayınları.
• Hatîb Bağdâdî. Şerfu Ashâbi’l-hadis. (t.y.) thk. Muhammed Sait Hatipoğlu. Ankara: Daru İhyai’s-sünne İbn Huzeyme. (1994). et-Tevhîd. thk. Abdulaziz eş-Şehvân. 2 cilt. Riyad. Mektebetu’r-ruşd.
• İbn Kesîr.(1424/1993). el-Bidâye ve’n-Nihâye.. thk. Abdullah et-Turkî. 20 cilt. Riyad: Âlemu’l-kutub. 2003ü
• Matrafî, Y.( t.y.). el-Kelâmu’l-akâidî. Beyrut: Merkezu Nemâ.
• Nûruddîn I. (1985).el-İmâmu’l-Buhâri ve Fıkhu’t-erâcim fi Camihi’s-sahîh. Kuveyt: Mecelletu’Şerîa.
• Özpınar, Ö (2005). Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara. Ankara Okulu
• Sıddık, M.(2003). الآجري والكلام الحديثي في إطار كتابه الشريعة. Şarkiyat 15/2. erişim adersi: https://doi.org/10.26791/sarkiat.1331890.
• Suyûtî, C. (t.y.) Savnu’l-Mantiki ve’l-Kelâm. thk. Ali Sâmir Neşşâr. Riyad. Mucemmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye.
• Talat, K. (t.y.). Hadisçilerle Kelamcılar Arasındaki Münakaşalar. Ankara. Akara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Tatar, V (2023). Sosyokültürel Bağlamında Hadis Tasnifi. Ankara: TDV.
• Temiz, Rabia Zahide.(2014). İbn Huzeyme'nin Kitâbu't-Tevhîd Adlı Eseri Ve Hadis İlmi Açısından Değer. (Yayımlanmamış doktora tez) İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tirmizî, M. (1996). Sünen. thk. Beşşâr Marûf. 6 cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmi.
• Yücel, A. (2021). Hadis tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakıf Yayınları.