ABDURRAHMAN ÖMERİ (Ö. 1933) VE AİLE HUKUKUNA DAİR MECELLE ÇALIŞMASI

Year 2021, Volume: 3 Issue: 2, 177 - 191, 27.12.2021

İbrahim Maraş

https://doi.org/10.47089/iuad.1004235

Abstract

Ahmet Cevdet Paşa (ö. 1895)'nın başkanlığında hazırlanan Mecelle-i Ahkâmı Adliye adlı meşhur eserin Kazan bölgesindeki ceditçilik hareketine önemli bir tesiri bulunmaktadır. Mecelle, bölgedeki bazı medreselerde ders kitabı olarak da okutulmuştur. Kazan bölgesindeki dini yapılanma hiyerarşik bir yapıda değildi. Çarlık Rusya’sında Müslümanlar miras, evlenme ve boşanma gibi meselelerini kendileri çözmeye uğraşıyorlardı. Bölgede her mahalledeki imamlar, aynı zamanda kadılık görevini icra ediyorlardı. Bu da verilen dini hükümlerde ciddi farklılıklara neden oluyordu. Bu yüzden Osmanlı Mecelle’si gibi kodifike edilmiş hükümlerden oluşan bir el kitabı temel ihtiyaçtı. Bunu göze alan İdil Ural Müslümanları aile hukuku alanında yeni bir Mecelle yazılması gerektiğini savunmuşlardır. Çünkü İdil-Ural bölgesi Müslümanlarının temel ihtiyacı, aile hukuku alanındaydı. Hâlbuki Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında hazırlanan Mecelle’de ise aile hukuku bölümü bulunmuyordu.
1917’deki Ulema Nedvesi toplantısında dönemin müftüsü Âlimcan Barûdi başkanlığında bir Mecelle hazırlanması doğrultusunda Ufa’daki müftülükte danışma meclisi oluşturulmuştur. Ancak dönemin şartları gereği bu ciddi adımlar da sonuçsuz kalmıştır. Bugüne kadar bu konuda Ufa’daki Diniye Nezareti bünyesinde bir Mecelle hazırlanıp hazırlanmadığı bilinmemekteydi. Meşhur âlim Abdurrahman Ömeri’nin el yazmalarının tasnif ve kataloğunun hazırlanması tarafımızdan yapılmıştı. Bu sırada Abdurrahman Ömeri tarafından hazırlanmış aile hukukuna dair bir Mecelle nüshasına rastladık. Mecelle’nin Abdurrahman Ömeri (ö. 1933) tarafından yazım tarihi 1345 Hicri/1926 Miladi tarihtir. Tebliğimiz, Kazan bölgesindeki Mecelle çalışmalarının kısa hikâyesini, tespit ettiğimiz Mecelle nüshalarının ilim dünyasına tanıtılmasını ve içeriğinin kısaca değerlendirmesini konu edinecektir.

Keywords

Mecelle-i Ahkâm-ı Şer’iyye, Ahmet Cevdet Paşa, Ceditçilik, Abdurrahman Ömeri, Musa Carullah, Aile Hukuku, Aile Hukuku Kararnamesi

References

• KAYNAKÇA Ansay, Sabri Şakir (1954). Hukuk Tarihinde İslam Hukuku (2. Baskı). Ankara: Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Yay.
• Carullah, Musa (trsz). Kavâid-i Fıkhıyye, Kazan: Örnek Mat.
• Fahreddin, Rızaeddin b.(1903), Mütalaa, Petersburg: Kerimov Mat.
• Fahreddin, Rızaeddin b., (trsz.), Menasıb-ı Diniyye, Orenburg: Kerimov-Hüseyinov Mat.
• Feyizhanoğlu, Abdülallam (1893)., Muharrikü'l-Efkâr, Kazan.
• Karaman, Hayrettin (1975), İslam Hukukunda İctihad, Ankara, D.İ.B. Yay., s. 51-80.
• Kavanin ve Nizamat-Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Ceride-i İlmiyye, 1334, c. 3, sayı: 24, s. 536-554.
• Mardin, Ebu’l-ula (2011). Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 13 (3), s. 911-940.
• Muzafferov, M. Kemal (1912). Medresede Onbeş Yirmi Yıllar Turıp Niler Okudık?, Şûra, 15, s. 474-475. kur,
• Okur, Kâşif Hamdi, Ebu Hanife ve Ana Dilde İbadet, İslâmî Araştırmalar, 2002, cilt: XV, sayı: 1-2 [Ebû Hanîfe Özel Sayısı], s. 83-90.
• Ömerî, Abdurrahman (1977). Mecelle-i Ahkâmı Şer’iyye’nin Ailege Aid Kısmı, El Yazma, Abdülhamit Ömerî istinsahı.
• Ömerî, Abdurrahman (1926-1928). Mecelle-i Ahkâmı Şer’iyye’nin Ailege Aid Kısmı, El yazma, Abdülhalim Basîrî istinsahı.
• Öztürk, Osman (1973). Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul.
• Rahimov; Süleyman (Haz.) (2003). Gabdrahman Gömeri, Kazan: Ruhiyat Neş.
• Rusya Müslümanlarının İkinci Umumi Syezdine Mahkeme-i Şer'iye Tarafından Daklad (1917). Ufa.
• Şeref, Şeher (Haz.) (1917). Ulema İttifakı Birinci Nedvesi, Kazan: Brat. Kerimov Mat.