YURT KONULU TATAR TÜRKÜLERİNDE HAYVANLAR

Year 2022, Volume: 4 Issue: 2, 335 - 358, 26.12.2022

Gülşah Yılmaz

https://doi.org/10.47089/iuad.1182335

Abstract

Türküler, kültürel belleğin oluşumu ve korunmasında önemli rol oynayan folklor ürünlerinden biridir. Mensup olduğu halkın hayat felsefesini, tarihî, siyasi, coğrafi koşullarını; üzüntülerini, kederlerini, mutluluklarını yansıtan ve ezgiler eşliğinde günümüze ulaştıran sözlü kültür ürünleridir. İş, oyun, düğün, bayram vb. törenler olmak üzere hayatın her alanında, her döneminde karşılaşılan türküler, insana ve yaşanan çevreye dair çeşitli unsurları bünyesinde barındırır. Bu unsurlardan biri de yazılı ve sözlü edebiyatta geniş yer tutan toplumun ve bireyin etrafında sıklıkla karşılaştığı hayvanlardır. İnsanlık tarihinin başından beri doğanın bir parçası olarak görülen hayvanlar, aynı zamanda insanla da yakın ilişki içerisindedir. İnsan hayatının vazgeçilmez unsurlarından biri olan hayvanlar, türküler aracılığıyla kimi zaman imgesel kimi zaman da gerçek anlamlarıyla duygu ve düşünceleri ifade ederek kültürün yansıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılmasında büyük rol oynar. Bu çalışmada Tatar Türklerinin önemli sözlü edebiyat ürünlerinden biri olan türkülerde de geniş yer tutan hayvanlar, yurt konulu türküler bağlamında değerlendirilmiştir. Bu amaçla ele alınan örnekler çerçevesinde 1552 yılından günümüze kadarki süreçte Rusya’nın hâkimiyeti altında yaşayan Kazan Tatar Türklerinin yurt algısı, vatanlarına karşı hissettikleri duygu ve düşünceleri yorumlanmıştır. Türküler temelinde hazırlanan bu çalışmada türkülerde yer alan unsurlardan biri olan hayvanların metin bağlamında üstlendikleri işlev ve görevler ele alınmıştır. Türkülerde hem mitolojik ve kültürel hem de gerçek anlamlarıyla yer aldığı tespit edilen bu hayvanların -bu bağlamda- Kazan Tatar kültüründeki rolü ve ifade ettiği anlamlar ortaya konmuştur. Elde edilen tespitlerin ardından bu hayvanların türküler bağlamında Kazan Tatar kültüründeki rolü ve ifade ettiği anlamlar açıklanmıştır.

Keywords

Türkü, Tatar, Hayvan, Kültür, Mitoloji

References

• Abik, A. Deniz (2009). Kutadgu Bilig’de hayvan adları. TUBA /JTS 33/1, 1-32.
• Bayazitova, F. S., Ramazanǔva, D. B., Sadıykova, Z.R., Äyrĭtdinova, T. Ḫ. (2009). Tatar Tiliniŋ Zur Diyalektologik Süzligi. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Dilek, İbrahim (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (haz.), (2014). Kâşgarlı Mahmud, Dîvanû Lugât’t Türk Giriş- Metin-Çeviri- Notlar- Dizin. Ankara: TDK Yay.
• Ercilasun, A., B. (vd.).(1991) Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü C. 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İsenbet, N. (2010). Tatar Ḫalıḳ Meḳalllerı̇̆ (C.1). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Mahmutŭva, L. T., Mǚhemediyev, M. G., Sabirŭv, K. S., Hanbikǔva, Ş. S. (red.), (1979). Tatar Tı̇̆lı̇̆nı̇̆n Anlatmalı Süzlı̇̆gı̇̆, Tom II. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Mahmutŭva, L. T., Mǚhemediyev, M. G., Sabirŭv, K. S., Hanbikǔva, Ş. S. (red.) (1981). Tatar Tı̇̆lı̇̆nı̇̆n Anlatmalı Süzlı̇̆gı̇̆, Tom III. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Mahmutŭva, L. T., Mǚhemediyev, M. G., Sabirŭv, K. S., Hanbikŭva, Ş. S. (red.), (1977). Tatar Tı̇̆lı̇̆nı̇̆n Anlatmalı Süzlı̇̆gı̇̆, Tom I. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Ögel, Bahaeddin (2003) Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öner, M. (2015). Kazan – Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Şahin, Erdal (1999). Yurt Konulu Tatar Cırları (Giriş – Metin – Aktarma – Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• Timirgalin, Adlı̇̆r K. (2016). Milliyet Süzlı̇̆gı̇̆ (1Tom A-İ). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Timirgalin, Adlı̇̆r K. (2017). Milliyet Süzlı̇̆gı̇̆ (2Tom Y-R). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Timirgalin, Adlı̇̆r K. (2018). Milliyet Süzlı̇̆gı̇̆ (3Tom C-Ya). Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Urmançi, Fatih (2008). Tatar Mifŭlŭgiyesı̇̆ (C.I. A-G). Kazan: Megarif Neşriyatı.
• Urmançi, Fatih (2009). Tatar Mifŭlŭgiyesı̇̆ (C.II. D-S). Kazan: Megarif Neşriyatı.
• Zaripova Çetin, Çulpan (2008). “Vatan Özlemi Konulu Tatar Manileri.” IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği Sempozyum Bildirileri. “Maniler.” 6-8 Kasım 2006, Fethiye. İzmir, 2007, s. 213-220.
• Zaripova Çetin, Çulpan (2009). Tatar Türklerinin Gelenek ve Görenekleri, Ankara: Karadeniz Dergisi Yayınları No: 01.
• Zaripova Çetin, Çulpan (2013). “Epistolyarnoye Soderjaniye Korotkih Pesen Kazanskih Tatar.” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Summer, s. 2647-2657.
• Türk Dil Kurumu Sözlük: https://sozluk.gov.tr/