Hierapolis Arkeoloji Müzesinden Bir Grup Demir Çağı Fibulası

Year 2025, Issue: 23, 20 - 45, 05.02.2025

Ali Özcan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2025.23.0002

Abstract

Fibulalar, Antik Çağ’da insanların giyim kuşamlarında kullandıkları günlük yaşamın vazgeçilmez süs ve prestij unsuru olan objelerdir. Fibulaların en eski örnekleri Geç Bronz Çağı sonunda, Güneydoğu Avrupa’da üretilmiştir. Anadolu’da fibula kullanımı Demir Çağı’nda Frigler tarafından yaygınlaştırılmış; Roma Dönemi'nde Akdeniz ve yakınındaki coğrafyaya yayılmıştır. Başlangıçta günlük ihtiyaçlar için üretilen fibulaların işlevleri zamanla çeşitlenmiştir. Süs gereçleri, kült objesi, ölü hediyesi olarak kullanılan fibulalar, Roma Dönemi'nde meslek ve statü sembolü objelere dönüşmüştür. Bu makalenin konusunu Hierapolis Arkeoloji Müzesi envanterine kayıtlı on beş fibula oluşturmaktadır. Eserler müzeye satın alma yoluyla ulaşmıştır. Çalışmada Frig tipi on dört fibula ile birlikte Teselya ve Adalar tipi olarak değerlendirilen bir fibulanın özellikleri açıklanmış, sınıflandırmaları yapılmıştır. Eserler, benzerleri ile karşılaştırıla= rak ait oldukları tipler hakkında bilgiler verilmiştir. On beş fibula, MÖ 8=7. yüzyıllara tarihlendirilmiştir. Müze envanter kayıtlarında yedi adet fibulanın Denizli’nin Çivril İlçesi’nde ele geçtiği belirtilmektedir. Çivril kökenli fibulaların işlevleri ile Frig Krallığı’nın güney ve güneybatı sınırları konusunda değerlendirmeler yapılmıştır.

Keywords

Fibula, Frig, Çivril, Frig Krallığı Sınırları, Hierapolis Arkeoloji Müzesi

A Group of Iron Age Fibulae From Hierapolis Archeology Museum

Abstract

Fibulae are indispensable ornaments and prestige objects of daily life that people used in their clothing in the Ancient Age. The earliest examples of fibulae were produced at the end of the Late Bronze Age in Southeast Europe. The use of fibula in Anatolia was made widespread by the Phrygians in the Iron Age; it spread across the Mediterranean and the surrounding regions during the Roman Period. The functions of the fibula, which were originally produced for daily needs, have diversified over time. Fibulae, which were used as ornaments, cult objects, and gifts of the dead, became profession and status symbol objects in the Roman Period. The subject of this article consists of fifteen fibulae registered in the inventory of the Hierapolis Archeology Museum. The artifacts reached the museum through purchase. In this study with fourteen Phrygian fibulae, the characteristics of the fibulae evaluated as one fibula as Theselia and Islands type, were explained and their classifications were made. The works were compared with their similar ones and information was given about the types to which they belonged. The fifteen fibulae have been dated to the 8th−7th centuries BC. In the inventory records of the museum, it is stated that seven fibulae were found in Çivril District of Denizli. Evaluations were made regarding the functions of the fibulae of Çivril origin and the southern and southwestern borders of the Phrygian Kingdom.

Keywords

Fibula, Phryg, Çivril, Phrygian Kingdom Borders, Hierapolis Archeology Museum

References

• Abay, Eşref. “Tarih Öncesi Dönemlerde Işıklı.” Eumeneia, Şeyhlü ve Işıklı. Ed. Bilal Söğüt. İstanbul: Ege Yayınları, 2011, 11-25. google scholar
• Akurgal, Ekrem. Anadolu Uygarlıkları. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017. google scholar
• Bahar, Hasan. “Isauria Bölgesi Tarihi.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 1991. google scholar
• Bahar, Hasan, Güngör Karauğuz ve Özdemir Koçak. Eskiçağ Konya Araştırmaları 1 (Phrygia Paroreus Bölgesi: Anıtlar, Yerleşmeler ve Küçük Buluntular). İstanbul: 1996. google scholar
• Bahar, Hasan. Demirçağında Konya ve Çevresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, 1999. google scholar
• Baykan, Daniş. “Nif (Olympos) Dağı Kazısı Metal Buluntularının Tipolojik ve Analojik Değerlendirmesi.” 27. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (Malatya 23-28 Mayıs 2011). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012, 231-246. google scholar
• Baytak, İsmail. “Kabalis (Kibyratis) Bölgesi Tarihi Coğrafyası ve Çağlar Boyu Yerleşim Modelleri-Urbanizasyon.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2014. google scholar
• Berndt-Ersöz, Susanne. Phrygian Rock-Cut Shrines. Structure, Function and Cult Practice, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV, 2006. google scholar
• Bilir, Ahmet. “Bolu Müzesi Bronz Fibulaları.” Cedrus VII (2019): 77-105. https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201904. google scholar
• Bilir, Ahmet. “Kocaeli Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Fibula.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6/9 (2020): 23-34. https://doi.org/10.31765/karen.710504. google scholar
• Blinkenberg, Christian. Fibules Grecques et Orientales. Copenhagen: Andr. Fred. Høst & Søn, 1926. google scholar
• Boehmer, Rainer Michael. Die Kleinfunde aus der Unterstadt von Bogazköy: Grabungskampagnen 1970-1978. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1979. google scholar
• Brixhe, Claude ve Thomas Drew-Bear. “Trois Nouvelles Inscriptions Paleo-Phrygiennes de Çepni.” Kadmos 21 (1982): 64-87. google scholar
• Burke, Brendan. “Phrygian Fibulae as Markers of Textile Dedications in Greek Sanctuaries.” Textiles, Trade and Theories. From the Ancient Near East to the Mediterranean. Ed. Kerstin Droß-Krüpe ve Marie-Louise Nosch. Münster: Ugarit-Verlag, 2016, 159-168. google scholar
• Caner, Ertuğrul. Fibeln in Anatolien I. Münih: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, 1983. google scholar
• Cummer, W. Wilson. “Burdur Müzesi’ndeki Çatı Kiremitleri.” Anadolu 14 (1970): 55-71. google scholar
• Çay, Onur. “Konya Ereğli Müzesi Koleksiyonunda Bulunan Fibulalar.” Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2019. google scholar
• Dökü, Feyzullah Eray ve İsmail Baytak. “Kabalis Bölgesi Demirçağ Yerleşim Tipleri ve Gözetleme/Haberleşme Kaleleri.” Mediterranean Journal of Humanities VII/2 (2017): 223-242. http://dx.doi.org/10.13114/MJH.2017.359. google scholar
• Erdan, Emre. “Aydın Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Frig Tipi Fibula.” Arkeoloji ve Sanat 156 (2017): 51-60. google scholar
• Erdan, Emre. Aydın Arkeoloji Müzesi Fibulaları. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2018. google scholar
• Erdan, Emre. “Tire Müzesinden Bir Grup Fibula,” Arkhaia Anatolica 3 (2020): 60-81. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2020.15. google scholar
• Giesen Katharina. “Les Fibules de Chypre: Étude d'un Cas Précis.” Cahiers du Centre d'Etudes Chypriotes 28 (1998): 21-26. google scholar
• Goedegebuure, Petra, Theo van den Hout, James Osborne, Michele Massa, Christoph Bachhuber ve Fatma Şahin. “Türkmen-Karahöyük 1: A New Hieroglyphic Luwian Inscription from Great King Hartapu, son of Mursili, Conqueror of Phrygia.” Anatolian Studies 70 (2020): 29-43. https://doi.org/10.1017/S0066154620000022. google scholar
• Gürbüzer, Mehmet. “The Traces of the Early Iron Age at Amos.” TÜBA-AR 31 (2022): 27-38. https://doi.org/10.22520/tubaar2022.31.002. google scholar
• Gürler, Binnur. Tire Müzesi Bronz Eserleri. İstanbul: Ege Yayınları, 2004. google scholar
• Herodotos. Tarih. Çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012. google scholar
• Homer. The Odyssey. 2. Cilt. Çev. Augustus Taber Murray. Londra: William Heinemann Ltd, 1946. google scholar
• Homeros. İlyada. Çev. Azra Erhat ve A. Kadir. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. google scholar
• Homeros. Odysseia. Çev. Azra Erhat ve A. Kadir. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014. google scholar
• Kahya, Tarkan ve Hacı Ali Ekinci. “Temples to the Mother Goddess Discovered on the Düver Peninsula.” Adalya XVIII (2015): 45-71. google scholar
• Kalaycıoğlu, Nihal. “Müzemizce Satın Alınan Bir Grup Frig Fibulaları.” Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı. Haz. Halil Demirdelen. Ankara: Anadolu Medeniyetleri Müzesi, 1988, 61-67. google scholar
• Koçak, Özdemir, Hasan Peker, Mustafa Bilgin ve Hatice Gül Küçükbezci. “Afyonkarahisar Yüzey Araştırmaları ve Küçük Çataltepe, Ablak Höyük’ten Anadolu Hiyeroglif Yazılı Mühür Baskıları.” TÜBA-AR 24 (2019): 45-71.https://doi.org/10.22520/tubaar.2019.24.003. google scholar
• Kohler, Ellen Lucie. The Gordion Excavations, 1950-1973: Final Reports. 2. cilt. Philadelphia: The University Museum, 1995. google scholar
• Köroğlu, Gülgün. Anadolu Uygarlıklarında Takı. İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, 2004. google scholar
• Küçük, Fahrettin, İskender Gülle, Deniz İnnal ve Salim Serkan Güçlü. “Burdur İli Balıkları: Biyoçeşitlilik Envanteri, Popülasyon ve Habitat Durumları.” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7 (2016): 232-239. google scholar
• Laflı, Ergun ve Maurizio Buora. “Fibule Antiche Dalla Cilicia Costeria.” Rivista di Archeologia XXX (2006): 37-46. google scholar
• Laflı, Ergun ve Maurizio Buora. “Fibulae in the Museum of Ödemiş (Western Turkey) with four appendices.” Oriental Archive 80 (2012): 417-434. google scholar
• Luschan, Felix von. Die Kleinfunde von Sendchirli. Berlin: Verlag von Walter de Gruyter & Co, 1943. google scholar
• Muscarella, Oscar White. Phrygian Fibulae from Gordion. Londra: Bernard Quaritch Ltd, 1967. google scholar
• Muscarella, Oscar White. “Fibulae and Chronology, Marlik and Assur.” Journal of Field Archaeology 11/4 (1984): 413-419. google scholar
• Muscarella, Oscar White. Bronze and Iron Ancient Near Eastern Artifacts in the Metropolitan Museum of Arts. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1988. google scholar
• Muscarella, Oscar White. “Frig Fibulaları.” Friglerin Gizemli Uygarlığı. Ed. Taciser Tüfekçi Sivas ve Hakan Sivas. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007, 173-181. google scholar
• Müller-Karpe, Andreas. Altanatolisches Metallhandwerk. Neumünster: Wachholtz Verlag Neumünster, 1994. google scholar
• Neve, Peter. “Grabungen im Gebiet des Großen Tempels (Tempel I) im Jahr 1970.” Boğazköy V. Funde aus den Grabungen 1970 und 1971. Berlin: Gebr. Mann Verlag GmbH, 1975, 9-29. google scholar
• Obrador-Cursach, Bartomeu. “Lexicon of the Phrygian Inscriptions.” Doktora tezi, Barselona Üniversitesi, 2018. google scholar
• Omura, Sachihiro. “1989 Yılı Kaman-Kalehöyük Kazıları.” XII. Kazı Sonuçları Toplantısı (Ankara 28 Mayıs-1 Haziran 1990). 1. Cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1991, 427-442. google scholar
• Omura, Sachihiro. “1991 Yılı Kaman-Kalehöyük Kazıları.” XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı (Ankara 25-29 Mayıs 1992). 1. Cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1993, 307-325. google scholar
• Omura, Sachihiro. “1994 Yılı Kaman Kalehöyük Kazıları.” XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı (Ankara 29 Mayıs-2 Haziran 1995). 1. Cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 1996, 189-207. google scholar
• Orel, Vladimir. The Language of Phrygians Description and Analysis. New York: Caravan Books Delmar, 1997. google scholar
• Ökse, Ayşe Tuba. “The Eastern Border of Phrygia.” Phrygia in Antiquity: From the Bronze Age to the Byzantine Period. Leuven-ParisBristol: Peeters, 2019, 161-187. google scholar Özcan, Ali. “Kütahya Müzesi Fibulaları.” Kütahya Müzesi 2017 Yıllığı. Ed. Serdar Ünan. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2018, 263-298. google scholar
• Özcan, Ali. “Geç Hitit Rölyeflerinde Giyim Hakkında Bir İnceleme.” Şapinuva’ya Adanmış Hayatlar: Aygül ve Mustafa Süel Armağan Kitabı. Ed. Esma Reyhan, Leyla Murat Karakurt ve Tülin Cengiz. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2024, 293-302. google scholar
• Özcan, Ali. “İnsuyu-Konya’dan Bir Geç Hitit Steli.” Belleten 88/312 (2024): 375-405. https://doi.org/10.37879/belleten.2024.375. google scholar
• Özer, Bekir. “Pedasa’dan Erken Demir Çağ Başlarına Ait Mezar Platformları ve Urne Pithoslar.” TÜBA-AR 22 (2018): 35-55. https://doi.org/10.22520/tubaar.2018.22.00. google scholar
• Özgüç, Tahsin. Maşat Höyük II. Boğazköy’ün Doğusunda Bir Hitit Merkezi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1982. google scholar
• Rose, Charles Brian. “Excavating the Phrygian Capital of Gordion.” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 85 (2023): 13-25. google scholar
• Schachner, Andreas. “Die Arbeiten in Boğazköy-Hattuša 2012.” Archäologischer Anzeiger 1 (2013): 147-194. google scholar
• Sevin, Veli. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001. google scholar
• Sivas, Taciser Tüfekçi ve Hakan Sivas. “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Yüzey Araştırması Arkeolojik Envanter Raporu.” TÜBAKED 1 (2003): 2-30. google scholar
• Sivas, Taciser Tüfekçi ve Hakan Sivas. “Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri 2004 Yılı Arkeolojik Envanteri ve Yüzey Araştırması.” TÜBAKED 4 (2005): 33-57. google scholar
• Strabon, Geographika -Antik Anadolu Coğrafyası Kitap: XII-XIII-XIV-. Çev. Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000. google scholar
• Stronach, David. “The Development of the Fibula in the Near East.” Iraq 21/2 (1959): 180-206. google scholar
• Şimşek, Celal ve Mediha Ayşem Sezgin. “Eumeneia Açık Hava Kutsal Alanı.” Eumeneia, Şeyhlü ve Işıklı. İstanbul: Ege Yayınları, 2011, 29-43. google scholar
• Şimşek, Celal. “Antik Kazanes Vadisi ve Alacain (Agathe Kome) Yerleşmesi.” Arkeoloji ve Sanat 124 (2007): 13-44. google scholar
• Şimşek, Celal. “Eumeneia Antik Kenti Üzerine.” Arkeoloji ve Sanat 129 (2008): 37-67. google scholar
• Tekocak, Mehmet. “Akşehir Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Bronz Fibula.” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13 (2012): 27-42. google scholar
• Temizsoy, İlhan. “Mamaderesi Tümülüsü Kazısı Küçük Buluntular.” Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1992 Yıllığı. Haz. Tüzün Günel, Emel google scholar
• Yurttagül ve Selma Kaya. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993, 110-137. google scholar
• Temizsoy, İlhan. “Mamaderesi Tümülüsü Kazısı Küçük Buluntular II.” Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1993 Yıllığı. Haz. İlhan Temizsoy, Tüzin Günel ve İzzet Esen. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, 5-33. google scholar
• Temizsoy, İlhan ve Stephen Lumsden. “Gavurkalesi: The 1998 Season.” Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1998 Yıllığı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anadolu Medeniyetleri Müzesi, 1999, 53-85. google scholar
• Uçankuş, Hasan Tahsin. “Emirdağı’nda Yeni Bulunan Bir Hitit Kabartması.” Belleten 34-139 (1971): 359-366. google scholar
• Varinlioğlu, Ender. “The Phrygian Inscriptions from Bayındır.” Kadmos 31 (1992): 10-20. google scholar
• Young, Rodney Stuart. “Gordion on the Royal Road.” Proceedings of the American Philosophical Society 107/4 (Ağustos 1963): 348-364. google scholar
• Young, Rodney Stuart. The Gordion Excavations Final Reports: Three Great Early Tumuli. 1. Cilt. Pennsylvania: The University Museum, University of Pennsylvania, 1981. google scholar
• Yurt, Emriye ve Gülsüm Baykal Okta. “Eskişehir Müze Müdürlüğü Koleksiyonunda Bulunan Frig Dönemi Fibulaları.” Fetih ve Medeniyet 5 (2022): 194-215. google scholar