Nezaket ve Rekabet Arasında Türk-Sovyet İlişkileri: Artvin Sovyet Konsolosluğunun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1921-1924)

Year 2025, Issue: 85, 229 - 261, 13.03.2025

Resul Turan

https://doi.org/10.26650/iutd.154484

Abstract

Artvin, 1877-1878 Türk-Rus Savaşı sonrasında yaklaşık kırk yıl Rus idaresinde kalmış, 1918’deki Mondros Mütarekesi’nin ardından sırasıyla İngiliz ve Gürcü işgallerine uğramış ve 1921 yılı başında yeniden Türk idaresine geçmiştir. Yeni dönemde, Sovyet Rusya ile dostluk ilişkileri çerçevesinde her iki ülkede konsolosluk ve elçilikler kurulmuştur. Ali Fuat Cebesoy’un Moskova Büyükelçiliği’ne tayini ve Sovyet elçilik heyetinin Ankara’ya gönderilmesi diplomatik alanda somut adımlar olmuştur. Bu adımların bir yansıması olarak 1921 yılı sonlarına doğru Artvin Sovyet Konsolosluğu açılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Artvin’deki ilk Sovyet Konsolosu Aleksandr Mitrofanoviç Detisov (1921-1924) tarafından hazırlanan ve günümüzde Rusya Federasyonu Dış Politika Arşivi’nde yer alan raporlar ışığında dönemi incelemektir. Çalışma, Sovyet Rusya’ya açılan bir kapı olan Artvin üzerinden konsolosluğun kuruluş sürecini, Türk-Sovyet dostluk ilişkilerinin arka planındaki rekabet ve güven sorunlarını, konsolosluğun Sovyet Rusya’ya geçiş izinlerini politik bir koz olarak kullanmasını, Artvin’deki sosyo-ekonomik değişimi, Sovyet karşıtı ve taraftarı hareketleri ve Türk-Sovyet ilişkilerinin ilk adımlarını ele almaktadır.

Keywords

Artvin, Konsolos, Sovyet Rusya, Sınır, Beyaz Ordu

Turkish-Soviet Relations Between Courtesy and Rivalry: Establishment and Activities of the Soviet Consulate in Artvin (1921-1924)

Abstract

After the 1877-1878 Russo-Turkish War, Artvin remained under Russian administration for approximately forty years. Following the Mondros Armistice in 1918, it was subsequently occupied by the British and the Georgians, and by early 1921, it was once again placed under Turkish control. In this new period, within the framework of friendly relations with Soviet Russia, consulates and embassies were established by both countries. The appointment of Ali Fuat Cebesoy as Ambassador to Moscow and the sending of the Soviet diplomatic mission to Ankara were concrete diplomatic steps. As a reflection of these steps, the Soviet Consulate in Artvin was established towards the end of 1921. The aim of this study is to examine the period in light of reports prepared by Aleksandr Mitrofanoviç Detisov (1921-1924), the first Soviet Consul in Artvin, which are currently held in the Russian Federation Foreign Policy Archive. The study explores the process of the consulate’s establishment in Artvin, a gateway to Soviet Russia, the competition and trust issues behind Turkish-Soviet friendship relations, the use of Soviet transition permits as a political pressure, the socio-economic changes in Artvin, the antiSoviet and pro-Soviet movements, and the early steps of Turkish-Soviet relations.

Keywords

Artvin, Consul, Soviet, Russia, Border, White Movement

References

• Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 571/36097-142568-486; 571/34854-137555-11; 571/36108-142213-195; 36108/142213-199; 36108/142213 -197; 571/34746-136886-23; 571/34746-136887-15; 571/34746-136874-19. google scholar
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30-18-1-1, 17-94-18; 30-18-1-1 4-50-2; 272-0-0-12-40-40-10; 272-0-0-12-41-50-2; 030-10-78-518-10. google scholar
• Arhiv Vneşney Politiki Rossiiskoy Federatsii/Rusya Federasyonu Dış Politika Arşivi (AVPRF), f. Dogovorno-Pravovoe Upravlenie (DPU), op. 5 b, d. 46, pa. 21; f. DPU, op. 5 b, d. 45, pa. 21. https://1917.mid. ru/archives/avprf/dogovorno-pravovoy-otdel-s-podotdelami/opis-5-b/?PAGEN_2=5 (Erişim tarihi 20/03/2023) google scholar
• 1967İl Yıllığı, (haz. C. Paçalı-H. Saral-M. Yıldırım), T.C. Artvin Valiliği, Güneş Matbaacılık T.A.Ş., Ankara 1967. google scholar
• Aralov, Semyon İvanoviç, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, çev. Hasan Âli Ediz, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2014. google scholar
• Arslan, Nebahat Oran, “Türk Belgelerine Göre Sovyetler Birliği Kars Ticaret Mümessilliği”, CTAD, Yıl 19, Sayı 37 (Bahar 2023), s. 667-690. google scholar
• Bay, Abdullah, “Osmanlı Gümrüğünde Bir Geçiş Belgesi: Pasavan veya Geçit Tezkeresi”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İcin Kaynak Araştırmaları Dergisi, sayı 43 (2017), s. 325-356. google scholar
• Çapa, Mesut, “Milli Mücadele Döneminde Artvin”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, sayı 13 (2012), s. 119130. google scholar
• Gök, Nurşen, “Artvin Livası’nın Anavatan’a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı 41 (Ocak 2008), s. 89-104. google scholar
• https://centrasia.org/person.php?st=1536870020 (Erişim tarihi 10/09/2023). google scholar
• https://trabzon.mid.ru/ru/general-consulate/history-info/ (Erişim tarihi 21/03/2024). google scholar
• Karabekir, Kâzım, Günlükler (1906-1948), Çeviriyazı: Budak Kayabek, haz. Yücel Demirel, Yapı Kredi Yayınları, II, İstanbul 2009. google scholar
• Kartuli Sabchota Entsiklopedia, T. 3, Tbilisi 1978. google scholar
• Kemal Paşa, Mustafa, Vospominaniya Prezidenta Turetskoy Respubliki, Moskva 1927. google scholar
• Mihailoviç, Lure Vyaçeslav-Yakovleviç, Koçik Valeriy, Rossiya v Litsah: GRU, Dela i Ludi, Petersburg 2002. google scholar
• Pelkmans, Mathijs, Defending the Border: İdentity, Religion, and Modernity in the Republic of Georgia, Cornell University Press, Ithaca and London 2006. google scholar
• Petrov, İ.M., “Dobıça i Obogaşenie Rud Tsvetnıh Metallov v Rossiyskoy İmperii v Naçale XX Veka”, Gornıy İnformatsionno-Analitiçeskiy Bulleten (Nauçno-Tehniçeskiy Jurnal), sayı 8 (2006), s. 374-380 google scholar
• Raviç, Nikolay, Maladost Veka, Voyen. İzd-vo Ministerstva Oborony Soyuza SSR, Moskva 1960. google scholar
• Raviç, Nikolay, Voyna Bez Fronta, İzdatelstvo Sovyetskaya Rossiya, Moskova 1968. google scholar
• Sarı, Mustafa, Türkiye-Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014. google scholar
• Teksöz, Gaye, Sürdürülebilir Kalkınma Eğitimi İçin Biyosfer Rezervleri Camili’de Yaşam, Ankara 2014. google scholar
• Turan, Resul, Çarlık İdaresinde Batum, Acara, Artvin 1878-1914, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2023. google scholar
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 1, İçtima Senesi: 2, TBMM Matbaası, c. XI, Ankara 1958. google scholar
• Yavuz, Ahmet, Türkiye Cumhuriyeti’nin Andlaşmaları, Dışişleri Bakanlığı Yayınları, I, Ankara, 1992. google scholar
• Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşı’nda Türk Sovyet İlişkileri (1917-1923), Boyut Yayın Grubu, İstanbul 2000. google scholar
• Zeki, Muvahhid, Artvin Vilayeti Hakkında Ma’lumat-ı Umumiye, ed. Muammer Demirel, Yusufeli Belediyesi, İstanbul 2010. google scholar