23 Ekim 2011 Tabanlı-Van Depreminin Sismik Jeomorfolojisi ve Doğu Anadolu’daki Aktif Tektonik Yapılarla Olan İlişkisi

Yıl 2011, Cilt: 35 Sayı: 2, 175 - 200, 15.12.2011

Çağlar Özkaymak , Hasan Sözbilir , Erdin Bozkurt , Kadir Dirik , Tamer Topal , Hüseyin Alan Dündar Çağlan

Öz

Bu çalışma, 23 Ekim 2011 tarihinde
meydana gelen Tabanlı-Van (M = 7.2) depreminin bölgenin aktif tektoniği
içerisindeki konumunu açıklamayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda Tabanlı-Van depreminden
sonra arazi çalışmaları yapılmış, depremle ilişkili deformasyon yapıları
incelenmiş ve arazi gözlemlerinden elde edilen veriler ile Van ili ve
çevresiyle ilgili olarak daha önce yapılmış aktif tektonik çalışmaları
karşılaştırılarak değerlendirmeye gidilmiştir. Deprem
sırasında veya hemen sonrasında yeryüzünde/yeryüzüne yakın kesimlerde meydana
gelen deformasyonlar (sismik jeomorfolojik belirteçler) iki ana sınıfta
toplanmıştır: (1) tektonik gerilmelere bağlı sismotektonik yüzey
deformasyonları ve (2) sismik sarsılma ve yerçekimiyle ilgili
sismogravitasyonal yüzey deformasyonları. Sismotektonik yüzey deformasyonları,
Van Gölü ile Erçek Gölü arasında 10 km genişliğindeki kuşak boyunca gözlenir.
Bu yapılar, genel uzanımları K50-70ºD olan senklinal ve antiklinal geometrili
çöküntü ve sırtlar şeklindedir ve genellikle Bardakçı ile Topaktaş köyleri
arasındaki asfalt yollarda gelişmiştir. Sismogavitasyonal yüzey deformasyonları
yanal yayılma, oturma ve kütle hareketleri şeklinde gelişmiştir. Bu yapılar, Van
Gölü doğu kenarı boyunca yüzlek veren eski Van Gölü çökelleri ve güncel
alüvyonlarda yaygın olarak gelişmiştir. Tabanlı-Van depremi nedeniyle gelişen
sismotektonik yüzey deformasyonlarının yanısıra, deformasyon kuşağı içerisinde
ters faylanmalar da gözlenmiştir. Bu lokasyonlarda Üst Pliyosen-Pleyistosen
birimleri K50–70°D doğrultulu ve 45-50° kuzeybatıya eğimli sol yanal bileşenli
ters faylarla kesilip ötelenmektedir. Benzer aktif fay hatları önceki
çalışmalarda (Özkaymak, 2003), Van il merkezinin kuzeyinde yer alan Beyüzümü köyü
kuzeyinde, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Zeve Kampüsü girişinde ve Aşıt köyü
güneyinde haritalanmıştır. Birbirinden bağımsız olarak haritalanan bu fay
segmentleri birlikte değerlendirildiğinde, Çitören ile Beyüzümü köyleri
arasında, yaklaşık 10 km genişliğinde, ortalama K50-70°D doğrultulu ve 47°
kuzeybatıya eğimli, birbirine paralel en az beş fay segmenti içeren aktif bir
bindirme zonunun varlığı ortaya çıkar. Söz konusu fayların kinematik verileri
23 Ekim 2011 Tabanlı-Van depremini oluşturan ters fayın odak mekanizma
çözümüyle uyumludur. Dolayısıyla, Pleyistosen-Holosen birimlerini kesen fay
zonunun, 23 ekim Tabanlı-Van depreminde yeniden aktif hale geçerek yeni fay
kolları oluşturduğu anlaşılmaktadır. Deprem sırasında oluşan fay koluna ait
sıkışma kökenli yüzey deformasyonlarının belirgin bir yüzey kırığı oluşturacak
şekilde gelişmemiş olması, yeni oluşan fayın geometrisi nedeniyle henüz yüzeye
ulaşmadığı ve dolayısıyla gömülü fay niteliği taşıdığını göstermektedir.
Jeolojik haritalama ve kinematik analiz verilerine göre, KKB-GGD eksenli
sıkışma kuvvetleri etkisinde şekil değiştiren bölge; Tabanlı-Van depremini
oluşturan DKD-BGB doğrultulu bindirme fay zonunun yanı sıra, KD-GB uzanımlı sol
yönlü doğrultu atımlı faylar, KB-GD uzanımlı sağ yönlü doğrultu atımlı faylar
ve yaklaşık K-G doğrultulu normal faylarla simgelenen aktif tektonik bir yapıya
sahiptir. Van ilinin depremselliği söz konusu aktif fay mekanizması içinde
değerlendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Aktif tektonik, Doğu Anadolu, Gömülü bindirme, Sismik jeomorfoloji, Tabanlı–Van depremi

Kaynakça

• Acarlar, M., Bilgin, Z. A., Erkal, T., Güner, E., Şen, A. M., Umut, M., Elibol, E., Gedik, İ., Hakyemez, Y., Uğuz, M.F., 1991. Van Gölü Doğu ve Kuzeyinin jeoloji. M.T.A. Raporu, No: 9469 (yayımlanmamış).
• AFAD, 2011. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı web sitesi, http://www.afad.gov.tr/haber/haber_detay.asp?haberID=578
• Aksoy, E., 1988. Van İli Doğu-Kuzeydoğu Yöresinin Stratigrafisi ve Tektoniği (Doktora Tezi, yayınlanmamış). F.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Alan, H., Bozkurt, E., Çağlan, D., Dirik, K., Özkaymak, Ç., Sözbilir, H., Topal, T., 2011. Van depremleri (Tabanlı-Edremit) raporu, Jeoloji Mühendisleri Odası, Yayın No. 10.
• Ambraseys, N. N., 1988. Engineering seismology. Earthquake Engineering and Structural Dynamics 17, 1–105.
• Ambraseys, N. N., Finkel, C. F., 1995. The seismicity of Turkey and adjacent Areas: A historical review, 1500–1800. İstanbul: Eren publishing and booktrade.
• Atkinson, G., 1984. Simple computation of liquefaction probability for seismic hazard applications. Earthquake Spectra, 1, 107–123.
• Audemard, F. A., De Santis, F., 1991. Survey of liquefaction structures induced by recent moderate earthquakes. Bulletin of the International Association of Engineering Geology, 44, 5-16.
• Aydar, E., Gourgaud, A., Ulusoy, İ., Digonnet, F., Labazuy, P., Şen, E., Bayhan, H., Kurttaş, Y., Tolluoğlu, Ü., 2003. Morphological analysis of active Mount Nemrut stratovolcano, eastern Turkey: evidences and possible impact areas of future eruption. Journal of Volcanology and Geothermal Research 123, 301–312.
• AZUR, 2011. Nice Üniversitesi, GeoAzur Laboratuvarı web sayfası, https://geoazur.oca.eu/, Geosciences Azur (University of Nice, France).
• Dewey, J. F., Hempton, M. R., Kidd, W. S. F., Şaroğlu, F., Şengör, A. M. C., 1986. Shortening of Continental Lithosphere: The Neotectonics of Eastern Anatolia-A Young Collision Zone. Geological Society Special Publication, 19, 3-37.
• Dramis, F., Blumetti, A. M., 2005. Some considerations concerning seismic geomorphology and paleoseismology. Tectonophysics, 408, 177-191.
• EMSC, 2011. Avrupa Ortadoğu Sismoloji merkezi web sayfası, http://www.emsc-csem.org; EMSC: European-Mediterranean Seismological Centre.
• ERD, 2011. Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Dairesi web sayfası, http://www.deprem.gov.tr;
• Ergin, K., Güçlü, U., Uz, Z., 1967. Türkiye ve Civarının Deprem Kataloğu (MS. 11-1964). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi Arz Fiziği Enstitüsü yayınları, No 28.
• Ersoy, O., Chinga, G., Aydar, E., Gourgaud, A., Çubukcu, H. E, Ulusoy, İ., 2006. Texture discrimination of volcanic ashes from different fragmentation mechanisms: A case study, Mount Nemrut stratovolcano, eastern Turkey. Computers & Geosciences, 32, 936-946.
• GFZ, 2011. Almanya Yerbilimleri Araştırma Merkezi web sayfası, http://www.gfz-potsdam.de/portal/gfz/home; German Research centre for Geoscience.
• Göncüoğlu, M. C., Turhan, N., 1984. Geology of the Bitlis metamorphic belt. In: Tekeli, O. ve Göncüoğlu, M.C. (eds), Geology of Taurus Belt. MTA Yayınları, 237-244.
• Guidoboni, E., Comastri, A., Triana, G., 1994. Catalogue of Ancient Earthquakes in the Mediterranean Area up to the10th Century. Italy: Istituto Nazionale di Geofisica.
• Güner, Y., 1984. Nemrut yanardağının jeolojisi, jeomorfolojisi ve volkanizmanın evrimi. Jeomorfoloji Dergisi, 12, 23–65.