TERMİK SANTRAL ÇALIŞANLARINDA İŞ YÜKÜ VE ZAMAN BASKISININ TÜKENMİŞLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: İŞ – AİLE ÇATIŞMASINI YÖNETME ÖZ-YETERLİĞİNİN ARACILIK ETKİSİ

Year 2019, Volume: 3 Issue: 2, 153 - 176, 27.10.2019

Rahile Güran , Burcu Kümbül Güler

Abstract

Giderek ağırlaşan çalışma koşullarında çalışanlar kısıtlı zamanda yerine getirilmesi gereken birçok iş ve görev ile karşı karşıya kalmaktadır. Kısa zaman içinde yerine getirilmesi gereken iş çokluğu ve aile talepleri bireyin yaşamında zaman açısından çatışmalara neden olmaktadır. Bu araştırmanın amacı, işin nicel talepleri olan iş yükü ve zaman baskısının tükenmişlikle ilişkisinde iş ve aile çatışmasını yönetme öz-yeterliğinin aracılık etkisini incelemektir. Bu amaçla, termik santralde çalışan mavi yaka (işçi, usta, usta yardımcısı, ustabaşı, teknisyen, başteknisyen) ve beyaz yakalı (büro elemanı, mühendis, şef, müdür, uzman, yönetici) toplam 409 çalışana işin nicel talepleri, iş ve aile çatışması öz-yeterliği aracılığı ile tükenmişlik düzeylerini ölçmek için anket uygulanmıştır. Araştırmanın sonucunda iş yükü ve zaman baskısı açısından nicel taleplerinin bireyin iş-aile çatışması öz-yeterliğini düşürerek tükenmişliği arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Nicel İş Talepleri, Aile ve İş Çatışmasını Yönetme Öz-Yeterliliği, Tükenmişlik

References

• Amanvermez, Y. ve Denizli, S. (2016). İş ve Aile Çatışmasını Yönetme Öz-Yeterliği Ölçeği Türkçe Formunun Uyarlanması: Yapı Geçerliği ve Güvenirlik Çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 17(1), 1-17.
• Aytaç, Ö. (2002). Boş Zaman Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt, 12, 231-260.
• Bakker, A. B., Demerouti, E., ve Euwema, M. C. (2005). Job Resources Buffer The İmpact of Job Demands on Burnout. Journal of Occupational Health Psychology, 10(2), 170.
• Bakker, A. B. ve Demerouti, E. (2007). The Job Demands-Resources Model: State of The Art. Journal of Managerial Psychology, 22(3), 312.
• Bandura, A. (1977). Self-Efficacy: Toward a Unifying Theory of Behavioral Change. Psychological Review, 84(2), 191 – 215.
• Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). The Moderator–Mediator Variable Distinction in Social Psychological Research: Conceptual, Strategic and Statistical Considerations. Journal of Personality And Social Psychology, 51(6), 1173.
• Bolat, O. İ. (2011). İş Yükü, İş Kontrolü ve Tükenmişlik İlişkisi, Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2).
• Brotheridge, C. M., ve Grandey, A. A. (2002). Emotional Labor and Burnout: Comparing Two Perspectives of “People Work”. Journal of Vocational Behavior, 60(1), 17-39.
• Bolat, O. İ. (2011). Öz Yeterlilik ve Tükenmişlik İlişkisi: Lider-Üye Etkileşiminin Aracılık Etkisi/The Relationships Between Self-Efficacy and Burnout: Mediating Effects of Leader-Member Exchange. Ege Akademik Bakış, 11(2), 255.
• Budak, G. ve Sürgevil-Dalkılıç, O. (2013). Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerine Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2).
• Byron, K. (2005). A Meta-Analytic Review of Work–Family Conflict and Its Antecedents. Journal of vocational behavior, 67(2), 169-198.
• Ceylan, G. (2011). Aile Dostu Uygulamaların İş-Özel Yaşam Dengesi Üzerindeki Etkisi (Doctoral Dissertation, DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü).Cüceloğlu, D. (2011), İnsan ve Davranışı, Evrim Matbaacılık, İstanbul.
• Çoban, H. (2014). İş – Aile Çatışması ve Tükenmişlik Arasındaki İlişki: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma (Doctoral Dissertation, Pamukkale Üniversitesi).
• Dalkılıç-Sürgevil, O. (2014). Çalışma Hayatında Tükenmişlik Sendromu. Nobel Yayınları.
• Dalkılıç-Sürgevil, O. (Ed.). (2015). ÇalışAnne-Kadın Akademisyenlerin Kaleminden Çalışma Yaşamında Annelik. Nobel Akademik Yayıncılık. Ankara.
• Demerouti, E., Bakker, A. B., Nachreiner, F. ve Schaufeli, W. B. (2001). The Job Demands-Resources Model of Burnout. Journal of Applied Psychology, 86(3), 499.
• Demerouti, E., Bakker, A. B. ve Bulters, A. J. (2004). The Loss Spiral of Work Pressure, Work–Home İnterference and Exhaustion: Reciprocal Relations in a Three-Wave Study. Journal of Vocational Behavior, 64(1), 131-149.
• Freudenberger, N. J. (1974). Staff Burn-Out. Journal of Social Issues, 30 (1): 159-165.
• Gözükara-Yıldız, İ. (2014). İş Gerekleri ve Kaynaklarının İş-Aile Çatışması Aracılığı İle İşe Tutkunluk ve Tükenmişlik Üzerindeki Etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Greenhaus, J. H. ve Beutell, N. J. (1985). Sources of Conflict Between Work and Family Roles. Academy of Management Journal, 10, 76-88.
• Greenhaus, J. H., Collins, K. M. ve Shaw, J. D. (2003) The Relation Between Work-Family Balance and Quality of Life, Journal of Vocational Behavior, 63.
• Gürbüz, S. ve Bekmezci, M. (2012). İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarının Bilgi İşçilerinin İşten Ayrılma Niyetine Etkisinde Duygusal Bağlılığın Aracılık ve Düzenleyicilik Rolü. İstanbul University Journal of the School of Business, 41(2), 189-213. The Effect of Workload and Time Pressure on Burnout Among Thermal Power Plant Employees: Mediating Role of Self-Efficacy for Managing Work-Family Conflict
• Health And Safety Executive. (2010). What Are Psychosocial Risk Factors?, Health And Safety Executive, Http://Www.Hse.Gov.Uk/Msd/Mac/Psychosocial.Htm (Erişim Tarihi: 13.05.2017)
• Heerwagen, J., Kelly, K. ve Kampschroer, K. (2006). The Changing Nature of Organizations, Work, And Workplace. Retrieved September, 19, 2006.
• Hennessy, K. D. ve Lent, R. W. (2008). Self-Efficacy for Managing Work–Family Conflict: Validating The English Language Version of a Hebrew Scale. Journal of Career Assessment.
• Hill, E., Miller, B., Weiner, S. ve Colihan, J. (1998). Influences of the Virtual Office on Aspects of Work and Work/Life Balance. Personnel Psychology, 51, 667–684.
• International Labour Organization (2016). “Workplace Stress: A Collective Challenge”. World Day For Safety And Health At Work, 26 April 2016, Geneva.
• ILO–UNDP (International Labour Organization–United Nations Development Programme). (2009). Work and Family: Towards New Forms of Reconciliation with Social Co-responsibility. Geneva: ILO– UNDP.
• ILO, İnsana Yakışır İş, http://www.ilo.org/ankara/areas-of-work/dw/lang—tr/index.htm, (Erişim tarihi: 21.11.2017)
• Jackson, S. E. ve Maslach C. (1982). After – Effects Of Job – Related Stress: Families As Victims, Journal Of Occupational Behavior, 3, 63-77.
• Kanten, P. (2014). Effect of Qualıty of Work Life (Qwl) on Proactive And Prosocial Organizational Behaviors: A Research on Health Sector Employees. Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 19(1).
• Kapız-Özen. S. (2002). İş-Aile Yaşamı Dengesi ve Dengeye Yönelik Yeni Bir Yaklaşım: Sınır Teorisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (3).
• Karasek, R. A. (1979). Job Demands, Job Decision Latitude, and Mental Strain: Implications for Job Redesign. Administrative Science Quarterly, 285-308.
• Karasek, R. A., Triantis, K. P. ve Chaudhry, S. S. (1982). Coworker and supervisor support as moderators of associations between task characteristics and mental strain. Journal of Occupational Behavior, 3, 181-200.
• Kaya, E. (2016). İş Talepleri ve İş Kaynaklarının İşe Tutkunluğa Etkisinde Pozitif Psikolojik Sermayenin Aracılık Rolünün İncelenmesi. Maltepe Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Keser, A. (2006). Çağrı Merkezi Çalışanlarında İş Yükü Düzeyi ile İş Doyumu İlişkisinin Araştırılması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 100-119.
• Keser, A., ve Kümbül-Güler, B. (2016). Çalışma Psikolojisi. Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
• Kristensen, T. S., Borritz, M., Villadsen, E. ve Christensen, K. B. (2005). The Copenhagen Burnout Inventory: A New Tool For the Assessment of Burnout. Work & Stress, 19(3), 192-207.
• Kristensen, T. S. (2010). A Questionnaire Is More Than A Questionnaire. Scandinavian Journal of Public Health, 38(3), 149-155.
• Kula, S. (2011). Occupational Stress and Work-Related Wellbeing of Turkish National Police (Tnp) Members. The University of Central Florida, Doctoral Dissertation.
• Leiter, M. P. ve Maslach, C. (2000). Burnout And Health. Handbook of Health Psychology, 415-426.
• Leka, S., ve Cox, T. (2010). Psychosocial Risk Management at the Workplace Level. (İçinde) S. Leka & J.Houdmont (Edi.), Occupational Health Psychology (ss: 124–156). Wiley Blackwell.
• Lerman, Y., Finkelstein, A., Levo, Y., Tupilsky, M., Baratz, M., Solomon, A., & Sackstein, G. (1990). Asbestos related health hazards among power plant workers. British journal of industrial medicine, 47(4), 281.
• Malach‐Pines, A., ve Yafe‐Yanai, O. (2001). Unconscious Determinants of Career Choice and Burnout: Theoretical Model and Counseling Strategy. Journal of Employment Counseling, 38(4), 170-184.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
• Mermi, F. Ö. (2015). Öğretmenlerin Mizah Tarzları İle Mesleki Tükenmişlikleri Arasındaki İlişki. Zirve Üniversitesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• Naktiyok, A. ve Kaygın, E. (2012). Tükenmişlik ve İş Tatmini Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(1).
• Peeters, M. C., Montgomery, A. J., Bakker, A. B. ve Schaufeli, W. B. (2005). Balancing Work and Home: How Job and Home Demands Are Related to Burnout. International Journal of Stress Management, 12(1), 43.
• Schaufeli, W. B., ve Bakker, A. B. (2004). Job demands, job resources, and their relationship with burnout and engagement: A multi‐sample study. Journal of Organizational Behavior, 25(3), 293-315.
• Schaufeli, W. B., Bakker, A. B., ve Van Rhenen, W. (2009). How Changes in Job Demands and Resources Predict Burnout, Work Engagement, and Sickness Absenteeism. Journal of Organizational Behavior, 30(7), 893-917.
• Spychala, A. (2009). Proactive Work Behaviour (Doctoral Dissertation). Şahan, C. (2016) Kopenhag Psiko-sosyal Risk Değerlendirme Ölçeği’nin Türkçeye Uyarlanması. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Turgut, T. (2011). Çalışmaya Tutkunluk: İş Yükü, Esnek Çalışma Saatleri, Yönetici Desteği ve İş-Aile Çatışması İle İlişkileri. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(3-4).
• Vatansever Ç. (2014). Risk Değerlendirme’de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler. Çalışma ve Toplum Dergisi, 1, 117-138
• Veldhoven, V. M. (2014). Quantitative Job Demands. An Introduction to Contemporary Work Psychology, 117-143.
• Voydanoff, P. (2004). The Effects of Work Demands and Resources on Work‐to‐Family Conflict and Facilitation. Journal of Marriage and Family, 66(2), 398-412.
• Voydanoff, P. (2005). Toward a Conceptualization of Perceived Work‐Family Fit And Balance: A Demands and Resources Approach. Journal of Marriage and Family, 67(4), 822-836.
• Xanthopoulou, D., Bakker, A. B., Demerouti, E. ve Schaufeli, W. B. (2007). The Role Of Personal Resources in The Job Demands-Resources Model. International Journal of Stress Management, 14(2), 121-141.
• Yeh, W. Y., Cheng, Y., Chen, C. J., Hu, P. Y., & Kristensen, T. S. (2007). Psychometric Properties of the Chinese Version of Copenhagen Burnout İnventory Among Employees in Two Companies in Taiwan. International Journal of Behavioral Medicine, 14(3), 126-133.
• Yu, S., Gu, G., Zhou, W., & Wang, S. (2008). Psychosocial work environment and well-being: a crosssectional study at a thermal power plant in China. Journal of occupational health, 50(2), 155-162.