Şanlıurfa’nın Fiziksel Yapısını ve Belleğini Oluşturan İmgelerin Zihin Haritaları Üzerinden Okunması

Year 2024, Volume: 2 Issue: 1-2, 20 - 49, 26.12.2024

Sinem Yalçin , Ayşen Çelen Öztürk

Abstract

Psikocoğrafya alanında yapılan çalışmalar, bireylerin duygusal ve zihinsel deneyimlerini mekânsal faktörlerle ilişkilendirmektedir. Bu bağlamda kentler, insanların algılayış şekilleri ve deneyimleriyle birlikte anlam kazanmaktadır. Her kent, karakteristik fiziksel ögelere sahiptir ve bu fiziksel ögeler aynı zamanda kent kimliğini oluşturan imgeler olarak da tanımlanmaktadır. Bir kentsel ögenin, imge özelliği kazanabilmesi için toplumsal bellekte yer edinebilmiş olması gerekir. Kent belleğini oluşturan fiziksel ögeler; meydanlar, sokaklar, heykeller, anıtsal yapılar, bireyin yaşadığı deneyimler ile anlam kazanır. Her bireyin, kenti algılama biçimi, yaşadığı deneyim ve anılarla farklılaşmaktadır. Bireyin zihninde oluşan kent imgelerini algılamak için zihin haritası yöntemi kullanılmaktadır. Bu çalışmada da zihin haritası yöntemiyle, farklı katılımcıların zihnindeki, Şanlıurfa kentini oluşturan kentsel imgelerin belirlenmesi hedeflenmektedir. Farklı yaş, cinsiyet ve eğitim seviyesine sahip 20 birey tarafından oluşturulan Şanlıurfa zihin haritaları, Kevin Lynch’in Kent İmgesi bileşenleri (yollar, kenarlar, bölgeler, odak noktaları, işaret ögeleri) ile analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda bireylerin kenti algılayış biçimlerinin; yaşadıkları bölge, yaş ve eğitim seviyelerine göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. Özellikle katılımcıların zihin haritalarındaki kullanım sıklığına bakıldığında, tarihi bölgenin ve turistik mekânların, en çok bahsedilen kentsel imgeler olduğu görülmüştür. Bireysel zihin haritalarındaki kentsel imgelerin kullanım sıklığı, toplumsal belleğin ipuçlarını vermektedir. Belirlenen bu kentsel imgelerin, geleceğe aktarılabilmesi; Şanlıurfa kentinin sahip olduğu kollektif belleğin sürdürülebilirliği açısından önem taşımaktadır.

Keywords

Kent, Kent Belleği, Kent İmgesi, Zihin Haritası, Şanlıurfa

Reading the Images of Sanlıurfa That Form the Urban Physical Structure and Urban Memory via Cognitive Mapping

Abstract

Studies in the field of psychogeography relate individuals' emotional and mental experiences to environmental factors. In this context, cities gain meaning with people's perceptions and experiences. Each city has its characteristic physical elements and they also play a role as images that form the urban identity. In order for an urban element to become an image, it must have a place in the collective memory. The physical elements that constitute the city’s memory (squares, streets, sculptures, monumental buildings) gain meaning through the experiences of individuals. Each person’s perception of the city is differentiated by their experiences and memories. The cognitive mapping method is used to perceive the urban images formed in a person's mind. This study aims to determine the urban images that constitute the city of Şanlıurfa in the minds of different participants using the cognitive mapping method. Şanlıurfa cognitive mappings created by 20 people with different ages, genders, and educational levels were analysed using Kevin Lynch's components of the City Image. As a result of the study, it was found that the way individuals perceive the city differs according to the region they live in, as well as their age and education level. Looking specifically at the frequency of use in the cognitive maps, it was observed that the historical region and tourist attractions were the most frequently mentioned urban images. The frequency of use of urban images in individual cognitive maps gives clues to collective memory. The transmission of these identified urban images to future generations is significant for the sustainability of the collective memory of the city of Şanlıurfa.

Keywords

Urban, Urban Memory, Urban Image, Cognitive Mapping, Şanlıurfa

References

• Albayrak, A. (2023). Mapping Minds, Charting Memories: Spatial Dimensions Of Collective Memory In The METU Ankara Campus And Faculty Of Architecture (Yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Aliağaoğlu, A. ve Mirioğlu, G. (2020). Balıkesir Kent Kimliği. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 374-399.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama Ve Politik Kimlik (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ateş, M. (2022). Üsküdar’ın Kent İmgeleri Bağlamında Okunabilirliği. Kent Akademisi Dergisi, 15(1):223-244. https://doi.org/10.35674/kent.1020409
• Ayvalıoğlu, N. (1993). İstanbulluların Zihnindeki İstanbul, İstanbul'un Kognitif İmajının İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi Psikoloji Çalışmaları Dergisi, 19 (1), 5 - 50.
• Bergson, H. (1896). Matter And Memory. New York: Dover Publications.
• Büyüktaş, Ö. ve Öztürk, A. (2024). Kurtuluş Caddesi’nin Kentsel Bellek Bağlamında Zihin Haritaları Üzerinden Analizi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 9(1), 1-20. https://doi.org/10.26835/my.1264563
• Cihangiroğlu, M. S. (2019). Bellek Mekanlarının Değer Algısı Ve Değişimi Üzerine Bir İnceleme: Ankara Tren Garı (Sanatta yeterlik tezi). Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Cravatte, H. (1977). Introduction. In Historic Town Centres İn The Development Of Present-Day Towns (pp. 1-12). Strasbourg: Council of Europe.
• Çakır, H., & Gönül, B. (2015). Tarihi Yapılarda Mekansal Belleğin Korunması: İzmit Seka Selüloz Ve Kağıt Fabrikasının Dönüşümü. Beykent Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi Yayınları, 8(2), 85-110. Çetin, M. (2014). Mitoz Çoğalan ‘Metastatik’ Yerler Ve Hibrid Kimlikler. Bülten, 33, 32-44. Ankara: TMMOB Yayını.
• Eraydın, Z. (2016). Kentsel Markalaşma Stratejilerinin Kent Belleği Ve Kent İmgesi Üzerine Etkileri: Ankara Örneği. İdealkent, 7(20), 830-855.
• Freud, S. (1909). Notes Upon A Case Of Obsessional Neurosis. J. Strachey (Ed. & Trans.). The Standard Edition Of The Complete Psychological Works Of Sigmund Freud, Vol. 10, pp. 151- 318. London: Hogarth Press.
• Göncü, N. (2007). Kent Öğelerinin Kent Kimliği Üzerindeki Etkileri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Gül Kapaklı, Z. (2019). Kent Planlamasında Kent Kimliği; Şanlıurfa Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Gündoğdu, H. M., Kuru, A., & Özkök, M. K. (2016). Kırklareli Kent Algısı Üzerine Deneysel Bir Çalışma. İdealkent, 7(18), 48-79.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif bellek. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Honigmann, E. (1970). Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı (F. Işıltan, Çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Karacagil, Z. (2021). Ankara’nın Zihinsel Haritası (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kitchin, R. (2015). Cognitive Maps. In J. D. Wright (Ed.), International Encyclopedia Of The Social & Behavioral Sciences (2nd ed., Vol. 2, pp. 79-83). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-097086-8.72008-3
• Küçükarslan Emiroğlu, M. (2015). Çok İşlevli Ve Karmaşık İç Mekanlarda ‘Kent İmgesi’ Ve ‘Okunaklılık’. İç Mimarlık Eğitimi 3. Ulusal Kongresi/Atölye: Kuram ve Uygulama Birlikteliği Bildiriler Kitabı (pp. 123-143).
• Lynch, K. (1960). The Image Of The City. Cambridge, MA: MIT Press.
• Memiş, E. (2001). Eskiçağ Türkiye tarihi (3rd ed.). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Morley, D., & Robins, K. (1997). Kimlik Mekânları (E. Zeybekoğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Nasar, J.L. (2007). The Evaluative Image of the City. Journal of the American Association, 56 (1), 41 - 53. doi:10.1080/01944369008975742
• Nora, P. (1989). Between Memory And History: Les Lieux De Mémoire. Representations, 26, 7-24.
• Öymen, N., & Palut, G. (2009). Bellek Ve Mekan İlişkisi Üzerine Bir Model Önerisi. İTÜ Dergisi, 2(8), 145-155.
• Öztürk, A. (2016). Eskişehir’in Geçmişteki ve Bugünkü Kent Belleğinin Zihin Haritaları Üzerinden Okuma Denemeleri. İdealkent Dergisi, 20 (7), 80-115.
• Rapoport, A. (1977). Human Aspects Of Urban Form-Towards A Man-Environment Approach To Urban Form And Design. Pergamon Press.
• Ross, S. K. (2001). Roman Edessa. London and New York: Routledge.
• Rossi, A. (1982). The Architecture Of The City (D. Ghirardo & J. Ockman, Trans.). Cambridge, MA: MIT Press.
• Schulz, N.(1984). Genius Logi, Towards A Phenomenology Of Architecture. Rizolli, New York.
• Simmel, G. (2009). Bireysellik Ve Kültür (T. Birkan, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Şahinalp, M. (2005). Şanlıurfa Şehri’nin Kuruluş Ve Gelişmesi (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tanrıverdi Kaya, A. (2019). Üniversite Öğrencilerinin Zihinsel Haritalarında Kentin İmajı: Düzce Örneği. Tasarım + Kuram Dergisi, 15 (28), 167 – 178.
• TDK (2024). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. https://sozluk.gov.tr/
• Tokmak, P.T. (2015). Çevresel İmgelerin Kent Kimliğine Etkisi: Müftü Deresi – Kurtuluş Meydanı Aksı Örneği (Mersin)(Yüksek Lisans Tezi). Toros Üniversitesi, Mersin.
• Topçu, K. (2011). Kent Kimliği Üzerine Bir Araştırma: Konya Örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), 1048 – 1072.
• Tuan, Y.-F. (1977). Space And Place: The Perspective Of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Türkoğlu, H. (2002). Kentsel İmge: İstanbul’dan Bulgular. İTÜ Dergisi A: Mimarlık, Planlama, Tasarım, 1 (1), 57 - 64.
• URL-1: UNESCO Dünya Mirası Listesi. https://www.unesco.org.tr/Pages/125/122/UNESCO-D%C3%BCnya-Miras%C4%B1-Listesi
• URL-2: Şanlıurfa’nın Coğrafi Konumu. https://2.bp.blogspot.com/-DYrJhjZidw/VxVZYzuoaJI/AAAAAAAAf14/SmCL2njJNkwLtZAR6wGOwiKbzVRJYbvKwCLcB/s1600/sanliurfa_ili_ilceleri.jpg (Erişim Tarihi: 17.06.2024).
• Uzun, İ., Altun, T. D., & Bal, E., (2011). İzmirli’nin İzmir’i: Kentlinin Belleğindeki Mekansal Temsiller. Ege Mimarlık, no.76, 34-39. Ülkeryıldız, E., Durmuş Aslan, Z., Akış, T. (2009). Öğrenci Zihin Haritalarında Kente İlişkin Deneyimle Değişen Çevre Algısı. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11 (1), 72 – 82.
• Ünlü, T. S. (2017). Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekan İlişkisi: Mersin örneği. TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 33(3), 75-93.
• Wai-chung Yeung, H., Savage, R.V. (1996). Urban Imagery and the Main Street of the Notion: The Legibility of Orchard Road in the Eyes of Singaporeans. Urban Studies, 33 (3), 473- 494.
• Yasak, Ü., İsak, N., & Mertol, H. (2021). Kent belleğine ilişkin bir çalışma: Turhal örneği. Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5 (2), 195- 211.
• Yolalan, N. S., & Çelen Öztürk, A. (2021). Kolektif Bellek Mekanı Olarak Meydanların Zihin Haritalar Üzerinden Analizi: Ankara Kızılay Meydanı. EKSEN Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-15.