Goodness and Infinity: The Meaning of Death and Life in al-Māturīdī and al-Dabūsī’s Metaphysics

Year 2020, Volume: 18 Issue: 2, 470 - 487, 31.12.2020

Engin Erdem

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.797731

Cited By: 2

Abstract

This article aims to analyze the views of two pioneering Ḥanafī scholars, Abū Manṣūr al- Māturīdī and Abū Zayd al-Dabūsī, on the meaning of death and life in terms of their general doctrine of religion. In the first part, the general framework of Māturīdī and Dabūsī’s evidentialist conception of religion are drawn. In the second part, Māturīdī's views on the meaning of death and life and are explored. In the third part, the views of Abū Zayd al-Dabūsī on the meaning of death and life, who establishes a striking connection between the divine order and existence, divine prohibition and non-existence, are examined, and a general evaluation is offered in the last section.
Al-Māturīdī proposed a very original and systematic example of doing philosophy of religion, which still promising for the modern problems of the field, by opening the phenomenon of religion itself to discussion, and analyzing the nature and elements of religion. Māturīdī aims to place the problems on a universal and theoretical basis and to present a holistic, metaphysical understanding while discussing specific and particular issues in religion. Just as there are main notes in classical Western music that repeat throughout the symphony in baroque style, there are universal principles in al-Māturīdī’s metaphysics that cut all particular debates vertically. The basic principle of the al-Māturīdī’s metaphysics is based on this idea: God is a wise being, he does not do anything wise. Accordingly, it is absurd to create something to destroy; God did not create man to perish. The love of life and the fear of death are the deepest existential problems facing man as a finite being that goes towards death. Religion can be regarded as a powerful alternative to other worldviews to the extent that it provides a reasonable explanation for man’s deep concern about finitude. For al-Māturīdī, neither pessimistic understandings that emphasize only the fear of death nor hedonistic understandings that ignore death offer a reasonable solution. God created death as something that people fear the most and avoid, and life as something they love and desire. The testing of man is about being between the fear of death and the desire to live in the world. According to al-Māturīdī, this dilemma that man is facing also shows him the way out. If people do good and useful deeds because of their love for life, and avoid nonsense and ugly deeds because of their afraid of death, they can make their life eternal with their own efforts and escape from eternal/permanent death. The other Hanafī thinker, a philosopher of law Abū Zayd al-Dabūsī’s views on the meaning of death and life are parallel to Māturīdī's. According to al-Dabūsī, to test man, what God has placed in human nature is not only the soul and reason but also the spirit (al-nafs) and whim (al-hawa). While the spirit and whim invites man to the temporary by ignorance, it calls the soul and reason to the permanent by knowledge. The test for human beings is to choose between the temporary and the eternal life. For al-Dabūsī, man’s saving himself from falling into nothingness and gaining the eternal life depends on his use of reason. In other words, the reason binds human beings to life, and the whim leads them to nothingness. Drawing a parallel between reasoning and existence, ignorance and absence, Dabūsī defines the terms divine command and divine prohibition in a very original way. For him, the divine command is the things that must exist, and the divine prohibition is the things that must not exist. If the man helps exist the things that God wills to exist, he can make his own existence eternal. If the man helps exist the things that God does not will to exist, he puts himself into nothingness. Lastly, both for al-Māturīdī and al-Dabūsī, life is a divine grace bestowed on human being to gain eternal life through the good deeds he does at any moment. In short, reason is necessary in religion because its use is a preference of existence to non-existence. This metaphysical system, which sees goodness as a bridge from this finite world to heaven and eternity and makes a connection between faith and deeds on the ontological and ethical level is the essence of the worldview of the Hanafī-Māturīdī tradition.

Keywords

Kalām, al-Māturīdī, Religion, Death, Life, Faith, al-Dabūsī

İyilik ve Sonsuzluk: Mâtürîdî ve Debûsî’nin Metafiziğinde Ölüm ve Hayatın Anlamı

Abstract

Bu makale, Hanefî düşünce geleneğinin iki önemli isminin, İmam Mâtürîdî ve Ebû Zeyd Debûsî’nin genel din doktrini açısından ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşlerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Birinci bölümde, Mâtürîdî ve Debûsî’nin delile dayalı din anlayışının genel çerçevesi çizilmektedir. İkinci bölümde, Mâtürîdî’nin ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşleri ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, ilahi emir ile varlık, ilahi nehiy ile yokluk arasında dikkat çekici bir bağlantı kuran Ebû Zeyd Debûsî’nin ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşleri ele alınmakta, son bölümde ise genel bir değerlendirme yapılmaktadır.
Mâtürîdî din olgusunun bizatihi kendisini ve dinin unsurlarını tartışmaya açarak çağdaş anlamda din felsefesi yapmanın oldukça özgün ve sistematik bir örneğini ortaya koymuştur. Mâtürîdî, dine ilişkin tikel, spesifik konuları tartışırken, sorunları evrensel, teorik bir temele oturtmayı, bütüncül bir metafizik bir anlayış ortaya koymayı amaçlar. Klasik Batı müziğinde barok türü eserlerde senfoni boyunca tekrar eden ana notalar olduğu gibi, Mâtürîdî’nin metafiziğinde de bütün tikel tartışmaları dikey olarak kesen tümel ilkeler mevcuttur. Mâtürîdî metafiziğinin temel ilkesi şu düşünceye dayanır: Tanrı hakîm bir varlıktır, abes hiçbir fiilde bulunmaz. Buna göre, bir şeyi bozmak için yapmak abestir; Tanrı insanı yok olması için yaratmamıştır. Yaşam sevgisi ve ölüm korkusu ölüme doğru giden sonlu bir varlık olarak insanın karşı karşıya olduğu en derin varoluşsal sorundur. Din, insanın sonluluk konusundaki nihai endişesine makul bir çözüm sunduğu ölçüde diğer dünya görüşlerine karşı güçlü bir alternatif olarak görülebilir. Mâtürîdî açısından, ne ölüm korkusunu vurgulayan kötümser anlayışlar ne de ölümü yok sayan hazcı yaklaşımlar makul bir çözüm sunmaktadır. Tanrı, ölümü insanların en çok korktuğu ve sakındığı, hayatı ise en çok sevdiği ve arzuladığı şey olarak yaratmıştır. İnsanın sınanması, ölüm korkusu ve yaşama arzusu arasında kalmasıyla ilgilidir. Mâtürîdî’ye göre, insanın karşı karşıya olduğu bu ikilem aynı zamanda çıkış yoluna da işaret etmektedir. Eğer insan, hayat sevgisi sebebiyle güzel ve yararlı işler yaparsa ve ölüm korkusuyla saçma ve çirkin işlerden kaçınırsa, kendi çabasıyla hayatını sonsuz kılıp, ebedî azaptan kurtulabilir. Diğer Hanefî düşünür, hukuk felsefecisi Ebû Zeyd Debûsî’nin görüşleri Mâtürîdî ile paralellik arz etmektedir. Debûsî’ye göre, Tanrı insanı sınamak üzere, onun tabiatına bir taraftan ruh ve aklı, diğer taraftan nefs ve hevâyı yerleştirmiştir. Nefs ve hevâ insanı bilgisizce geçici olana çağırırken, ruh ve akıl bilgiyle kalıcı olana davet eder. İnsanın sınanması, geçici ve kalıcı hayat arasında tercihte bulunmasıyla ilgilidir. Debûsî açısından, insanın kendini yokluğa düşmekten kurtarıp, ebedi hayatı kazanması aklını kullanmasına bağlıdır. Başka bir ifadeyle, akıl insanı hayata bağlar, hevâ ise onu yokluğa sürükler. Debûsî, akletmek ile varlık, cehaletle yokluk arasında paralellik kurarak ilâhî emir ve ilâhî nehiy terimlerini oldukça özgün tarzda tanımlar. Ona göre, ilâhî emir, var edilmesi gereken, ilâhî nehiy ise var edilmemesi gereken şeydir. Eğer insan, Tanrı’nın var edilmesini emrettiği şeyleri var ederse kendi varlığını ebedi kılabilir. Eğer Tanrı’nın varlığa çıkmasını istemediği şeyleri var ederse kendini yokluğa sürüklemiş olur. Son olarak, hem Mâtürîdî hem Debûsî açısından, dine duyulan ihtiyaç akli bir temele dayanır; zira aklını kullanıp kullanmamak bir varlık-yokluk meselesidir. Hayat, insana yaşadığı her an yaptığı güzel iş ve eylemlerle sonsuz hayatı elde etmesi için sunulan ilâhî bir lütuftur. İman ve amel arasında ontolojik ve etik düzlemde koşutluk kuran, iyiliği, bu dünyadan cennete ve sonsuzluğa götüren bir köprü/sırat olarak gören bu metafizik sistem, Hanefî-Mâtürîdî geleneğin din ve dünya görüşünün özünü oluşturur.

Keywords

Mâtürîdî, Din, Ölüm, Hayat, İman, Debûsî, Kelâm

References

• Ay, Mahmut. “Kelam’da Adalet, Hikmet ve Kudret Bağlamında Tanrı Tasavvurları”. Eskiyeni Dergisi 31 (2015/Güz), 25-50.
• Ay, Mahmut. Erdem, Engin. İlahiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Grafiker, 2019.
• Çakmak, Mustafa. “Epikür ve Lukretius’un Ölüm ve Yokluk Algılarına Dair Bir Değerlendirme”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 8 (2018/1), 357-376.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer el-Hanefî. Taḳvîmü uṣûli’l-fıḳh ve taḥdîdü edilleti’ş-şer‘. 3 cilt. thk. Abdürrahîm Yâkub, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, h. 1429.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b. Îsâ. el-Emedü’l-aksâ. thk. Abdülkadir A. Ata. Kahire, Dârü’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• Demir, Osman Nuri. Mâtürîdi’de İnsan Tasavvuru. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Düzgün, Şaban Ali. “Semerkant İlim Havzası ve Mâtürîdî”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, ed. Şaban Ali Düzgün. 11-26. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
• Erdem, Engin. “Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Bilgi ve İman”. Diyanet İlmî Dergi 54/3 (Eylül 2018), 59-78.
• Fârâbî. “Fusûlü’l-medenî”. Fârâbî’nin İki Eseri. Çev. Hanifi Özcan. İstanbul: İFAV, 2005.
• İbn Sînâ. Mantıku’l-meşrikiyyîn ve’l-kasîdetu’l-müzdevece fi’l-mantık. Thk. M. el-Hatîb. Kahire: Matbaatü’l-Müeyyid, 1910.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik. 2 cilt. Metin ve çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker. İstanbul: Litera, 2004.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler (el-İşârât ve’t-tenbîhât). Metin ve Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera, 2005.
• İbn Sînâ. “Risâle fî aksâm el-hikme”. Halide Yenen. “İbn Sînâ’da İlimler Tasnifi ve Risâle fî Aksâmi’l-hikme”, 82-95. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları 14 (Ekim 2008), 59-95.
• Jobs, Steve. “How to live before you die”. (Erişim 10 Ekim 2020). https://www.ted.com/talks/steve_jobs_how_to_live_before_you_die.
• Kant, Immanuel. Pratik Aklın Eleştirisi. Çev. İonna Kuçuradi, Ülker Gökberk, Füsun Akatlı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 3. Basım, 1999.
• Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”, İmam Mâturîdî ve Mâturîdîlik. Ed. Sönmez Kutlu. 23-64. Ankara: Otto, 3. Basım, 2011.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. B. Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhamed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 18 Cilt. thk. Bekir Topaloğlu. nşr. Ahmed Vanlıoğlu, Ertuğrul Boynukalın, Halil İbrahim Kaçar, Muhammet Masum Vanlıoğlu. İstanbul: Mizân Yayınları, 2005-2010.
• Moser, Paul K. “Divine Hiddennes, Death And Meaning”. Philosophy of Religion: Classic and Contemporary Issues. Ed. Paul Copan, Chad Meister. 215-228. Oxford: Blackwell Publishing, 2008.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn. 2 cilt. thk. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Onat, Hasan. “Yeni Bir İslam Medeniyeti İçin Maturidi ve Maturidiliğin Önemi”. (Erişim 22 Kasım 2019). http://www.hasanonat.net/.
• Paley, William. The Principles of Moral And Political Philosophy. 2Cilt. Boston: Whitaker, 1839.
• Quinton, Anthony. Utilitarian Ethics. London: The Macmillan Press, 1973.
• Saruhan, Müfit Selim. “İslam Filozof ve Düşünürlerinde Ölüm Korkusu ve Tedavisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47(2006/1), 87-105.
• Semerkandî, Alâeddîn Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Mîzanu’l-usûl fî netâici’l-ukûl. thk. M. Z. Abdi’l-Ber. Kahire, 1984.
• Spinoza. Etika. 2 Cilt. Çev. H. Ziya Ülken. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1945-1947.
• Tarkovski, Andrey. Mühürlenmiş Zaman. Çev. Füsun Ant. İstanbul: Afa Yayınları, 1992.
• Tolstoy, Leo. İvan İlyiç’in Ölümü. Çev. Nihal Yalaza Taluy. Ankara: MEB, 1945.
• Yetkin, Hacer. Debûsî’nin Hayatı, Eserleri ve Fıkıh Usûlündeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.