Şiî Mezhepler Arasında İhtilaflı Bir Mesele: İcmâ

Year 2024, , 141 - 163, 15.07.2024

Ahmet Ekinci

https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.1492754

Abstract

Hüküm istinbât etmede kullanılan deliller arasında icmâa yer veren Şiî mezhepler, icmâ için farklı tanımlar yapmışlardır. Yapılan tanımlar göz önünde bulundurulduğunda her fırkanın kendi anlayışını yansıtacak şekilde icmâı farklı tarif ettiği görülmektedir. Örneğin ümmetin ve Ehl-i beyt imamlarının bir meselenin hükmü hakkındaki ittifaklarını icmâ kapsamında değerlendiren Zeydîler, icmâı “Hz. Peygamber’in vefatından sonra, ümmetinden âdil müçtehitlerin herhangi bir dönemde herhangi bir konu üzerinde ittifak etmeleri” şeklinde tanımlamaktadırlar. Öte yandan icmâı masum imamların görüşlerine hasreden Ca’ferîler ise icmâı, “fetvası muteber olanların şer’i bir meselede sözlü veya fiili ittifakı” olarak tanımlamaktadırlar. İcmâı delil kabul etmeyen İsmâilîler’in icmâ için yaptıkları bir tanım bulunmamaktadır. Şiî mezheplerin icmâ konusundaki görüşlerinin ele alındığı bu çalışmada günümüze değin varlıklarını sürdüren Ca’ferî, Zeydî ve İsmâlî mezheplerinin icmâ hakkındaki görüşlerine yer verilmiştir.

Keywords

Fıkıh, Ca’ferî, Zeydî, İsmâilî, İcmâ

A Controversial Subject Among S̲h̲īʿite Sects: Ijmā‘

Abstract

The Shiite sects that which include ijmāʿ among the evidence in the deduction of judgment, have made different definitions for ijmāʿ. When the definitions are taken into consideration, it is seen that each sect defined ijmāʿ differently to reflect its own understanding. For example, the Zaydis, who consider the unanimity of the ummah and the Imams of Ahl al-Bayt on the ruling of an issue within the scope of ijmāʿ, define ijma as the unanimity of the righteous mujtahids of the ummah on any issue at any time after the Prophets death. On the other hand, the Jaʿfarītes, who limit ijma to the opinions of the innocent imams, define it as the verbal or actual unanimity of those whose fatwas are valid on a matter of sharia. The Isma'ilites, who do not accept ijmāʿ as evidence, do not have a definition for ijma. In this study, which deals with the views of S̲h̲īʿite sects on ijmāʿ, the views of the Cafari, Zaydi and Ismaili sects, which have survived until today, on ijmāʿ are included.

Keywords

Fiqh, Jaʿfarī, Zaydiyya, Ismāʿīliyya, Ijmā‘

References

• A.K, Kazı. “Notes On The Development of Zaidi Law”. çev. Kadir Demirci. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2014), 183-189.
• Behrân, Muhammed b. Yahyâ. Metnü’l-Kâfil bi neyli’s-suûl fî ilmi’l-usûl. Sa’de: Mektebetü Ehl-i Beyt, 1. Basım, 2014.
• Ekinci, Ahmet. “Caferî Fıkhının Doğuşu ve Dönemleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33 (2019), 523-546.
• Ekinci, Ahmet. Kadı Nu’mân ve İsmâilî Fıkhının Teşekkülü. ed. Y. Erdem Gezgin. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2022.
• Ekinci, Ahmet. Zeydî Fıkhının Gelişimi ve Hâdî-İlelhak. İstanbul: Kitap Dünyası, 2019.
• Esterâbâdî, Muhammed Emîn el-. el-Fevâidü’l-Medeniyye. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 2. Basım, 1426.
• Garavî, Muhammed Abdülhasan Muhsin. Mesâdiru’l-istinbat beyne’l-Usuliyyîn ve’l-Ahbâriyyîn. Kum: Mektebetü İ’lâmi’l-İslâmî, 2. Basım, 1413.
• Gezgin, Yusuf Erdem. “Hicri Beşinci Asır Mu’tezile ve Hanefî Fıkıh Usûlü Literatüründe İcmâ Teorisi”. Mevzu Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2021), 231-262.
• Hârûnî, Ebû Tâlib Yahya b. el-Hüseyn. el-Muczî fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulkerim Cedbân. 4 Cilt, 2013.
• Hasanova, Samire. Hicri V-VI. Asır Câferî Usûl Âlimlerine Göre Delîl Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Hayta, Mustafa. Şîa ve Usul. Kayseri: Kimlik Yayınlar, 2020.
• Hayta, Mustafa. “Usûlü’d-Dîn Anlayışının Usûlü’l-Fıkha Yansıması: İcmâ Örneği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 24 (2014), 11-32.
• Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. Meâricü’lusûl. thk. Muhammed Hüseyn er-Rıdavî. Kum: Matbaatu Seyyidi’ş-Şühedâ, 1. Basım, 1403.
• İbn Lokmân, Ahmed b. Muhammed. el-Kâşif li-zevi’l-ukûl. thk. Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. Sana: Mektebetü Bedr, 2. Basım, 1425.
• İbnü’l-Vezîr, Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed. el-Fusûlü’l-lü’lü’iyye fî usûli fıkhi’l-’itrati’z-zekiyye ve a‘lâmi’l-ümmeti’l-Muhammediyye. thk. Yahyâ Sâlim İzzân. Sana: Merkezü’t-Turâs ve’l-Buhûsi’l-Yemenî, ts.
• Kadı Nu’mân, Nu’mân b. Muhammed. İhtilâfu usûli’l-mezâhib. thk. Mustafa Gâlib. Beyrut: Dâru Endelüs, 3. Basım, 1983.
• Kahraman, Abdullah. “Sünnî-Şiî Polemiği (Tûsî Örneği)”. Marife 3 (2005), 213-232.
• Karaman, Hayreddin. “Ca‘feriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/caferiyye--sia
• Karaman, Hayreddin. “Şiada Fıkıh Usulü ve Şer’i Deliller”. 319-355. İstanbul: İSAV, 1993.
• Kasım, Hüseyin b. Hidâyetü’l-‘ukûl ilâ ğâyeti’s-seûl fî ilmi’l-usûl. 2 Cilt. Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Kavalcıoğlu, Abdullah. Zeydiyye Mezhebinin Usul-i Fıkıh Kaynakları. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kohlberg, Etan. “Shî’î Hadîth”. çev. M. Ali Büyükkara. EKEV Akademik Dergisi 2/2 (2000), 47-56.
• Kutluay, İbrahim. “Sistematik Ahbârîliğin Kurucusu Emîn el-Esterâbâdî’nin el- Fevâidü’lMedeniyye Adlı Eserinde İctihad ve Taklid Hakkındaki Görüşlerinin Tahlili”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 12 (20 Haziran 2021), 13-40.
• Kur’ân Yolu. Erişim 16 Ekim 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mansûr-Billâh, Abdullah b. Hamza. Safvetü’l-ihtiyâr. Yemen: Merkezü Ehl-i Beyt, 1423.
• Öz, Mustafa. “Sefir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10 Ocak 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sefir--sia
• Şehîd-i Sânî, Hasan b. Şehîd. Meâlimü’l-usûl. Kum: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1373.
• Şerif el-Murtazâ, Ali b. Hüseyn el-Mûsevî. eş-Şâfî fi’l-imâmet. 4 Cilt. Tahran: Şerîa, 2. Basım, 1426.
• Şerif el-Murtazâ, Ali b. Hüseyn el-Mûsevî. ez-Zerîa ile usûli’ş-şerîa. thk. Seyyid Ali Rızâ el-Mededî. 2 Cilt. Kum: Âsitâna er-Ridaviyye, 1441.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. et-Tezkire, ts.
• Tahrânî, Âğa Büzürg-i. Hasru’l-ictihad. thk. Muhammed Ali Ensârî. Matbaatu’l-Hiyâm, 1401.
• Teshîrî, Muhammed Ali. “Usûlü’l-fıkh: el-ictihad fî medreseti Ehl-i beyt”. et-Tevhîd 5 (ts.), 42-56.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. el-Udde fî usûli fıkh. 2 Cilt. Kum: Matbaatu Setâre, 1. Basım, 1418.
• Yıbıbula, Xueheretıla. Zeydî Usûlcülerinden İmam Nâtık-Bilhak’ın İcmâ Anlayışı: el-Müczî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Yücel, Fatih. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/zeydiyye#2-fikih
• Yücel, Fatih. Zeydiyye ve Fıkıh Usulü. Ankara: Fecr Yayınları, 2022.