OSMANLI DEVLETİ’NDE KAPIKULU OCAKLARI VE SARAY TEŞKİLATI MENSUPLARININ TEKÂÜTE AYRILMASI MESELESİ VE TEKÂÜT ULÛFELERİ: ANKARA DAMGA MUKATAASI ÖRNEĞİ (1676-1683)

Year 2022, Volume: 19 Issue: 73, 29 - 57, 21.03.2022

Hakan Doğan

Abstract

Osmanlı Devleti’nde ordu ve bürokrasinin çeşitli kademelerinde görev yapan ve bazı sebeplerden dolayı artık hizmet edemeyecek duruma gelen kimselere aktif görevlerinden ayrılmalarından sonra geçimlerini sağlayacak miktarda “tekâüt ulûfesi“ adı verilen bir maaş bağlanmaktaydı. Osmanlı Devleti’nde emekliye ayrılan kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı mensuplarının emeklilik maaşları II. Selim dönemine kadar şehremininden ya da selâtîn camilerinin vakıflarının fazlasından ödenirken, II. Selim döneminden itibaren üç ayda bir olmak üzere merkezî hazineden ödenmeye başlamıştır. Bu kişiler emekliliklerinde İstanbul dışında başka bir yerde ikâmet etmek istediklerinde emeklilik maaşlarını gittikleri şehrin gümrüklerinden ya da mukataalarından almaktaydılar. Öyle ki çalışmamızda, tekâüte ayrılan bazı kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı efradının da maaşlarını Ankara Damga Mukataası’ndan aldıklarını görüyoruz. Bu çalışmada, Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinde görev yapan bazı kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı mensuplarının emekliye ayrılmaları meselesi ve emekli olduktan sonra Ankara Damga Mukataası’ndan aldıkları emeklilik maaşları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Ali Emirî Sultan IV. Mehmed (AE.SMMD.IV) tasnifinde yer alan beratlardaki veriler kullanılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Kapıkulu Ocakları, Saray Teşkilatı, Tekâüt, Ulûfe, Ankara Damga Mukataası.

References

• İPŞİRLİ, M. (2011). “Tekaüt”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul. XL: 340-341.
• KARAMAN, D. (2005). “Şer’iye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılda Ankara Damga Mukataası”.Bilig. 32: 179-222.
• KARAMAN, D. (2013). 18. Yüzyıldan Tanzimât’a Ankara, İdâri, Askerî, Mâlî Tarih. Ankara: Cedit Neşriyât.
• KILIÇ, O. (2012). “Teşkilat ve İşleyiş Bakımından Doğu Hududundaki Osmanlı Kaleleri ve Mevâcib Defterleri”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi (OTAM). 31: 87-127.
• KOÇ, Ü. (2002). “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Çavuşluk Teşkilatı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. XII/2: 395-420.
• Koçi Bey Risalesi (1972). (sad. Zuhuri Danışman). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1979). “Çavuş”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul. III: 362-369.
• KÖPRÜLÜ, O. F. (1993). “Çavuş”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul. VIII: 236-238.
• MARTAL, A. (2000). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler”. Kebikeç. 9: 35-42.
• ORTAYLI, İ. (2007). Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat.