ANADOLU’NUN XI. - XIII. YÜZYILLAR ARASINDAKİ TARİHÎ COĞRAFYASI HAKKINDA BİR KAYNAK: DÂNİŞMEND GAZİ DESTANI

Year 2022, Volume: 19 Issue: 75, 673 - 697, 21.09.2022

Mutlu Adak

https://doi.org/10.56694/karadearas.1172203

Abstract

Türkiye’de gelişmekte olan “Tarihî Coğrafya” disiplini hakkında yapılan çalışmaların sayısı azdır. Özellikle Anadolu’nun Orta Çağ’daki coğrafyası hakkında çalışmalar çok sınırlıdır. Bu nedenle Orta Çağ’da Anadolu’nun coğrafya kaynaklarının tespiti ve değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Çalışmadaki amaç Dânişmend Gazi Destanı’nın tarihî coğrafya kaynağı olarak kullanılabileceğinin tespitidir. Zira Anadolu’nun Orta Çağı’na özellikle Türkler tarafından fethinin gerçekleştirildiği dönemlere dair ülkemizde tarihî coğrafya kaynağı çok sınırlıdır. Bunun sonucu olarak dönemin coğrafî özellikleri hakkında bilinenler yetersiz kalmaktadır. Dânişmend Gazi Destanı edebiyat ve tarih disiplinleri açısından birçok çalışmaya konu olmuştur; ancak bugüne dek destanın tarihî coğrafya disiplini açısından bir değerlendirmesi yapılmamıştır. Bu çalışmada Dânişmend Gazi Destanı’nda verilen bilgilerden hareketle Orta Karadeniz Bölgesinin (özellikle Tokat, Amasya, Çankırı ve Çorum illerinin) XI.-XIII. yüzyıllar arasındaki coğrafî özellikleri hakkında bilgi verilecektir. Özellikle deprem, sel baskını, bitki türleri, önemli yerleşim merkezleri, yer adları, yerleşmelerin fiziki durumları, yerleşmelerde topoğrafyanın etkisi, bitki ve hayvan türleri hakkında Dânişmend Gazi Destanı önemli veriler sunmaktadır. Bu veriler kaynakların sınırlı olduğu (Orta Çağ’da) Anadolu’nun tarihî coğrafyası hakkında Dânişmend Gazi Destanı’nın da bir başvuru kaynağı olabileceğini göstermektedir.

Keywords

Dânişmend-nâme, Anadolu, Orta Çağ, Dânişmendliler, Tarihî Coğrafya.

References

• AÇIKEL, A. (2012). “Tokat”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 41: 219-223.
• ADAK, M. (2016). Ortaçağda Bayburt. Ankara: Berikan Yayınları.
• ADAK, M. (2020). “Güçlü Bir İşbirliğinden Yeni Bir Disipline: Tarihî Coğrafya”. Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları. (ed. M. Adak). Ankara: Gazi Kitapevi: 329-350.
• AKBULUT, G. (2009). “Sivas Şehri’nin Tarihi Coğrafyası”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. XXXV/2: 212-222.
• AKKAYA, Ş. (1950). “Kitab-i Melik Danişmend Gazi-Danişmendname”. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi. VIII/1-2: 131-144.
• ANNA KOMNENA (1996). Alexiad (Malazgirt Sonrası). (çev. Bilge Umar). İstanbul: İnkılap Yayınları. ARIBAŞ, K. (2009). Tarihin Peşindeki Coğrafya. Konya: Çizgi Kitabevi.
• ARIBAŞ, K. (2012). “Tarihi Coğrafya”. Genel Coğrafya. (ed. H. Yazıcı vd.). 5. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayınları: 277-280.
• ATAK, E. (2017). “Tokat Çamağzı (Cincife) Köyündeki Osmanlı Dönemi Yapıları”. EKEV Akademi Dergisi. XXI/72: 109-130.
• AYAN, E. (2006). “Dânişmendnâme’de Samsun”. Geçmişten Geleceğe Samsun Sempozyumu Bildirileri (2006). Samsun Büyük Şehir Belediyesi: 609-622.