SYKEONLU THEODOROS’UN HAYAT HİKAYESİ IŞIĞINDA BİZANS’IN ANADOLU KIRSALINDA DİNÎ HAYAT (VI – VII. Yüzyıl)

Year 2023, Volume: 20 Issue: 80, 1028 - 1043, 05.01.2024

Hasan Akyol

https://doi.org/10.56694/karadearas.1383609

Abstract

VI. ve VII. yüzyıl Anadolu şehirleri hakkında bilgi veren kaynakların kısıtlı olması yanında Anadolu kır-salı hakkında kaynak da hemen hemen yoktur. Aziz Theodoros’un (ö.613) hagiografisi, muhtevasındaki olay-lar anlatısından anlaşıldığı kadarıyla VII. yüzyıl ortalarında tamamlanmış olmalıdır. Anadolu’nun o dönem şehirleri, toponimisi, topoğrafyası, siyasi ve sosyo-kültürel geçmişi hakkında kıymetli bilgiler veren bu eser, batıda birçok çalışmaya konu olmuşken ülkemizde henüz hak ettiği ilgiyi görmemiştir. Nitekim Fransız bilim insanı Festugiére tarafından Yunanca özgün metni ile birlikte neşredilen hagiografi, Anadolu’nun Bizans ege-menliği altında bulunduğu VI. ve VII. yüzyılları açısından ana kaynak niteliği taşımaktadır. Hagiografi, Theo-doros’un mucizelerini içermektedir ve bu mucizelerin sonraki nesillere duyurulması amacıyla yazılmıştır. Eserde Anadolu insanının o dönemlerdeki inanç ve düşünce dünyası da yansıtılmıştır. Azizler kültü, ikonalara duyulan derin saygı, dönemin kilise hiyerarşisi, dinî gruplar, kutsal günler ve bayramlar bu çerçevede örnek gösterilebilir. Bu makalenin amacı, Theodoros’un hagiografisindeki verilerden hareketle, kırsal bir yerleşim olan Sykeon merkez olmak üzere VI. ve VII. yüzyıl Bizans Anadolu’sunda yaşayan halkın inanç dünyasını or-taya koymaktır. Bu kapsamda çalışmamızda, dönemin yaygın dinî grupları, dindarlığın önemi, kutsallığın menşei ve meşrulaştırılma yolları, Aziz Georgios (Aya Yorgi) kültü özelinde Azizler kültü, manastır-kilise çe-kişmesi, ikonaların işlevi, büyü ve büyücülük, kutsal günler ve dönem insanının pagan dünyaya bakışı konu-ları işlenmeye çalışılmıştır. Makalede hagiografinin A.J.Festugiére tarafından yayımlanan Yunanca neşri esas alınmış ve Elizabeth Dawes tarafından hazırlanmış kısmî İngilizce çevirisi ile J.L. Mattei’nin yayımladığı Fran-sızca çeviriden de kısmen faydalanılmıştır. Theodoros’un hagiografisinde geçen dinî hayat ile ilgili veriler, dönem kaynakları ve telif eserler ile mukayese edilerek sunulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Theodoros, Bizans, Anadolu, Aziz kültü, Hagiografi

References

• AKYOL, H. (2016). “Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılması”, Orta Çağ Tarihi, İstanbul: İdeal.
• AKYOL, H. (2022). Roma-Bizans Döneminde Ankara Siyasi, Fiziki, İdari, Sosyo-Eko-nomik ve Dinî Yapı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BARCHARD, D. (2003). “Sykeon rediscovered? A site at Kiliseler near Beypazarı”, Anatolian Studies, 53, ss. 175-179.
• BOZKURT, T. (2004). Beypazarı’ndaki Türk Devri Yapıları, Ankara: Kültür Bakan-lığı Yayınları.
• CORMACK, R. (1985). Writing in Gold, Byzantine Society and Its Icons, New York: Oxford University Press.
• DAWES, E. - BAYNES, N. H. (1948). Three Byzantine Saints, Contemporary Biog-raphies Translated From the Greek, Alden Press, Oxford: Basil Blackwell.
• DOWLINGSOKA, J. (2020). Performative Hagiography: The Life of Theodoros of Sykeon and its Seventh-Century Galatian Context, Master Thesis, Macquarie University, Faculty of Arts, NSW Australia.
• DUYGU, Z. (2021). Nikomedeia ve Hristiyanlık: İlk Beş Yüzyıl, İstanbul: Düşün.
• DUYGU, Z. (2023). Süryanilerde Tarih Yazıcılığı, İstanbul: Kutadgu.
• DUYGU, Z. (2023a). İsa, Pavlus, İnciller: Hristiyanlık Neden ve Nasıl Ortaya Çıktı?, İstanbul: Düşün.
• DUYGU, Z. (2023b). Hristiyanlık ve İmparatorluk: Geç Antikçağ’da Kilise-Devlet İlişkileri ve Kristoloji Paradigmaları, İstanbul: Timaş.
• EVAGRIUS SCHOLASTICUS (2000). Ecclesiastical History, İngilizceye çev. Mic-hael Whitby, , Liverpool: Liverpool University Press.
• FESTUGIÉRE, A. J. (1970). Vie de Theodore de Sykeon. I: Texte grec II: Traduction, commentaire et appendice. Subsidia Hagiographica 48, Brussels: Sociéete des Bollandistes.
• FOSS, C. (1977). “Late Antique and Byzantine Ankara”, DOP, 31: 27+29-87.
• GREGORY ABÛ’L-FARAC (Bar Hebraeus) (1999). Abû’l-Farac Tarihi, çev. Ömer Rıza Doğrul, C I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KONYAR, E. (2008). “Türkiye’de Definecilik Eski Eser Yağması”, Toplumsal Tarih, 185: 2222-2227.
• MATTEI, J. L. (2013). Vie de Saint Theodore de Sykeon (Beypazarı), İstanbul: Les Editions Isis.