Ahlat: The Texture of a City and Its Artefacts

Yıl 2018, Sayı: 5, 1 - 21, 30.06.2019

Celil Arslan

Öz

Ahlat has been the target of all the states throughout history due to its strategic importance and its favorable lands. Researchers; In the historical process of the ancient city of Ahlat, the Hurri, Assyrian, Urartian, Persian, Hellenistic, Roman, Byzantine, and later periods of Emevi, Abbasi, and Mervanogullari after the sovereignty, Seljuk, Ahlatshahlar (Armenian Shah or Sökmenoğulları), Eyyubi, Harzemşah, Anatolian Seljuk , İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safavi and indicate that they carry the traces of the Ottoman period. According to the architectural remains and texts, in the twelfth century, the length of the Ahlat was eleven kilometers, the width of which was five kilometers, and its population was estimated to be about three hundred thousand, and it is among the largest cities in the Islamic world. In this study, the place of the artifacts found in Ahlat and excavated in Ahlat city will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, City, Castle, Mosque

Ahlat Şehri Kent Dokusu ve Eski Eserleri

Öz

Ahlat, stratejik önemi ve yerleşime elverişli toprakları nedeniyle tarih boyunca tüm devletlerin hedefi olmuştur. Araştırmacılar; Eski Ahlat şehrinin, tarihsel süreç içinde Hurri, Asur, Urartu, Pers, Helenistik, Roma, Bizans daha sonraları kısa süreli Emevi, Abbasi, ve Mervanoğulları'nın egemenliklerinin ardından, Selçuklu, Ahlatşahlar (Ermenşahlar veya Sökmenoğulları), Eyyubi, Harzemşah, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safavi ve Osmanlı dönemlerinin izlerini taşıdığını belirtirler Mimârî kalıntılar ve metinlerden de anlaşıldığına göre on ikinci yüzyılda Ahlât'ın boyu onbir kilometre, eni beş kilometre büyüklüğe ve nüfusu da tahminen üç yüz bin civarına ulaşarak İslâm dünyasının en büyük şehirleri arasında yer almaktadır. Bu çalışmada kronolojik olarak, Ahlat'ta mevcut ve kazılarla ortaya çıkarılan eserlerin Ahlat şehri kent dokusu içerisindeki yeri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Şehir, Kale, Cami

Kaynakça

• KAYNAKÇAA.P.Kajdan. (1954). Vizantiiskie Goroda VII-XI vv. Sovestkaia Arkheologia XXI, 164-188.Acun, H., Çal, H., Tunçel, G., & İbrahimgil, M. (1936). Ahlat Anıtları, Kitabeleri. İstanbul.Akbaş, M., & Bildirici, B. (2010). Ata Yadigarı Ahlat. Bitlis: Ahlat Kaymakamlığı.Aktüre, S. (1985). Anadolu Kentinde Türkleşme. İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı, (s. 19-38). İstanbul.Altay, K. M. (1989). Selçuklular Devri Türk Tarihi. Ankara.Arık, O. (1969). Erken Devir Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri. Anadolu S.11, 57-100.Arslan, C. (2002). Bitlis/Ahat'taki Türk Devri Yapıları. Türkler c:VIII. içinde Ankara.Aşan, M. B. (1993). Van Yöresi Üzerine Yapılan Tarih Araştırmaları ve Bazı Düşünceler. Türk Dünyası Araştırmaları (s. 150-151). içinde İstanbul.Bachmann, W. (1913). Kirchen und Moscheen in Armenien und Kurdistan. Leipzig.Baykara, T. (1985). Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara.Baykara, T. (1996). Ulu Cami. Selçuklu Şehirlerinde İskanı Belirleyen Bir Kaynak Olarak. Belleten C: LX, s. 33-57.Benevolo, L. (1955). Avrupa Tarihinde Kentler (çev.N.Nirven). İstanbul.Beygu, A. Ş. (1932). Ahlat Kitabeleri. İstanbul.Bibi, İ. (1996). El Evamirü’l – Ala’iye Fi’l – Umuri’l – Ala’iye (Selçuk Name), I, (Çev., Mürsel Öztürk). Ankara.Bibi, İ. (2007). Selçuknâme, (Çev. Mükrimin Halil Yinanç, Haz. Refet Yınanç, Ömer Özkan). Ankara.Bitlisi, İ.-i. (2008). Heşt Bihişt (Haz.M.Karataş,Selim Kaya ve Yaşar Baş) C:I. Ankara.Boran, A. (1994). Van Gölü Çevresindeki Tek Kubbeli Camilerin Türk Sanatındaki Yeri. Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Boran, A. (2001). Anadolu'daki İç Kale Cami ve Mescidleri . Ankara.Boran, A. (tarih yok). İskender Paşa Camisi. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi C:XXII (s. 569). içindeC.Foss. (1972). Byzantine Cities of Western Asia Minor. Harward.Cahen, C. (1984). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (çev.: Yıldız Moralı). İstanbul.Çal, H. (2002). Tapu Tahrir Defterleri ve Hurufat Defterlerine Göre Ahlat'ta Türk Mimarisi. Haluk Karamağaralı Armağanı. içindeCan, Y. (2000). Anadolu Öncesi Türk Kenti. Türkler C:III. içinde Ankara.Cezar, M. (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul.D.Zakythinos. (1961). Die Byzantinische Stadt", Diskussionbeitraege zum XI. İnternationalen Byzantinistenkongress,1958., (s. 75-102). München.Dağlı, Y. v. (2001). Evliya Çelebi Seyehatname. İstanbul.E. Ç. (1935). Seyahatname C:IV. İstanbul.Eravşar, O. (1998). Ortaçağ’da Kayseri Kent Dokusunun Gelişimi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi. Konya.Eravşar, O. (2001). Anadolu Selçuklularında İdari Mekan Olarak Devlethane. I.Uluslararası Selçuklu Kültür Ve Medeniyet Kongresi Bildirileri C:I, (s. 281-297). Konya.Eravşar, O. (2002). Ortaçağ Anadolu Kentleri. Türkler C:VII (s. 335). içinde Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.Erken, S. (1977). Türkiye'de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler. Ankara.Erzak, İ. (1992). Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), (Türkçe Çev, Ahmet Savran). Erzurum.Esir, İ. (1987). İslam Tarihi (El- Kamil Fi’t – Tarih Tercümesi), (Çev. Abdülkerim Özaydın) C:IX. İstanbul.Eyice, S. (1960). İznik'te Büyük Hamam" ve Osmanlı Devri Hamamlan Hakkında bir deneme . Tarih Dergisi, 99-120.Eyice, S. (1997). Hamam. İslam Ansiklopedisi C:XV (s. 417). içindeGabriel, A. (1942). Voyages, Archeologıgues dans la Turquie Orientale,. Paris.Gibbons, H. A. (1989). Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluşu (Haz.Mustafa Everdi). Ankara.Goodwin, G. (1992). A History of Ottoman Architecture. London.Gordlevski, V. (1998). Anadolu Selçuklu Devleti, Çev. Azer yaran. Ankara.Görür, M. (2002). Selçuklu ve Beylikler Döneminde Aksaray Şehri. Türkler C:VIII . içinde Ankara.(tarih yok). İl İl Türkiye . Yurt Ansiklopedisi C:II (s. 1388). içinde İstanbul.İskenderoğlu, R. (1989). Beylerbeyi Gazi İskender Paşa (1494-1571). Ankara.Kafesoğlu, İ. (1949). Ahlat ve Çevresinde 1945’te Yapılan Tarihi ve Arkeolojik Tetkik Seyahati Raporu. Karamağaralı, B. (1981). Ahlat'ta Bulunan Bir Çini Fırını. Yıllık Araştırmalar Dergisi, 67-93.Karamağaralı, B. (1982). Ahlat Seramik Ekolü. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Dergisi, V.Karamağaralı, B. (1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara.Karamağaralı, H. (2006). Ahlat Kazıları (1967–1991). II. Van Gölü Havzası Sempozyumu , (s. 83-96). Bitlis.Karamağaralı, N. (1995). Ahlat Seramikleri. IX. Uluslarası Türk sanatları Kongresi C:I , (s. 35-46). Ankara.Karpuz, H. (2001). Konya'nın Selçuklu Kent Dokusu ve Son Yıllarda Yıkılan Anıtları . I.Uluslararası Selçuklu Kültür Ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri 1-13 Ekim 2000 C:II, (s. 1-11). Konya.Karpuz, H. (2004). Anadolu Selçuklu Mimarisi. Selçuk Üniversitesi Yaşatma Ve Geliştirme Vakfı.Kılıç, O. (1999). XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat. Ankara.Kılıcı, A. (2007). Anadolu Türk Mimarisinde Erken Devir (XIV.XV. Yüzyıl) Baldaken Tarzı Türbeler. Ankara.Köymen, M. A. (1989). Selçuklular Devri Türk Tarihi. Ankara.Kuban, D. (1968). Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler. Vakıflar Dergisi C:VII, s. 56.M.H.Yinanç. (1944). Türkiye Tarihi-Selçuklular Devri. İstanbul.Mateos, U. (. (1987). Vakayıname (952-1136) ve Papaz Grior'un Zeyli (1131-1162). Ankara.Mateos, U. (1987). Vakayinâme (952 – 1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1131 – 1162), (Çev.Hrant D. Andreasyan, Notlar: E. Dulaurier). Ankara.Neşri, M. (1987). Kitab- ı Cihan – Nüma, Neşri Tarihi, (Yay. Faik Reşit Unat – Mehmed A. Köymen), C. I, . Ankara.Neşri, M. M. (2008). Cihânnûma (Osmanlı Tarihi) (1288- 1485), (Haz. Necdet Öztürk), . İstanbul.Önge, Y. (1988). Mimar Koca Sinan'ın İnşa Ettiği Hamamlar. Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri Ed.Sadi Bayram (s. 403-412). içinde İstanbul.Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu Türbeler. Ankara.Önkal, H. (2009). Türkiye'de Türbe Mimarisi Araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi S.7(14), 125-139.Orak, H. (1946). Türkiye Klavuzu. Ankara.Özaydın, A. (1989). Ahlatşahlar. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (s. 195-197). içinde İstanbul.Özcan, K. (2010). Erken dönem Anadolu Türk Kenti Selçuklu Kenti ve Mekansal Ögeleri. Bilig S:55.Öztuna, Y. (1990). Devletler ve Hanedanlar C:III. Ankara.P.Tivçev. (1962). Sur le Cites Byzantines aux 11-12 Siecles. Byzantino-Bulgarica C:I, 181.Sevim, A. (1988). Anadolu'nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara.Sözen, M. (1968). Anadolu'da Eyvan Tipli Türbeler. Anadolu Sanatı Araştırmaları I. içinde İstanbul.Streck. (1997). Ahlat. İslam Ansiklopedisi C:I. içinde Eskişehir.Sümer, F. (1900). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu Türk Beylikleri. Ankara.Sümer, F. (1986). Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar. Belleten.Sümer, F. (1989). Ahlat. İslam Ansiklopedisi (s. 19-25). içinde İstanbul.Sümer, F. (1990). Selçuklu Devrinde Doğu Anadoolu'DA Türk Beylikleri. Ankara.Sümer, F. (1990). Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu Türk Beylikleri. Ankara.Sümer, F., & Sevim, A. (1988). İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı. Ankara: TTK.Tabak, N. (1972). Ahlat Türk Mimarisi. İstanbul.Tanyeli, U. (1987). Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15.yy). İstanbul.Tanyeli, U. (1999). “Anadolu’da Bizans,Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme (s. 405-470). içinde İstanbul.Tekin, R. (1994). Ahlat Tarihi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.Topal, N. (2006). Karamanoğulları Döneminde Aksaray’da İskan ve Mahalleler. Türk Bilim Araştırmaları Dergisi S.20.Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Kümbetleri I. Ankara.Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul.Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul.Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi, C.I. Ankara.Winkelhane, G., & Schwarz, K. (1985). Der osmanische Statthalter Iskender Pascha (gest. 1571) und seine Stiftungen in Ägypten und am Bosporus,. Berlin.Yinanç, H. M. (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I Anadolu'nun Fethi. İstanbul.Yinanç, M. H. (1997). Bitlis. İslam Ansiklopedisi C:II. içinde Eskişehir.