Osmanlı Döneminde Yetişen Trabzonlu Müellifler ve Eserleri: Bir Literatür Tespiti Denemesi

Year 2018, Volume: 5 Issue: 1, 155 - 239, 30.06.2018

Süleyman Gür

Abstract

Bu çalışmada, Trabzon’un fethedildiği 1461 yılından Osmanlının son dönemleri olan 1900’lü yıllara kadar Trabzon’da doğan ve ölen, Trabzon doğumlu olduğu halde Trabzon dışında yaşayan, aslen Trabzonlu olup başka bir şehirde dünyaya gelen, Trabzonlu olmadığı halde Trabzon’a yerleşen ve burayı kendisine vatan edinen yazarlara ve onların eserlerine yer verilmiştir. Müelliflerin seçiminde bundan başka bir kriter aranmamış olup gerek manzum gerek mensur herhangi bir eserine rastlanan her yazar bu araştırmaya dahil edilmiştir. Bu sayede kaynaklarda adına rastlanan Trabzonlu müellifler ve onların eserlerini toplu bir şekilde görme imkânı doğmuştur. Ayrıca, kaynaklarda adı hiç geçmediği halde, resmi kütüphanelerde veya şahıs kitaplıklarında bulunan bazı eserler de gün yüzüne çıkartılmış, araştırmacıların hizmetine sunulmuş ve müelliflerini tanıma fırsatı olmuştur. Böylece atalarımızdan bize intikal eden, tarihî, edebî, ilmî ve dinî değeri olan eserlere dikkat çekilmiş, yeni neslin bu kültür mirasından haberdar olması istenmiş ve ecdad yadigârı olan bu kıymetli hazineye el birliği ile sahip çıkılması gerektiği anlatılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Osmanlı, Trabzon, Yazar, Şair, Kitap, Telif

Trabzonian Writers Grew Up in Ottoman Period and Their Works: A Trial for a Literature Review

Abstract

In this study, some writers and their Works are discussed during the period from 1461, when Trabzon was conquered, until the 1900's, the last period of the Ottoman Empire. While some of these writers were from Trabzon born and bred, some were born in Trabzon but lived abroad. Also there are some who were originally from Trabzon but born in another city, or not from Trabzon but deciding to settle there as a citizen. Apart from these, no criterion is sought in the selection of these authors, and anybody writing any poetic or prosaic works is included in this research. In this respect, it is possible to see collectively the works of Trabzonian writers that are found in the sources. Some of the works found in official libraries or in personal libraries are brought to light even if the names of them have never been mentioned before in any sources. Also in this way, these writers are introduced to the readers and their studies are offered for the benefit of the researchers. Therefore, it is drawn attention to the works which are passed on to us from our ancestors and which have historical, literary, scientific and religious values. Thus, it is aimed that the new generation would be aware of this cultural heritage and it is tried to be explained that this precious treasure which is a reminder of our ancestors should be protected collectively.

Keywords

Ottoman, Trabzon, Author, Poet, Book, Copyright, Work, Literatüre

References

• Ak, Coşkun, “Süleyman I”, DİA, 38: 74-75.
• Ak, Mahmut. “Aynı Adı Taşıyan İki Osmanlı Müellifi: Âşık Mehmed B. Ömer”. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri 1 (1995): 9-14.
• Akkaya, Ömer. Trabzonlu Kösec Ahmed Efendi ve Adabü’l-Ubûdiyye fî Süneni-’l-Muhammediyye Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2015.
• Aksoy, Hasan. “Nazmi Efendi, Mehmed”. DİA. 32: 460-461.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Sadullah Enverî Efendi”. Erişim: 10 Aralık 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Fatma Sâniye Hanım”. Erişim: 16 Temmuz 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Hilmî, Mehmed Emîn”. Erişim: 15 Kasım 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Hulûsî, Alaybeyizâde Mehmed”. Erişim: 22 Nisan 2018. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Osmân Âgâh”. Erişim: 25 Aralık 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Şevket, Şâkir”. Erişim: 27 Nisan 2018. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Tâlib, Süleymân”. Erişim: 12 Aralık 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Trabzonlu Emin Hilmi’nin Müşterek Şiirleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları 14 (2003): 43-64.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Vefâ, Ahmed”. Erişim: 22 Ekim 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Aktepe, Münir. “Enverî, Sadullah”. DİA. 11: 268-270.
• Albayrak, Haşim. Oflu Hoca Kavramını Oluşturan Din Adamları. İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı, 2008.
• Albayrak, Hüseyin, “Çaykara Şairlerinden Bir Demet”. Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu-1 (16-19 Temmuz 2002). 58-61. Trabzon: Eser Ofset, 2002.
• Albayrak, Hüseyin. “Eğitimci, Yazar, Şair ve Trabzon Müftüsü Muallim İbrahim Cûdî Efendi”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 129-144. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Albayrak, Hüseyin. Trabzon Basın Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Albayrak, Hüseyin. Trabzonlu Divan Edebiyatı Şairleri. İstanbul: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, 2010.
• Albayrak, Hüseyin. Trabzonlu Muallim İbrahim Cûdî. Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları, 1998.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması: İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvali. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi, 1996.
• Altuntaş, Zeynep. “Sultan Abdülmecid Döneminde Trabzonlu Bir Şeyhülislam: Şatırzâde/Meşrebzâde Mehmed Arif Efendi”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 65-79. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Arslan, Mehmet. “Zühdî, Mehmed, Trabzonlu”. Erişim: 27 Nisan 2018. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Âşıkkutlu, Emin. “Âşıkkutlu, Mehmet Rüştü”. DİA. 4: 6.Âşıkkutlu, Emin. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Dini Hayatın İntikalinde Ârif Bir Âlim: Oflu Mehmet Rüştü Âşıkkutlu Efendi”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 183-220. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Aydın, Emin. Muhammed b. Mahmud et-Trabzonî el-Medenî’nin (v. 1200/1786) “ed-Dürerü’s-Semîne” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.
• Aygün, Mustafa. “Süleyman Sırrı Aygün”. Yeni Çaykara Bülteni 3 (Şubat 1983): 8.
• Aynur, Hatice. “Edebiyat ve Tarih Metni Olarak Trabzonlu Ahmed Rıza’nın Manzume-i Sivastopol’u”. Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Araştırmaları Uluslararası Komitesi XVII. Sempozyum Bildirileri (Trabzon, 18-23 Eylül 2006). Haz. Kenan İnan-Yücel Dursun. 93-103. Trabzon: Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2011.
• Ayvazoğlu, Beşir. “Safa, Peyami”. DİA. 35: 437-440.Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyyetü'l-ârifin, esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Bağlı, Emine. “Nâcî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Ankara: AKM Yayınları, 2006.
• Bakkaloğlu, İsmail Hakkı. “Çaykara Medreseleri, Müderrisler ve İcazetnameler”. Çaykara’nın Manevi ve Kültürel Değerleri Sempozyumu-1 (16-19 Temmuz 2002). 337-377. Trabzon: Eser Ofset, 2002.
• Bal, Mehmet Âkif. Trabzonlu Ünlü Simalar ve Trabzon’un Ünlü Aileleri. İstanbul: Çatı Yayınları, 2007.
• Bektaş, Ekrem. Muhammed Nazmî-i Halvetî Sırr-ı Manevî: Manzum Mesnevî Tercümesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2009.
• Bektaş, Halime. Şeyh Mehmed Nazmî Divanı: Edisyon Kritik, İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2005.
• Benli, Ali. “Trabzonî, Mehmed”. DİA. 41: 304-305.
• Birinci, Ali. “Her Devirde Yasaklanan Bir Risâle”. Dergâh 2/14 (1991): 16-17.
• Birinci, Ali. Tarih Yolunda: Yakın Mazînin Siyasî ve Fikrî Ahvâli. İstanbul: Dergah Yayınları, 2001.
• Birinci, Necat. “1853-1856 Kırım Savaşını Anlatan Bir Eser: Manzûme-i Sivastopol”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 13 (Ocak 1984): 39-42.
• Biyografi. “Bedri Rahmi Eyüboğlu”. Erişim: 15 Nisan 2018. http://www.biyografya.com.
• Biyografi. “Hasan Hüsnü Saka”. Erişim: 18 Nisan 2018. http://www.biyografya.com.
• Biyografi, “Murat Uraz”. Erişim: 20 Nisan 2018. http://www.biyografya.com.Blacksea. Erişim: 07 Mayıs 2018. https://cities.blacksea.gr/en/trabzon/3-1-2/.
• Bulut, Halil Hadi. “Çamlıbel, Faruk Nafiz”. DİA. 8: 195-196.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. A. Fikri Yavuz – İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınları, 1. cilt ts, 2. cilt 1972, 3. cilt 1975. Câvid, Ahmed. Hadîka-i Vekâyi’. Haz. Adnan Baycar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Ceylan, Ömür. “Son Asır Trabzon Şairlerinden Mehmet Bahâeddin Kumandaş ve “Beyânü’l-Hâl Fi-Ahvâli’l-İnsân” adlı Şiir Mecmuası”. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001). Haz. Mithat Kerim Arslan, A. Mevhibe Coşar, Kemal Üçüncü. 2: 341-366. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları, 2002.
• Çalışkan, Muharrem Saffet. Vekayinüvis Enveri Sadullah Efendi ve Tarihi’nin I. Cildi'nin Metin ve Tahlili: 1182-1188/1768-1774. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Çınar, Bekir. “Tıflî Ahmed Çelebi”. DİA. 41: 89-90.
• Demir, Yasemin. Tayyibzâde Hâfız Mehmed Zühdî Hayatı Eserler ve Nevbâvesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• Demirdaş, Öncel. “Kösec Ahmed Trabzonî’ye Göre Nefs ve Nefsin Kategorileri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (Elazığ, 2013): 157-181.
• Demirdaş, Öncel. Kösec Ahmed Trabzonî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
• Dilek, Uğur Bekir. “Mehmed b. Mahmûd et-Trabzonî’nin (ö. 1200/1786) Fıkha Dâir Bir Eseri: Hâşiyetü Mehmed et-Trabzonî Alâ Muhtasari Gunyeti’l-Mütemellî fî Şerhi Münyeti’l-Musallî”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 429-440. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Duman, Mustafa. Trabzon Halk Şairleri. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları, 1995.
• Duman, Mustafa Özkat. “Trabzonlu Şâkir Ahmed Paşa ve Dikkatlerden Kaçan Bir Eseri: Hulâsatü’l Ahkâm”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 35 (2006): 195-246.
• Elmalı, Hüseyin. “Mehmed Emin Efendi, Oflu”. DİA. 2016, Ek-2: 221.
• Emecen, Feridun. “Selim I”. DİA. 36: 407-414.
• Emecen, Feridun, “Süleyman I”. DİA. 38: 62-74.
• Emiroğlu, Kudret. “Trabzon Kültür Tarihi Üstüne”. Trabzon’da Edebiyat-Edebiyatta Trabzon Sempozyumu Bildirileri (18-19 Aralık 2004). Haz. Veysel Usta. 19-26. Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları, 2004.
• Fatîn, Davud. Hâtimetü’l- Eş‘âr: Fatîn Tezkiresi. Haz. Ömer Çifçi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, ts. E-kitap: Erişim: 3 Mayıs 2018. www.kulturturizm.gov.tr.
• Fidan, Yılmaz. “Trabzonî Mehmed Medenî’ye Nisbet Edilen Arapça Duhan Risâlesi”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 441-457. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Göre, Zehra. “Osmanlı Kültür Hayatında Trabzon’un Yeri ve Trabzonlu Divan Şâirleri”. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001). Haz. Mithat Kerim Arslan, A. Mevhibe Coşar, Kemal Üçüncü. 2: 251-259. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları, 2002.
• Gözitok, Mehmet Âkif. “Türk Edebiyatında Urfî-i Şîrâzî Şerhleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 19 (2017): 77-122.
• Güfta, Hüseyin. “Sâlim”. DİA. 36: 46-47.Gülmez, Ensar. İskender b. Ahmet et-Trabzonî’nin Risâle fi’r-Reddi [Ale’l]-Milleti’n-Nasrâniyyeti bi’l-İncîl min Kıbeli İlmi’l-Kelâm Adlı Eserinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2016.
• Günaydın, Mehmet. “Manzume-i Akâid-i Mesnevî”. KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014): 211-237.
• Günaydın, Mehmet. “Of Medreselerinin Tarihi Fonksiyonelliğine Bakış”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2008): 101-136.
• Günaydın, Mehmet. Cansız Hoca. 3. Baskı. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2013.
• Güngör, Şeyma. “Banarlı Nihad Sâmi”. DİA. 5: 51-53.
• Gür, Süleyman. “Eski Of Bölgesi Müderrislerinin Şahsi Kütüphaneleri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 629-640. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Gür, Süleyman. Osmanlı Dönemi Of Ulemasından Zenolu Müderris Gürcizâde Ahmed Efendi ve Evrak-ı Metrûkesi. Ankara: Hayat Yayınları, 2016.
• Gürbüz, İncinur Atik. “Zaîmzâde Hasan Fehmî Bey”. Erişim: 20 Ağustos 2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Güven, Rızvan. “Çalekli Hacı Dursun Efendi”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 175-181. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Hacıfettahoğlu, İsmail. Ali Şükrü Bey. Ankara: Atlas Yayınları, 2003.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Of’lu Hoca Efendi İsmini Markalaştıran Alimler”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 27-58. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Haymi, Salah Muhammed. Kitabu Fehârisi ulûmi’l-Kur’âni’l-Kerîm li mahdûdâti dâri’l-kütübi’z-zâhiriyye. Dımeşk: 1403/1983.
• Işık, Emin. “Celâl Hoca”. DİA. 7: 241-242.
• Işkın, Gökhan Sebati. “Kuşadalı Mustafa b. Hamza (Adali), Netâicu’l-Efkâr adlı Eseri ve Kendisine Yöneltilen Eleştiriler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2007): 153-171.
• İmamoğlu, A. Hilmi. “Trabzon’lu Şair Emin Hilmi Efendi”. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001). Haz. Mithat Kerim Arslan, A. Mevhibe Coşar, Kemal Üçüncü. 2: 281-290. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları, 2002.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
• İpekten, Haluk - İsen, Mustafa - Toparlı, Recep - Okçu, Naci - Karabey, Turgut. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• İpşirli, Mehmet. “Ârif Efendi, Meşrepzâde”. DİA. 3: 365. İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). Erişim: 23 Nisan 218. http://ktp.isam.org.tr/?url=ktpgenel/findrecords.php.
• İslamoğlu, Abdülmecit. “Trabzonlu Emin Hilmi Efendi’nin Münşeât’ından Trabzon-Samsun Halkının Hz. Peygamber Sevgisine Dair Bir Kesit”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 2: 833-839. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• İspirli, Serhan Alkan. “Trabzonlu Kadın Divan Şairlerimiz: Fitnat, Saniye ve Mahşah Hanım”. Karadeniz Araştırmaları 16 (2008): 113-120.
• Karaağaç, Hilmi. “Tekfir ve Elfâz-ı Küfre Dair İki Risâle”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 459-466. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Karaca, Alâattin. “İsmail Safa”. DİA. 23: 121-122.
• Karadayı, Osman Nuri. “Trabzonlu Âşık Baba Sâlim ve Şiirlerindeki Ahlâk Vurgusu”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 2: 841-853. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Karahan, Abdülkadir. “Figânî”. DİA. 13: 57-58.
• Karahan, Abdülkadir. “Trabzonlu Figani'de Atasözleri ve Deyimler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 23 (1977/1979): 165-174.
• Karaismailoğlu, Adnan. “Halk Şairi Topal Hafız ve Rus İşgalini Anlatan Mersiye-i Küçük Mahşer İsimli Destanı”. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3-5 Mayıs 2001). Haz. Mithat Kerim Arslan, A. Mevhibe Coşar, Kemal Üçüncü. 2: 67-83. Trabzon: Trabzon Valiliği Yayınları, 2002.
• Kaya, Resül. Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilîsi: İnceleme-Metin-İndeks Sayfa 301-400. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Enstitüsü, 2008.
• Kazancıoğlu, Muhlis. Öğretmen Eyüp Sabri Lermioğlu Hayat ve Şiirleri. Trabzon: İstikbal Matbaası, 1961.
• Kehhale, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.Kesik, Beyhan. “Âkif Efendi”. Erişim 22 Nisan 2018.
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com. Kesik, Beyhan. “Kırımî Damadı Ahmed Fevzî Efendi”. Erişim: 28 Nisan 2018.
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.Kesik, Beyhan. “Mehmed Behcet Efendi”. Erişim: 24 Nisan 2018.
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.Kesik, Beyhan. “Nâcî, Alaybeyi-zâde Hasan Nâcî Efendi”. Erişim: 22 Ekim 2017.
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.Kesik, Beyhan. “Şeyh Mustafa Firâkî Efendi”. Erişim: 02 Mayıs
• 2018,http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3332.
• Kesik, Beyhan, “Yâver Efendi”, Erişim 15 Aralık 2017.
• http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.Kınalızâde, Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şu‘arâ. Haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1981.
• Kim Kimdir. “Hıfzırrahman Raşit Öymen”. Erişim: 16 Nisan 2018. http://www.kimdirhayatieserleri.com.Kobya, Elif Şebnem. Baba Sâlim Divanı. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2008.
• Komisyon. El-fihrisü’ş-şâmil li’t-türâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-mahdûd mahdûdâtu’t-tefsîr ve ‘ulûmuhu. Ürdün: 1989.
• Komisyon. Hafız Ali Efendi Yazma Eserler Kataloğu. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2007.
• Komisyon. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Köksal, Mehmet Fatih. “Fahrî”. Erişim: 16 Haziran2017. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Köksal, Ülkü. “II. Meşrutiyet Dönemin’den Cumhuriyet’e Trabzon’da Dini Hayat”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 2: 747-754. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Kutlar, Fatma Sabiha. “XIX. Yüzyıl Şairi Trabzonlu Avnî ve Divan’ları”. Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları 9 (2005): 113-131.
• Kuzubaş, Muhammet. Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ Bilâl Efendi. İstanbul: Karadeniz Dergisi Yayınları, 2010.
• Kuzubaş, Muhammet. “Klâsik Edebiyatımızda Kadına Bakışın Farklı Bir Örneği: Kıssa-i Erve”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/13 (Kadın Araştırmaları Özel Sayısı 2010): 167-187.
• Kuzubaş, Muhammet. “Oflu Bilâl Efendi’nin ‘Pek Sakın’ Redifli Kasidesi”. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1/2 (2013): 128-141.
• Lugal, Mihin. “Lugal, Mehmet Necati”. DİA. 27: 218-219.
• Mazıoğlu, Hasibe. “Akyürek, Ahmed Remzi”. DİA. 2: 304-305.
• Miroğlu, İsmet, “Âşık Mehmed”, DİA, 3:553.
• Odabaşı, Mihrican. Tuhfe-i Nâilî: Metin ve Muhteva 1. Cilt s. 234-467. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2009.
• Okuyan, Abdurrahman, XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde (1875-1900) Trabzon, Doktora Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, 2003.
• Özdingiş, Vicdan. “Ahmed Efendi”. Erişim: 22 Nisan 2018. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Öztürk, Eyüp. “Mehmed Medenî et-Trabzonî ve Tekfirci Söyleme Karşı İtirazları”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 407-418. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Sula, Murat. “Muhammed b. Mahmud b. Salih b. Hasan et-Trabzûnî el-Medenî ve Ruseyyiletün fî Beyân al-Fâziletî Yestevî Fîha’l-Mufredu ve’l-Müsennâ ve’l-Cem’u ve’l-Muzekkeru ve’l-Muennes İsimli Risâlesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2010): 77-110.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. Haz. Nuri Akbayar. Çev. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şahin, Hanifi. “el-Hâc Muhammed Emin b. Hasan el-Ofî’nin Cihad Risâlesi Bağlamında Siyasete Dair Görüşleri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 467-477. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Şahin, Haşim, “ Yahya Efendi, Beşiktaşlı”, DİA, 43: 243-244.
• Şevket, Şakir. Trabzon Tarihi. Haz. İsmail Hacıfettahoğlu. Ankara: Trabzon Belediyesi Yayınları, 2001.
• Şimşek, Selami. “Trabzonlu Bilinmeyen Bir Celvetî Sûfî: Derviş Ahmed Efendi ve el-İ’lâm bi-Me’ârif-i Ehli’l-İlhâm Adlı Eseri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 557-568. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Tarakçı, Muhammet. “İskender b. Ahmed et-Trabzonî’nin Hıristiyanlığa Reddiyesi”. Türkiye’de Dinler Tarihi, Dünü, Bugünü ve Geleceği (04-06 Aralık 2009). 305-318. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2010.
• Topaloğlu, Fatih. “Dursun Feyzi Güven’in (Çalekli Hacı Dursun Efendi) Tevhid ve İşrâk Adlı Eseri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 487-491. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Tunçer, Mustafa. “Meşhur Bir Oflu Hoca Portresi: Hudekzâde Numan Vehbi Efendi”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 119-129. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Turan, Selami – Çetin, Kamile. “Bilâl Efendi’nin Kıssa-i Yûsuf u Zelîhâ’sının Tunus Nüshası”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/1 (2010): 197-206.
• Türk Edebiyatı. “Sebahattin Eyüboğlu”. Erişim: 15 Nisan 2018. https://www.turkedebiyati.org.Uraz, Murat. Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz. İstanbul: Tefeyyüz Kitapevi, 1941.
• Usta, Veysel. “Bilinmeyen Bir Şair Trabzonlu Ahmed Rıza ve Eseri Manzüme-i Sivastopol”. Türk Dünyası Tarih Dergisi 5/ 56 (1991): 27-33.
• Usta, Veysel. Aziz Aktulga. Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, 1990.
• Uzun, Mustafa. “Cûdî Efendi, Trabzonlu”. DİA. 8: 81-82.
• Uzun, Mustafa. “Emin Hilmi Efendi”. DİA. 11: 115-116.
• Uzun, Mustafa. “Hamâmîzâde Mehmed İhsan”. DİA. 15: 435-436.
• Uzun, Mustafa. “Boztepe, Halil Nihat”. DİA. 6: 322-323.
• Uzun, Nihat. “Bir XVIII. Yüzyıl Osmanlı Âliminin Kur’ân Anlayışı: Mehmed b. Mahmûd et-Trabzonî (V. 1200/1786) ve ed-Dürerü’s-Semîne İsimli Eseri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 419-427. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Üçüncü, Uğur, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk Şehit Milletvekilleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/12 (2010): 431-440.
• Ülker, Selma. Trabzonlu Avnî Divanı İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi Sakarya Üniversitesi, 2006.
• Üremiş, Ali. “Trabzonlu Köseç Ahmed Dede ve et-Tuhfetü’l -Behiyye fi’t-Tarikati’l-Mevleviyye’si Üzerine”. Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik Ulusal Sempozyumu (Konya, 14-16 Aralık 2006). 373-391. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Üremiş, Ali, “Yeni Bilgiler Işığında Trabzonlu Köseç Ahmed Dede”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 19 (Konya, 2006): 175-192.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. Haz. Mehmet Akkuş – Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Yahya Düzenli. “Şehir ve Aidiyet Yazıları”. Erişim: 23 Nisan 2018. http://yahyaduzenli.blogspot.com.tr/2009/07/trabzonun-menazirul-avalimden-haberi_14.html.
• Yasin, Vefi b. Ferh. Mevsu‘âtü bibluğrafya ‘ulumi’l-Kur’ân el-kısmu’l-evvel ‘adedü’l-ây. Suud: Cami‘atü Melik Abdülaziz, ts.Yavuz, Yunus Vehbi. Çaykaralı Hacı Hasan Efendi: Birinci Kitap. İstanbul: Feyiz Yayınları, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Bakkalzâde İsmâil Hakkı”. DİA. 4: 545.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Güven, Dursun Nuri Feyzi”. DİA. 14: 328-329.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Yavuz, Hasan Rami”. DİA. 43: 351-352.
• Yıldırım, Ahmet. “İlme ve İrfana Adanmış Bir Portre: Çaykaralı Hanecizâde Hacı Salih Bilgin”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 235-254. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Yıldırım, Arif. “Trabzon İlim Hayatına Katkıda Bulunan Beş Âlim”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015. Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 59-64. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Yıldız, Alim. “Şakir Ahmed Paşa’nın “Tertîb-i Nefîs” Mesnevîsi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008): 179-223.
• Yıldız, Alim. “Şâkir, Ahmed Paşa”. Erişim: 15 Ocak 2018. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com.
• Yılmaz, Fetullah. “Oflu Muhammed Emin Efendi’nin Fıkıhçılığı”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 479-486. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Yılmaz, Ozan. “Şiraz’dan Trabzon’a Sebk-i Hindî Köprüsü: Murtazâ Trabzonî ve Urfî Şerhleri”. Türk Dünyası Araştırmaları 187 (2010): 139-158.
• Yiğit, Altay. Çaykara ve Folkloru. Ankara: Kent Matbaası, 1981.
• Yuvacı, Bünyamin. Tuhfe-i Nâilî Metin Ve Muhtevâ: II. cilt s. 735-999. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi 2014.
• Yücer, Hür Mahmut. “Oflu Yusuf Şevki Efendi ve Doğu Karadeniz Bölgesindeki Tesirleri”. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu Bildiriler Kitabı (8-10 Ekim 2015). Ed. Şenol Saylan-Betül Saylan. 1: 103-118. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Yüksel, Murat. Geçmişten Günümüze Trabzon Şairleri. Trabzon: Karadeniz Gazetesi Ofset Tesisleri, 1993.