A Research About Conservation Of Çorum Sungurlu Hilmi Efendi Mosque

Year 2024, , 1857 - 1888, 17.09.2024

Zeynep Tanrıverdi , Rabia Sena Keçelioğlu

https://doi.org/10.35674/kent.1441443

Abstract

Çorum, Sungurlu which is located in Central Anatolia Region contains unique features in original religious buildings beside civil buildings. Some historical buildings disappeared lately because of dilapidation, natural disasters and property problems in Sungurlu where the city hosts a number of religious buildings. Although some buildings has a registration and being restorated after damaged, there are others which are not registrated such as Hilmi Efendi Mosque. In this scope of work, the aim is to reveal the original architectural features of Hilmi Efendi Mosque and to hand down the next generations by protecting it. At first, the change in the mosque’s history explained and then the current situation of the mosque is determined by the survey drawings, damage assessment analysis’ and intervention decisions as well as giving suggestions about the preservation and restoration decisions. The archival resources have been searched to identify where the mosque placed in Çorum religious architecture category. The original architectural features of the mosque have brought out as well as the similarities by comparing some of Çorum’s registrated mosques. This work aims to collect and document the original features of the mosque and create an academical source for the next researches and restoration plannings. By that, this research contributes to give information about the architectural features of the mosque and establish control in future interventions by providing a source of information.

Keywords

Çorum, Sungurlu, Çorum Mosque and Masjids, Hilmi Efendi Mosque, Conservation

Çorum Sungurlu Hilmi Efendi Cami’nin Korunması Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan Çorum’un Sungurlu ilçesi, özgün sivil mimari yapıları yanı sıra korunmaya değer dini mimari yapıları da barındıran önemli yerleşimlerimizdendir. Geçmiş dönemlerde çok fazla dini yapıya ev sahipliği yapan ilçede zaman içinde bakımsızlık, doğal afetler, mülkiyet problemleri gibi nedenlerle kayıplar olmuş ve günümüze sınırlı sayıdakiler ulaşabilmiştir. Elde kalan eserler arasında tescilli, günümüze korunarak ulaşan yapılar yanında “Hilmi Efendi Cami” gibi nitelikli mimari özellikler gösteren ancak tescillenmemiş dini yapılar da mevcuttur. Bu çalışmada, Hilmi Efendi Cami’nin özgün mimari özelliklerinin gözler önüne serilmesi ve korunarak gelecek nesillere aktarılması amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle caminin tarihsel süreçteki değişimi açıklanmış, ardından mevcut durumu literatür taraması, fotoğraflar, rölöve çizimleri, hasar tespit ve analizleri ile tespit edilmiş ve bunlara yönelik müdahale kararlarıyla koruma ve restorasyon önerileri verilmiştir. Sonrasında caminin Çorum dini mimarisindeki yerinin belirlenmesi için arşiv kaynakları incelenmiş ve yapılan çalışmada yapının Çorum’da koruma altına alınmış tescilli camilerle benzer özellikleri tespit edilerek bu bağlamda özgün mimari değerleri ortaya konulmuştur. Daha önce hiçbir akademik çalışmada yer almayan Hilmi Efendi Cami için hazırlanan bu yazının, caminin nitelikli özelliklerinin belgelenmesi, gelecekte yapılması muhtemel onarım çalışmaları için bir kaynak oluşturması ve Çorum dini mimarisinin korunmasına katkı sağlaması beklenmektedir.

Keywords

Çorum, Sungurlu, Çorum Cami ve Mescitleri, Hilmi Efendi Cami, Koruma

References

• Aşık, Y., (1996). Sungurlu’da Şehirsel Gelişme, İstanbul Ünv Sosyal Bilimler Enstitüsü Bölgesel Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ayçiçek, D., (2019). Temettuat Defterlerine göre Budaközü Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• BOA, İ.MVL. (1276). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vâlâ, No: 422, Gömlek no: 18507.
• BOA, ML.VRD.TMT.d, (1326). Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Budaközü Kazası, Sungurlu Kasabası, Bala Mahallesi Müslümanlarının emlak, arazi ve temettuatı mübeyni defterleri, No: 13134, s. 28.
• Çalı, M. (2013). Ankara, Kastamonu, Sivas Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Çorum (1869-1908), Çorum Belediyesi Kültür Yayını, Çorum.
• Çorum Haber (2015). Sungurlu Hilmi Efendi Cami 635 Yıldır Ayakta. Erişim Tarihi: 12.07.2023, https://www.corumhaber.net/sungurlu-hilmi-efendi-camii-635-yildir-ayakta.
• Çorum İl Yıllığı 1967 (1967). Ankara: Bilgi Basımevi
• DİB (Diyanet İşleri Başkanlığı), (2010). Ek-98 (18/06/2010 tarihli ve 104 sayılı onay ile değişik), Cami İbadete Açılış Beratı.
• Demirci, F. (2013). Çorum Şehri’nde Tarihsel Koruma ve Şehir Turizmine Katkıları. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuzmayıs Üniversitesi.
• Dündar, A. (2004). Çorum Cami ve Mescitleri. Motif Yayınları.
• Dündar, A. (2007). Çorum Şehri ve Mimari Yapıları, Dinî Araştırmalar, 9(27), 185-224.
• Google Earth (2023). Sungurlu Uydu Görüntüsü. Erişim Tarihi: 29.09.2023, https://earth.google.com/web/search/Sungurlu
• Google Maps (2023). Çorum Hilmi Efendi Camisi. Erişim Tarihi: 29.09.2023, https://www.google.com/maps/place/Hilmi+Efendi+Mosque.
• Gottman, J. (1976). “Şehirsel Merkezin Gelişimi” İ. Üniv. Coğrafya Ens. Yay. No: 80. İstanbul.
• Gösterir, İ. (2022). Çorum Yöresi Ağızları Sözlüğü. (Genişletilmiş, gözden geçirilmiş), Dördüncü Baskı. Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
• Hakyemez, H.F. (2019). Çorum Camilerinde Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Dönemine Ait Ahşap Minberler, Vaaz Kürsüleri ve Kapılar. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi.
• H. 1291 Ankara Vilayet Salnamesi, Salname-i Vilayet-i Ankara, Def’a 7, Sene 1291.
• Hüküm, M., (2018). 19.yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Ankara Vilayetinde Eğitim, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Karacif, H.İ. (2017). Sungurlu’da Geleneksel Konut Mimarisi, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Korkmaz, Ş. (2008). “Çorum Tarihi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyumu 2007, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 71-92.
• Kanbur A., ve Kanbur, E. (2008). “Eğitim Kurumlarında Örgütlenme Süreci ve Çorum Medreseleri Açısından Değerlendirilmesi”, Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyete Çorum Sempozyum 23-25 Kasım 2007, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 1241-1257.
• KTB (Kültür ve Turizm Bakanlığı) (2020). İnayetullah Cami Tescil Fişi, Ankara Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, Ankara.
• KTB (Kültür ve Turizm Bakanlığı) (1983). Kellegöz Cami Tescil Fişi, Ankara Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, Ankara.
• Sert, S. (2016). “Osmanlı Devleti Maarif Salnamelerine göre 1898-1903 Yıllarında Çorum ve Çevresinde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu, 22-30 Nisan 2016, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 173-184.
• S. N. M. U. 1316 (1898), Maarif Salnamesi, Def’a 1, İstanbul Matbaa-i Âmire, ss. 1 – 1257.
• Sungurlu Gazetesi (2021). Sungurlu’nun En Eski Camisi. Erişim Tarihi: 29.09.2023, https://www.sungurlugazetesi.net/sungurlu-nun-en-eski-camisi/4447/.
• Sungurlu Kaymakamlığı (2000). 2000’li Yıllarda Bütün Yönleriyle Sungurlu, Çorum: Barok Sanat Evi.
• TTK (Türk Tarih Kurumu) (1999). Bahçeli Ahşap Cami Tapu Senedi, Ankara: Stok No 129. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2021). 31 Aralık 2021 Tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sonuçları, Çorum ve İlçeleri Nüfusu. Erişim tarihi: 05.12.2023, https://www.tuik.gov.tr/indir/duyuru/favori_raporlar.xlsx.
• TVBM (Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü) (2016). Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü ile Sungurlu Kaymakamlığı arasındaki 23.08.2016 tarihli ve 447 sayılı yazı, Belge Tarihi: 02.09.2016.
• Uçakcı, İ. (2004). Tarihi Kültürü ve İnançlarıyla Sungurlu, Mavi Ofset, Ankara.
• Uçakçı (2006). Tarihi Kültürü ve İnançlarıyla Sungurlu, (Geliştirilmiş ve Düzenlenmiş Hali), Mavi Vizyon, Ankara.
• Uçakçı, İ. (2016). “Sungurlu İlçesi’nin Kuruluş Tarihi ve İskân Yapısına Dair Bazı Tespitler” Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu, 22-30 Nisan 2016, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 9-21.
• Yalçın, O. (1969). Çorum, İstanbul: Özyürek Yayınevi.