XIII. VE XIV. YÜZYILLARDA TRABZON RUM DEVLETİ’NİN BATI SINIRLARI

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 32, 459 - 474, 14.04.2022

Bekir Sarıyıldız

https://doi.org/10.18220/kid.1103446

Cited By: 1

Öz

IV. Haçlı Seferi sırasında Bizans Devleti payitahtı Latinlerin eline geçmiştir. Bu durumu kabul etmeyen taht varisleri ülke toprakları üzerinde yeni siyasi otoriteler tesis etmişlerdir. Ortaya çıkan siyasi teşekküllerden biri de devletin Khaldia Theması topraklarına denk gelen Doğu Karadeniz bölgesinde, Komnenosların 1204 yılında kurduğu Trabzon Rum Devleti’dir. Devletin kuruluş yıllarında batı sınırları Karadeniz Ereğli’sine kadar uzanmaktadır. Ancak Selçuklular ve Türk beylerinin Karadeniz bölgesine olan ilgisinin artmasıyla, 1214 yılından itibaren batı sınırlarında başkent Trabzon’a doğru bir daralma süreci başlamıştır. Ülkenin en batısındaki Sinop’un son kez kaybedilmesiyle başlayan toprak kayıpları, aynı yüzyılın sonlarında Ordu’nun terkedilmesi ve batı sınırının Giresun Kalesi’ne kadar çekilmesi ile sonuçlanmıştır. Bu makalede batı sınırları hakkında tartışmalı konular bulunan Trabzon Rum Devleti’nin, XIII. ve XIV. yüzyıllardaki batı sınırları ve hâkimiyet alanı kronolojik bir sıra izlenerek ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Komnenos, Çepni, Sinop, Ordu, Giresun, Harşit Vadisi.

THE WESTERN BORDERS OF THE EMPIRE OF TREBIZOND (THE GREEK STATE OF TRABZON) IN THE 13th and 14th CENTURIES

Öz

During the IVth Crusades, the capital of the Empire of Byzantine passed into the hands of the Latins. However, the heirs to the throne did not acknowledge foreign rule and established new states with a claim of authority on the territory. One of the emerging political formations is the Komnenos founded the Trabzon Greek State in 1204 in the Eastern Black Sea region, which intersects with the territory of the Khaldia Theme. During the foundation years of the state, its western borders extended to Black Sea Ereğli. However, with the increasing interest of the Seljuks and Turkish lords in the Black Sea region, a contraction process started in the western borders towards the capital Trabzon, as of 1214. The territorial losses started from Sinop and extended to Ordu. Towards the end of the century, the Army retreated up to Giresun Castle, having withdrawn the entire western border. This article examines the controversial issues about the western borders of the Trabzon Greek State during XIII. and XIV centuries, and discusses the western borders and the area of dominance in chronological order.

Anahtar Kelimeler

Komnenos, Cepni, Sinop, Ordu, Giresun, Harşit Valley

Kaynakça

• AKNERLİ Grigor, Moğol Tarihi, Çev. Hrand D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2012.
• ANGELOV, Dimiter, The Byzantine Hellene, Cambridge University Press, New York 2019.
• Anonim Selçuknâme, Çev. Halil İbrahim Gök, Fahrettin Coşguner, Atıf Yayınları, Ankara 2014.
• AYÖNÜ, Yusuf, “IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S: 1/1, Temmuz 2015, ss. 9-25.
• AYÖNÜ, Yusuf, “Türkiye Selçuklu Devleti ile Trabzon İmparatorluğu Arasında Karadeniz Bölgesindeki Hakimiyet Mücadeleleri (1204-1243)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C: XXIII, S: 1, Temmuz 2008, ss. 15-35.
• AZİZ B. ERDEŞİR-İ ESTARABADİ, Bezm u Rezm, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• BROSSET, Marie Felicite, Gürcistan Tarihi, Çev. H. D. Andreasyan, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• BRYER, Anthony, “Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz İstisnası”,Çev. M. Sibel Dinçel, Murat Keçiş, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 16, Bahar 2014, ss. 177-232.
• BRYER, Anthony, “Shipping in the Empire of Trebizond”, Marriner’s Mirror 52, Heathfield Sussex 1966, ss. 3-12.
• BRYER, Anthony, “The estates of the Empire of Trebizond. Evidence for their resources, products, agriculture, ownership and location”, Twelfth Spring Symposium ofByzantine Studies/ Αρχειον Ποντου (Archeion Pontou) 35, University of Birmingham, Birmingham 1978, Athens 1979, ss. 370-477.
• BRYER, Anthony, David Winfield, Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası, C: I, Çev. İsmail Köse, TTK Yayınları, Ankara 2020.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
• CHRYSOSTOMİDES, Julian, “11. Yüzyıldan 15. Yüzyıla Kadar Bizans İmparatorluğu”, Bizans’tan Türkiye’ye 1071-1453, C: 1, Ed. Kate Fleet, Çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınları, İstanbul 2012, ss. 27-78.
• DARLEY-DORAN, R. E., “Saldjûkids”, EI, C: IX, Ed. C.E. Bosworth vd., E.J. Brill, Leiden 2009, ss. 936-978.
• DEMİR, Necati, Hacıemiroğulları Beyliği, Neden Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• DİLCİMEN, Kazım, Canik Beyleri, Ahali Matbaası, Samsun 1940.
• EMECEN, Feridun, “Giresun”, İA, C: 14, TDV Yayınları, İstanbul 1996, s. 79-81.
• FALLMERAYER, Jakob Philip, Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Tarihi, Çev. Ahmet Cevat Eren, Yay. Haz. Celalettin Yavuz, İsmail Hacıfettahoğlu, Not. İbrahim Tellioğlu, TTK Yayınları, Ankara 2012.
• FİNLAY, George, The History of Greece and of the Empire of Trebizond, William Blackwood and Sons, Londra 1851.
• GEORGİOS Akropolites, Vekayiname, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• GREGORY ABU’L FARAC (Bar Hebraeus), Abu’l Farac Tarihi, C: 2, Süryanice’den İngilizceye Çev. Ernest A. Wallis Budge, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Basımevi, Ankara 2001.
• İBN BÎBÎ, Selçuknâme, Çev. Mükrimin Halil Yınanç, Kitapevi Yayınları, İstanbul 2007.
• KAYMAZ, Nejat, Pervane Mu’inüd-din Süleyman, Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, Ankara 1970.
• KEÇİŞ, Murat, “Trabzon Rum İmparatorluğunun Kuruluşunda Çevreyle Olan İlişkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S: 28, Ekim 2009, ss. 143-162.
• KEÇİŞ, Murat, “Türkiye Selçukluları’nın 1223 Yılında Trabzon Üzerine Düzenledikleri Sefer Hakkında Yeni Bir Kaynak ve Bazı Yeni Bilgiler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Spring/Bahar, S: 28, 2012, ss. 40-54.
• KEÇİŞ, Murat, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler 1204-1404, TTK, Ankara 2013.
• KERÎMÜDDİN MAHMUD AKSARAYÎ, Müsâmeret ül-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• KOCA, Salim, Sultan I. İzzeddin Keykavus (1221-1220), TTK Yayınları, Ankara 1997.
• KURŠANSKİS, Michel, “Trabzon İmparatorluğu ve Gürcistan”, Çev. Murat Keçiş, Belleten, C: 74, S: 271, 2010, ss. 905-926.
• LEBEAU, Histoire du Bas-Empire, C: XX, Ed. M. Brosset, De L’lmprimerie De Fırmın Dıdot Frêres, Paris 1836.
• MELVİLLE, Charles, “Anatolia under the Mongols”, Byzantium to Turkey, 1071-1453, C. I, Ed. Kate Fleet, Cambridge University Press, New York 2009, ss. 51-101.
• MİLLER, William, Son Trabzon İmparatorluğu, Çev. Nurettin Süleymangil, Heyamola Yayınları, İstanbul 2007.
• MÜNECCİMBAŞI AHMET BİN LÜTFULLAH, Camiu’d-Düvel II, Haz. Ali Öngül, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2017.
• MÜVERRİH VARDAN, Türk Fetihleri Tarihi, Çev. Hrant D. Andreasyan, Post Yayınevi, İstanbul 2017.
• Niketas Khoniates’in Historiası (1195-1206), Haz. Işın Demirkent, Dünya Yayıncılık, İstanbul 2004.
• OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, TTK Basımevi, Ankara 2011.
• ÖZ, Mehmet, “Sinop”, İA, C: 37, TDV Yayınları, İstanbul 2009, ss. 252-256.
• PEACOCK, A. C. S., “Kırım’a Karşı Selçuklu Seferi ve Alâeddin Keykubad’ın Hâkimiyetinin İlk Yıllarındaki Genişleme Politikası”, Çev. Murat Keçiş, Ali Mıynat, Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 29, S: 47, ss. 243-265.
• RİCE, Tamara Talbot, The Seljuks in Asia Minor, Ed. Glyn Daniel, Thames and Hudson, London 1961.
• SEVİM, Ali, “Keyhusrev I”, İA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, s. 347-349.
• SHUKUROV, Rustam, “Between Peace and Hostility: Trebizond and the Pontic Turkish Periphery in the Fourteenth Century”, Mediterranean Historical Review, S: 9, June 1994, ss. 20-72.
• SHUKUROV, Rustam, “Trebizond and Seljuks (1204-1299)”, Mêsogeios, S: 25-26, 2005, s. 71-136.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, Çev. Cemal Köprülü, TTK Basımevi, Ankara 2011.
• SÜMER, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Dergisi, S: 1, ss. 1-147.
• SÜMER, Faruk, “Keykâvus I”, İA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, ss. 352-353.
• SÜMER, Faruk, “Keykubad I”, İA, C: 25, TDV Yayınları, Ankara 2002,s s. 358-359.
• SÜMER, Faruk, Çepniler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992.
• SÜMER, Faruk, Oğuzlar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999.
• SÜMER, Faruk, Tirebolu Tarihi, Tirebolu Kültür ve Yardımlaşma Derneği, İstanbul 1992.
• TANERİ, Aydın, “Hüsâmettin Çoban”, İA, C: 18, TDV Yayınları, İstanbul 1998, ss. 513.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Moğol Hâkimiyeti Döneminde Doğu Karadeniz Bölgesi”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 1, S: 1, 2006, ss. 19-28.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Trabzon Rum Devleti’nin Kuruluşu Hakkındaki Tartışmalar”, Tarih Boyunca Karadeniz, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2015, ss. 93-104.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Komnenosların Karadeniz Hâkimiyeti: Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, Trabzon 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz Bölgesinde Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2004.
• TOUMANOFF, Cyril, “Gürcü Kraliçesi Thamar ve Trabzon İmparatorluğu’nun Kurucusu Arasındaki İlişki Üzerine”, Çev. Murat Keçiş, Murat Hanar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 11/22, Mayıs 2017, ss. 251-268.
• TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Two Works on Trebizond/Michael Panaretos, Bessarion, trans. Scott Kennedy, Dumbarton Oaks, Harvard University Press, Cambridge, Massachussetts 2019.
• UPSENSKİ, F.İ.,Trabzon Tarihi, Nşr. Enver Uzun, Eser Ofset Matbaacılık, Trabzon 2003.
• VASİLİEV, A. A., “Trabzon İmparatorluğu’nun Kuruluşu 1204-1222”, Çev. Murat Keçiş, Murat Kanar, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 25, Bahar 2018, ss. 263-296.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Ordu”, İA, C: 33, TDV Yayınları, İstanbul 2007, ss. 367-370.
• YİNANÇ, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, C: II, Haz. Refet Yinanç, TTK Yayınları, Ankara 2018.
• ZACHARİADOU, Elizabeth A., “Trabzon ve Türkler (1352-1402)”, Çev. Murat Keçiş, OTAM Dergisi, S: 22, 2007, ss. 221-241.