Rü’yetullah Tartışmalarına Metodolojik Bir Bakış

Year 2020, Volume: 4 Issue: 2, 47 - 104, 25.12.2020

Murat Memiş

Abstract

Allah’ın âhirette görülmesi, Müslüman kelamcılar arasında tartışmalı bir meseledir. Mu‘tezile, Allah’ın aşkınlığı ilkesini esas aldığı için, O’nun görülemeyeceğini fikrini benimsemiştir. Onlara göre görme eylemi sadece fiziksel şartlar çerçevesinde gerçekleşebilir; Allah’ın fiziksel benzerlikler içerecek şekilde yaratılmışlara benzetilmesi, temel dinî ilkelere aykırıdır. Ayrıca Kur’an ve Sünnet’te de Allah’ın görülebileceğine dair kesin bir ifade yoktur. Ehl-i Sünnet kelamcıları ise, Mu‘tezile’nin aksine, âhirette Allah’ın görülebileceğine inanır. Onlara göre fiziksel şartları barındırmadan görme olayının gerçekleşmesi aklen mümkündür. Nitekim hem Kur’an hem de Sünnet’te rü’yetullahın gerçekleşeceğini belirten beyanlar bulunmaktadır.
Bu makalede, Allah’ın görülmesi meselesinde hem Mu‘tezile hem de Ehli Sünnet kelamcıları tarafından ortaya konan görüşler metodolojik olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, konuyu ispatlamak için ileri sürülen aklî ve naklî delillerin, söz konusu kelamcılar tarafından kabul edilen yöntemlere göre üretilip üretilmediği denetlenmiştir. Diğer taraftan bu delillerin, ispat etmeyi hedefledikleri hükümleri gerçekleştirecek kapasiteleri olup olmadığına bakılmıştır. Deliller hakkındaki metodolojik değerlendirmeye rü’yetullah ile kastedilen anlamın belirlenmesi de eklenmiştir. Mesele, lafız-mana ilişkisinde bir anlama yöntemi olan te’vil açısından da ele alınmıştır.

Keywords

Rü’yetullah, Kelâm, Mu’tezile, Ehl-i Sünnet, Te’vil

References

• Abrahamov, Binyamin. “Bi-lâ Keyfe Doktrini ve İslâm Kelâmındaki Temelleri”. çev. O. Şener Koloğlu, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2002), 213-226.
• Ahmed b. Hanbel. er-Red ʿale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdiḳa. thk. Sabri Selâme Şâhîn. Riyad: Dârü’s-Sebât, 1424/2003. Ahmed b. Nâsır b. Muhammed Âl-i Hamd. Rü’yetullâhi Teʿâlâ ve taḥḳîḳu’l-kelâm fîhâ. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1991.
• Ariel, David S. What Do Jews Believe. New York: Schocken Books, 1995.
• Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl el-. el-Furûḳu’l-lüğaviyye. thk. Muhammed İbrahim Selîm. Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe, 1997.
• Aydın, Mehmet S. “Gazâlî’nin Te’vil Anlayışı”, İslam Felsefesi Yazıları. ed. Mustafa Armağan. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2000. Bağdâdî, Abdülkâhir el-. Uṣûlu’d-dîn. İstanbul: Dârulfünûn İlahiyat Fakültesi Neşriyâtı, 1928.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir el-. el-İnṣâf fîmâ yecibu iʿtiḳāduhu ve lâ yecûzu’l-cehlu bih. thk. Zâhid el-Kevserî, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2. Baskı, 2000.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir el-. Temhîdü’l-evâil ve telḫîsu’d-delâil. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Beyzâvî, Kâdî. Tavâliʿu’l-Envâr Kelâm Metafiziği, çev. İlyas Çelebi - Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Birışık, Abdulhamit. “Mecâzü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Eylül 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mecazul-kuran Buhârî, Muhammed b. İsmail el-. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. 9 cilt. Kâhire: Dâru’t-Te’sîl, 1433/2012.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-. es- Ṣıḥâḥ. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr, 7 cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Baskı, 1990.
• Cürcânî, Seyyid Şerif el-. et-Taʿrîfât, thk. İbrahim el-Ebyârî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1996.
• Cürcânî, Seyyid Şerif el-. Şerhu’l-Mevâkıf Mevâkıf Şerhi. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüşemî, Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme Hâkim el-. et-Tehẕîb fi’t-Tefsîr. thk. Abdurrahman Süleyman es-Sâlimî. 10 cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, 2. Baskı, 2019.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî el-. Luma’u’l-Edille Ehl-i Sünnet İnancının Delilleri. çev. Murat Serdar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 3. Baskı, 2017.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlâlin Mantıkî Yapısı –İlk Dönem Sünnî Kelâm Örneği-. İstanbul: İsam Yayınları, 2012. Demir, Osman. Kelâmda Nedensellik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût – Muhammed Kâmil Karabelli. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sâbit. el-Fıkhu’l-Ekber, İmam-ı Azamın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: İFAV Yayınları, 1992.
• Erkol, Ahmed. “Kelâm İlminde Kıyasu’l-Gâib Ala’ş-Şâhid Metodunun Kullanımı”. EKEV Akademi Dergisi 8/20, (2004), 157-176.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen el-. el-İbâne ʿan uṣûli’d-diyâne. thk. Abbas Sabbağ, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1994.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen el-. İlk Dönem İslâm Mezhepleri Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen el-. Uṣûlü Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâʿa. thk. Muhammed es-Seyyid el-Celyend, Kâhire: Külliyetü Dâri’l-Ulûm, 1987. Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir. el-Ḳāmûsu’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Filozofların Tutarsızlığı Tehâfütü’l-Felâsife. çev. Mahmut Kaya - Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları, 6. Baskı, 2014.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Hakikat Bilgisine Yükseliş – Meâricü’l-Kuds. çev. Serkan Özburun. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Baskı, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İtikadda Orta Yol el-İḳtiṣâd fi’l-iʿtiḳād. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. Varlık, Bilgi, Hakikat, Mişkâtü’l-Envâr. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 3. Baskı, 2018.
• Griffel, Frank. Gazâlî’nin Felsefî Kelâmı. çev. İbrahim Halil Üçer - Muhammed Fatih Kılıç, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Güneş, Kamil. “Mu’tezilî Düşüncede Aklın Nakilden Önce Gelmesi Meselesi Üzerine (Kâdî Abdülcebbâr Örneği)”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası, 1/1, (2004), 135-162.
• Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿayn. thk. Abdülhamid Hendâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Harputî, Abdullatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâid-i Ehli’l-İslâm. haz. İbrahim Özdemir - Fikret Karaman. Elazığ: Türkiye Diyanet Vakfı Elazığ Şubesi Yayınları, 2000. İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin. Mu‘cemü meḳāyîsu’l-lüğa. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Mücerredü’l-maḳālât, thk. Daniel Gimaret, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1987.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Ḥâdi’l-ervâḥ, ilâ bilâdi’l-efrâḥ, thk. Zâid b. Ahmed en-Nüşeyrî. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1428.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânu’l-ʿArab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Rüşd. Felsefe-Din İlişkileri. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1985.
• İbni Mâce, Ebû Abdullah. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İsfehânî, Râğıb el-. Müfredât. çev. Yusuf Türker, İstanbul: Pınar Yayınları, 4. baskı, 2016.
• Kâdî Abdülcebbar. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. thk. Mahmud Muhammed Kâsım vd. 16 cilt. Kahire: Dâru’l-Mısriyye,1962-65. Kâdî Abdülcebbar. Mu’tezile’de Din Usûlü, çev. Murat Memiş, İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, 2019.
• Kâdî Abdülcebbar. Müteşâbihu’l-Ḳur’ân. thk. Adnan Muhammed Zerzur, Kâhire: Dârü’t-Türâs, 1969.
• Kâdî Abdülcebbar. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse Muʿtezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Kâdî Abdülcebbar. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve Mucizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. çev. M. Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ el-. el-Külliyyât. thk. Adnan Derviş vd. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 3. Baskı, 1998.
• Kitabı Mukaddes, İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1991.
• Koçyiğit, Talat. Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 1988.
• Koçyiğit, Talat. Kur’an ve Hadiste Ru’yet Meselesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Malone, Andrew. “The Invisibility of God A Survey of a Misunderstood Phenomenon”. Erişim tarihi 26 Haziran 2020. http://www.theologian.org.uk/bible/invisibility.html
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İsam Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevḥîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi, Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. thk. Fâtıma Yusuf el-Haymî. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2004.
• Mavil, Kılıç Aslan. “Bir Mu‘tezile-Mâtürîdiyye Tartışması -Rü’yetullah-”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 14/2 (2014) 449-478.
• Memiş, Murat. Mu’tezilî Bir Bakışla Bilgi Problemi. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011.
• Mestcizâde. el-Mesâlik fi’l-ḫılâfiyyât beyne’l-mütekellimîn ve’l-ḥükemâ. thk. Seyyid Bahçıvan, Beyrut: 2007.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin en-Nîsâbûrî. Saḥiḥu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 cilt. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1412/1991.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât en-. el-İʿtimâd fi’l-İʿtiḳād. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Nesefî, Ebu’l-Mu’în –en. Tebṣıratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. haz. Hüseyin Atay. 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Râzî, Fahreddin er-. Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe el-Muhassal. çev. Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Râzî, Fahreddin er-. Meʿâlimu uṣûli’d-dîn, thk. Semih Duğeym, Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Lübnânî, 1992.
• Râzî, Fahreddin er-. Mefâtîḥu’l- ġayb, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Râzî, Fahreddin er-. Nihâyetü’l-ʿukûl fî dirâyeti’l-uṣûl. thk. Saîd Abdüllatif Fûde. 4 cilt. Beyrut: Dâru’z-Zehâir, 2015.
• Sa’adya Gaon. Tefsîru’t-Tevrât bi’l-Arabiyye Tevrat Tefsiri. haz. Nuh Arslantaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı 2018.
• Sâbûnî, Nûreddin es-. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Baskı, 1995.
• Sâlimî, Ebû Şekûr es-. et-Temhîd fî beyâni kelimeti’t-tevḥîd, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1153, 1a-217b.
• Sayı, Ali. Firavun, Hâmân ve Kârun Karşısında Hz. Musa. İstanbul: İz Yayıncılık, 3. Baskı, 2012.
• Semerkandî, Şemseddin es-. es-Ṣaḥâifu’l-ilâhiyye. thk. Ahmed Abdurrahman eş-Şerîf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1985.
• Siyâlkûtî, Abdülhakîm b. Şemsiddîn es-. Ḥâşiyetü Şerḥi’l-Mevâḳıf, (Şerḥü’l-Mevâkıf içinde), nşr. Mahmud Ömer Dimyâtî. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâlüddin es-. el-Budûru’s-sâfira fî aḥvâli’l-âḫira. thk. Ebû Abdullah Muhammed eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Şehristânî, Ebu’-Feth Abdülkerim eş-. Nihâyetü’l-iḳdâm fî ʿİlmi’l-Kelâm. haz. Alfred Guillaume, London: Oxford University Press, 1934.
• Şeyh Sadûk. et-Tevḥîd. thk. Hâşim el-Hüseynî et-Tahrânî. Kum: Müessesetü’l-Neşri’l-İslâmî, 10. Baskı, 1430.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed et-. Tefsîrü’t-Taberî. thk. Abdullah Abdülmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Gize: Dâru Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Sa’düddin et-. Şerhu’l-Akâid. çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Baskı, 2017.
• Teftâzânî, Sa’düddin et-. Şerḥu’l-Maḳāṣıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1998.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ et-. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm, thk. Ali Dehrûc. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed et-. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Tunç, Cihat. "Sâlimiyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi 10 Haziran 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/salimiyye
• Ünverdi, Veysi. “Kâdî Abdulcebbâr’ın Rü’yetullahın Reddine İlişkin Dayanakları”. Bilimname 28/1 (2015), 201-245.
• Yeşilyurt, Temel. "Rü’yetullah". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi 28 Eylül 2019. https://islamansiklopedisi.org.tr/ruyetullah
• Yeşilyurt, Temel. Rü’yetullah Akıl Âyinesinde Cemâlullah’ı Seyreylemek. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Sabri. Kelâmda Te’vil Sorunu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd ez-. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Mu’avviz. 6 cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Übeykan, 1418/1998.