CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA İSTİNAF KANUN YOLUNA İLİŞKİN OLARAK BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNİN BOZMA KARARININ ETKİLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 1, 79 - 100

Ramazan Arıtürk

https://doi.org/10.62124/kluhfd.1653942

Öz

İstinaf, ilk derece mahkemelerince verilen hükümlerin hem maddi hem de hukuki açıdan yeniden incelenmesine imkân tanıyan olağan bir kanun yoludur. Türk hukuk sisteminde “dar anlamda istinaf” benimsenmiş olup, bu bağlamda Bölge Adliye Mahkemelerinin amacı ilk derece mahkemelerinin verdiği kararları hem maddi hem de hukuki yönden inceleyerek hatalı kararları düzeltmek ve bu suretle adil yargılanma hakkının tesisine katkı sağlamaktır.
Bölge adliye mahkemelerinin incelemeleri neticesinde verebilecekleri kararlardan biri de bozma kararıdır. Bozma kararı verilebilmesi yetkisi, istisnai bir yetkilendirme olup kapsamı kanunla çizilmiştir. Bölge adliye mahkemelerinin Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 280 ve m. 289’da sınırlı sayıda sayılan bozma sebeplerini göz ardı ederek, hukuka aykırılıkları doğrudan düzeltmek yerine hukuka aykırı olarak kesin hukuka aykırılık nedenleri barındırmayan bozma kararları verdikleri ve bu durumun yargılamada hukuki bir çıkmaz yarattığı gözlemlenmiştir.
Bozma kararları, direnme yasağı ile de birleşerek ciddi hak ihlallerinin önünü açmaktadır. Bölge adliye mahkemelerinin özellikle suçun sübutuna veya vasıflandırılmasına ilişkin değerlendirmelerde bulunarak, hukuka aykırı biçimde ilk derece mahkemesine gönderdiği dosyalar, ceza yargılamasının uzamasına, hukuki belirsizliğe ve adil yargılanma hakkının ihlaline sebebiyet vermektedir.
Öte yandan tekrardan istinaf edilen kararın aynı ceza dairesi tarafından incelenmesiyle suçun sübutuna veya vasıflandırılmasına ilişkin değerlendirmelerle yargılama konusu olay hakkında görüş açıklamasında bulunan bölge adliye mahkemesi ceza dairesi, ihsas-ı rey yasağını ihlalle dosyayı tekrar incelemekte ve bu durumla tarafsızlık ilkesi ihlal edilmektedir. Dolayısıyla Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Yargıtay içtihatları doğrultusunda, tarafsız yargılama hakkının ihlal edilmemesi için bölge adliye mahkemelerinin görev ve yetkilerini aşan hüküm tesislerinden kaçınmaları hukuki bir zorunluluktur.
Türk Hukuk uygulamasında, bölge adliye mahkemelerince verilen gerek kanuna gerek istinaf sisteminin amacına aykırı olarak verilen kararlar karşısında Yargıtay içtihadı geliştirilmek suretiyle önlem alınmaya çalışılmaktadır. İlk derece mahkemesinin bozma neticesinde verdiği kararlarlar, istinaf mahkemesi kararı gibi kabul görerek temyizi kabil kararlar olarak değerlendirilmekle ve böylelikle uygulama hatasıyla ortaya çıkan hukuka aykırılıkların önüne geçilmeye çalışılmaktadır. İşbu çalışmada yukarıda bahsedilen hususlara ilişkin detaylara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstinaf, Bölge Adliye Mahkemeleri, Olağan Kanun Yolu, Bozma Kararı, Hukuka Aykırılık, İhsas-ı Rey

Kaynakça

• Albayrak ZM ve Çelik A, Bilimsel Görüşler, Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve Daire Kararları Işığında Notlu – Atıflı – Uygulamalı Ceza Muhakemesi Kanunu "Öz Kitap" (Seçkin Yayıncılık 2022).
• Balcı F ve Öztürk S, Yargıtay Kararları Işığında Ceza Yargılamasında İstinaf ve Temyiz (Adalet Yayınevi 2024).
• Birtek F, ‘Beraat Kararının İstinaf Kanun Yolunda Bozulması Sonrasında Verilen Mahkumiyet Kararının Temyiz Edilebilirliğine İlişkin Tartışma’, (2023) 25 (2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 453, 476.
• Çınar AR, Ceza Yargılama Hukukunda Genel Olarak İstinaf Yasa Yolu, Amacı ve Felsefesi, Temyiz İncelemesinde Hukukilik Denetimin Sınırları, Türk Hukuku İstinaf Reformu Sonrası Mukayeseli Hukuk Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Türkiye Adalet Akademisi Yayınları 2018).
• Dereli A, Mutlak Bozma Nedeni Olarak Savunma Hakkının Kısıtlanması (Seçkin Yayınevi 2022).
• Erdem MR, Ceza Muhakemesinde Yeni Bir Denetim Muhakemesi Yolu Olarak İstinaf (Seçkin Yayınevi 2010).
• Gökcen A, Balcı M, Alşahin ME ve Çakır K, Ceza Muhakemesi Hukuku (4. Baskı, Adalet Yayınevi 2022).
• Özbek H, Doğan V ve Bacaksız A, Ceza Muhakemesi Hukuku (Seçkin Yayıncılık 2022).
• Öztürk B vd., Ana Hatlarıyla Ceza Muhakemesi Hukuku (9. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2022).
• Öztürk B vd., Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (12. Baskı, Seçkin Yayınevi 2018).
• Şahin C ve Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku (14. Baskı, Seçkin Yayınevi 2023).
• Ünsal C, Ceza Muhakemesinde İstinaf (2. Baskı, Seçkin Yayınevi 2016).
• Üzülmez İ and Tulay ME, ‘Bölge Adliye Mahkemesince Verilen Bozma Kararının Savunma Hakkını Sınırlandıran Etkisi Üzerine Hukuki Değerlendirme ve Çözüm Önerileri’, (2024) 2 (1) Karar İncelemeleri Dergisi 163, 189.
• Yaşar O ve Otacı C, Yeni İçtihatlarla Uygulamalı ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu (2. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2022).
• Yurtcan E, Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi (CMK) Mart 2019 Tarihi İtibariyle 7165 Sayılı Yasayla Birlikte (Seçkin Yayıncılık 2019).