Garib-nâme’de Yaratılışa Dair

Year 2021, Issue: 6, 208 - 227, 30.12.2021

Esma Şahin Öztaş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1030512

Abstract

Âşık Paşa’nın Garib-nâme’si 14. yüzyıl Türk edebiyatının en hacimli ve kapsamlı eseri olmakla beraber Türk edebiyatının gelişip şekillenmesinde öncü olan eserlerdendir. On bölümden ve bu on bölüm altında on destandan oluşan eserde Âşık Paşa Türk kültürü, hayatı, yaşam biçimi, düşünce yapısı ve tasavvuf anlayışı ile ilgili ayrıntılı bilgiler verir. Bu makalede âlemin ve insanın yaratılışı ve varlığının mahiyeti hakkında Garib-nâme’de anlatılanlar ele alınmıştır. Çalışma Âşık Paşa’nın yaratılmışları üç kategoride ele almasından hareketle âlem, insan ve söz temeline oturtulmuştur. Ancak âlemin yaratılışında bazı aşamalardan söz edildiği için bu aşamalara ayrı başlıklar hâlinde yer verilmiştir. Âşık Paşa’nın yaratılışa dair anlattıklarında eski Türk inanışları, İslam felsefesi ve tasavvufunun etkilerine yeri geldikçe dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Eser tasavvuf kültürünün etkisinde kaleme alınmakla birlikte Âşık Paşa döneminin bilgi ve kültür birikimini eserine yansıtmış, ayrıca âlem ve insan hakkında kendi yorum ve tasavvurlarını da aktarmıştır. Çalışmada yaratılışa dair eserin farklı yerlerine serpiştirilmiş bilgiler bir araya getirilerek tetkik edilmiştir. Bu anlatılanlar İslam dini, felsefesi ve tasavvuf kültüründe âlemin yaratılışına dair bilgi ve yorumların 14. yüzyıl Anadolu’sunda sade ve açık bir Türkçe ile nasıl açıklandığını göstermesi bakımından önemlidir.

Keywords

Âşık Paşa, insan, âlem, akl-ı kül, dört unsur.

On Creation in Garib-nâme

Abstract

Âşık Pasha’s Garib-nâme is the most voluminous and comprehensive work of 14th century Turkish literature. It is also one of the pioneering works in shaping and developing Turkish literature. In the work, which consists of ten chapters and ten parables under these ten chapters, Âşık Pasha gives detailed information about Turkish culture, life, lifestyle, mentality, and understanding of mysticism. In this article, what is told in Garib-nâme about the creation of the universe and human beings and the nature of their existence is discussed. The study is based on the universe, human and word, regarding to the fact that Âşık Pasha handled the creatures in three categories. However, since some stages are mentioned in the creation of the universe, these stages are included under separate headings. In the writings of Âşık Pasha about creation, it has been tried to draw attention to the effects of old Turkish beliefs and Islamic philosopyh and mysticism. Although the work was written under the influence of Sufi culture, Âşık Pasha reflected the knowledge and cultural accumulation of his period into his work, and also conveyed his own interpretations and ideas about the universe and man. In the study, the pieces of information scattered in different parts of the work about creation are brought together and examined. These writings about creation are important in terms of showing how the knowledge and interpretations about the creation of the universe in the Islamic religion, philosophy and Sufi culture were explained in a plain and clear Turkish in 14th century Anatolia.

References

• el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (2019). Keşfü’l-Hafâ (terc. Mustafa Genç). İstanbul: Beka Yayınları.
• Akman, M. (2011). Hakîkat-i Muhammedî Düşüncesi ve Bu Düşüncenin Referanslarını Aktaran İki Kaynak ve Müellifleri. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 107-131.
• Âşık Paşa (2000). Garib-nâme (haz. Kemal Yavuz), https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10669,garib-namepdf.pdf?0, [Erişim Tarihi: 10. 11. 2021].
• Ateş, S. (1998). Hazarât-ı Hams. TDV İA, 17, 115-116.
• Aygün, F. (2018). İslâm Düşüncesinde Tanrı-Âlem (Birlik-Çokluk) İlişkisine Yönelik Temel Teoriler: Hudûs, Sudûr, Zuhûr. Kader, 16(1), 157-187.
• Demirci, M. (1997). Hakikat-i Muhammediye. TDV İA, 15, 179-180.
• Demirli, E. (2012). Vahdet-i Vücud. TDV İA, 42, 431-435.
• Diyanet İşleri Kur’an Meali (Yeni), https://www.kuranmeali.com/, [Erişim Tarihi: 10. 11. 2021].
• İdiz, F. (2014). Tasavvufta Hakikat-i Muhammediyye Meselesi ve Mesnevî’den Örnekler. EKEV Akademi Dergisi, 59, 179-199.
• Karlığa, B. (1991). Anâsır-ı Erbaa. TDV İA, 3, 149-151.
• Kaya, M. (2009). Sudûr. TDV İA, 37, 467-468.
• Kızılgeçit, M. (2013). İzmirli İsmail Hakkı’nın “İlmü’n-Nefs”inde Modern Psikoloji Tarihi. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 13(3), 157-173.
• Ögel, B. (2003). Türk Mitolojisi. I-II. Ankara: TTK Yayınları.
• Sever, M. (2008). Garibnâme’de İnsan. Millî Folklor, 78, 28-36.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyâre ve Sâbiteler (Burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları, 90, 131-180.
• Tarakçı, M. (2011). Hıristiyanlıkta Logos Doktrini. Milel ve Nihal, 8(1), 201-224.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa, Garib-nâme I/1. İstanbul: TDK Yayınları.
• Yüksel, H. vd. (1996). Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin: İslâmî’nin Mesnevîsi. Sivas: Dilek Matbaacılık.