Tang Hanedanı Hükümdarı Wuzong’un Kırgız Kağanı’na Mektubu

Year 2023, Issue: 12, 1429 - 1437, 26.09.2023

Gökçen Kapusuzoğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1340639

Abstract

Çince yazılı kayıtlar, Çin’e komşu olan pek çok halkın tarihini ve kültürel özelliklerini kaydetmenin yanı sıra Çinliler ile Türk kültür çevresinden halklar arasındaki ilişkileri, karşılıklı olarak yaşananları da kayda geçirmişlerdir. Bunu kimi zaman bu halklarla ilgili monografi kayıtları üzerinden anlatırken kimi zaman da hükümdarlar tarafından yazdırılan emirnameler, çağrılar ve mektuplar üzerinden anlatmışlardır. Kırgızlar, Uygurları yenilgiye uğrattıktan sonra Tang Hükümdarı tarafından yöneticilerine Kağan unvanı verilmesini talep etmişler ve bu talep doğrultusunda Çin’e elçiler göndermişlerdir. Kırgızların talebine cevap olarak Tang Hükümdarı Wuzong, Kırgız Kağanı’na iki ayrı mektup göndermiştir. İlki 843 yılında yazılan mektupların ikincisi 845 yılında yazılmış ve bu mektupla Çin tarafından Kırgızların yöneticisine Kağan unvanı verilmiştir. 843 yılında yazılan mektup, Tang döneminin önemli devlet adamı ve yazarlarından biri olan ve dönemin pek çok önemli evrakının yazarı olan Li Deyu tarafından yazılmıştır. Diğer mektup ise bizzat Hükümdar Wuzong tarafından kaleme alınmıştır. Çalışmada, Hükümdar Wuzong’un yönetim dönemi olan 840-846 yıllarının önemli olayları Çin tarihini kronolojik olarak anlatan Zizhi Tongjian içerisinde taranarak incelenmiş, gönderilen ilk mektubun yazarı Li Deyu hakkında bilgi verilmiş ve Tang Hükümdarı Wuzong tarafından Kırgız Kağanı’na gönderilen mektupların tercümesi yapılmıştır. Bu çalışmayla Çince kaynaklarda yer alan Türk Kültür çevresinden halklarla ilgili bilgilerin gün ışığına çıkarılması amaçlanmaktadır.

Keywords

Tang Hanedanı, Tang Wuzong, Li Deyu, Kırgız Kağanı, Bütün Tang Metinleri.

Letter of Tang Dynasty Ruler Wuzong to the Kyrgyz Khagan

Abstract

In addition to recording the history and cultural characteristics of many peoples neighboring China, Chinese classics also recorded the relations between the Chinese and the people from Turkic cultural environment and the mutual experiences between them. Sometimes they told this through monography recordings about these communities, sometimes through the commandments, appeals and letters written by the rulers. After defeating Uyghurs, Kyrgyzs demanded that their rulers be given the title of Khagan by the Tang Ruler and they sent envoys to China in line with this demand. In response to the demand of the Kyrgyzs, Tang ruler Wuzong sent two separate letters to the Kyrgyz Khagan. The first of the letters was written in 843, the second was written in 845 and with this letter, the ruler of the Kyrgyz people was given the title of Khagan. The letter, written in 843, was written by Li Deyu, one of the important statesman and writers of the Tang period and the author of many important documents of the period. The other letter was written by ruler Wuzong himself. This study, examines the important events of 840-846 years, which is the reign of Ruler Wuzong, in Zizhi Tongjian, which tells the history of China chronologically, gives information about Li Deyu, the author of the first letter sent and translates the letters sent to the Kyrgyz Khagan by Tang Ruler Wuzong. This study aims to bring to light the information about the peoples from the Turkic cultural environment in the Chinese sources.

Keywords

Tang Dynasty, Tang Wuzong, Li Deyu, Kyrgyz Khagan, Quan Tang Wen.

References

• Ban, Gu 班固 (1988). 漢書 Han Shu (Han Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Baykuzu, T. D. (2013). Anlu-Shan İsyanı ve Büyük Yen Devleti. Konya: Kömen.
• Dang, M. 党明放 (2013). 听令唐朝 (Tang Hanedanı’nı Dinlemek). Pekin: Zhongguo Shuji Chuban She.
• Ercilasun, K. (2014). Asya Hunlarındaki Long-Çıng’ın Peşinde. Kutadgu Bilig Felsefe Bilim Araştırmaları, 26, 295-310.
• Erkoç, H. İ. (2021). Yenisey’den Seyhun’a Türkler Kırgızlar, Türgişler, Karluklar ve Oğuzlar. İstanbul: Kronik Kitap.
• Kapusuzoğlu, G. (2022). Çin Klasik Metinlerinde Yakın Anlamlılık Sorunu: “Kırgız” Adı Örneği. LOTUS International Journal of Language and Translation Studies, 2(2), 1-13.
• Kara, G. (2021). Asya Hunlarının (Xiongnu) Tarihinde Çinli Komutan Li Ling. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-28.
• Kırilen, G. (2015). Eski Çin’in Ötekisi Türkler. Ankara: Kimlik.
• Li, Hao 李浩ve Zhao, Yang Yang 赵阳阳 (2014). 清编全唐文整理研究的回顾与展望 (Qing Hanedanı Döneminde Yazılan Bütün Tang Metinleri Derlemesi Araştırmasının Gözden Geçirilmesi ve Geleceğe Bakış). 文献 （Wen Xian）4, 157-172.
• Liu, Xun 劉詢 (1988). 舊唐書 Jiu Tang Shu (Eski Tang Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Onat, A. vd. (2004). Han Hanedanlığı Tarihi Hsiung-Nu (Hun) Monografisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ouyang, Xiu 歐陽修 (1988). 新唐書 Xin Tang Shu (Yeni Tang Kayıtları). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Ouyang, Xiu 歐陽修 (1988). 新五代史 Xin Wu Dai Shi (Yeni Beş Dönem Tarihi). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Qu, Jingyi 曲景毅 (2009). 论李德裕的公文创作与《左传》, 《汉书》之关系 (Li Deyu'nün Resmi Belge Oluşturması ile “Zuo Zhuan” ve “Han Kayıtları” Arasındaki İlişki Üzerine). 江淮論壇 (Jianghuan Luntan), 4, 152-170.
• Qu, Jingyi 曲景毅 (2011). 論李德裕的公文寫作（Li Deyu'nün Resmi Belge Yazımı Üzerine). 國學研究 (Çin Çalışmaları) içinde (Ed. 袁行霈 Yuan Xingpei). Pekin: Beijing Daxue Chuban She, 47-75.
• Sima, Guang 司馬光 (1988). 資治通鑑 Zizhi Tongjian. Pekin: Zhonghua Shuju.
• Tuo, Tuo 脱脱 (1988). 辽史 Liao Shi (Liao Tarihi). Pekin: Zhonghua Shuju.
• Elektronik Kaynaklar
• Quan Tang Wen 全唐文https://zh.wikisource.org/wiki/%E5%85%A8%E5%94%90%E6%96%87. [Erişim Tarihi: 10.07.2023].
• Saray Müzesi，Qinding Quan Tang Wen 故宫博物院钦定全唐文https://www.dpm.org.cn/ancient/hall/147034 [Erişim tarihi: 26.08.2023].