Arpaçay Masallarında Formulistik Sayılar

Year 2023, Issue: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 591 - 613, 27.10.2023

Ramazan Ergöz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1361217

Abstract

İnsanoğlunun yaşamı anlamlandırma çabası içerisinde anlatım esasına dayalı türlerin önemli bir yeri vardır. Anlatım esasına dayalı türler, insanoğlunun yaşamın ve varlığının sınırlarını aşabilmesine, kurgusal bir dünya inşa edebilmesine ve değerler sistemini sembolleştirerek gelecek nesillere iletebilmesine olanak sağlar. Bu türler arasında önemli bir yere sahip olan masallarda da bu durumu görmek mümkündür. Masallar sahip oldukları kurgusal gücün yanında gerçeği estetize edilmiş bir şekilde aktarmaları ve toplumların onları geleceğe taşıyacak olan değerler sistemini semboller üzerinden iletebilmeleri açısından önemli bir yere sahiptir. Bu iletim için masalın bünyesinde bulunan unsurların çok boyutlu bir işlevi olduğu görülür. Bunlar arasındaki formel unsurların masalın anlatımını güçlendirme, ahengi ve akıcılığı sağlama gibi işlevleri vardır. Masalın derin anlam katmanları açığa çıkartıldığında ise formellerin masalların dinî, tarihî ve kültürel arka planında yer alan unsurlara göndermede bulunduğu ortaya çıkar. Masallardaki formel unsurlar olarak renkleri, sayıları, zamanı ve yeri örnek olarak gösterebiliriz. Bu unsurlar arasında yer alan sayıların masallarda sıkça kullanılması ve tekrar edilmesi dikkati çeker. Formulistik sayılar masalın anlatımını güçlendirir, ahengi ve akıcılığı sağlar. Masalın kurgusal gücü sayılarla desteklenir. Masalın üç, yedi, dokuz ve kırk gibi formulistik sayılarla örülmesi masalın etkileyicilik tesirini arttırır. Masalın işlevsel özellikleri bakımından formulistik sayıların rastgele kullanılmadığı, masalın örtük anlam dizgelerinin ortaya çıkartılması sonucu bu sayıların kültürel belleğin aktarıcısı olan bazı kodlar taşıdığı görülmektedir. Bu hususlar doğrultusunda bu çalışmada Kars’ın Arpaçay ilçesinde anlatılan masallardaki formulistik sayılar üzerinde durulmuş, Arpaçay masallarındaki formulistik sayılar hem masallardaki işlevsel özellikleriyle hem de dini, tarihi ve kültürel kodlarıyla incelenmiştir.

Keywords

Arpaçay, masal, formulistik sayılar, yedi, kırk.

Formulistic Numbers In Arpacay Tales

Abstract

Genres based on narrative have an important place in human beings' efforts to make sense of life. Genres based on narrative enable human beings to transcend the limits of life and existence, to build a fictional world, and to symbolize the system of values and transmit it to future generations. It is possible to see this situation in fairy tales, which have an important place among these genres. In addition to their fictional power, fairy tales have an important place in terms of conveying reality in an aestheticized way and conveying through symbols the system of values that will carry societies into the future. For this transmission, it is seen that the elements in the tale have a multidimensional function. The formal elements among these have functions such as strengthening the narrative of the tale and ensuring harmony and fluency. When the deep layers of meaning of the tale are revealed, it is revealed that the formalities refer to the elements in the religious, historical and cultural background of the tales. We can give examples of colors, numbers, time and place as formal elements in fairy tales. It is noteworthy that the numbers among these elements are frequently used and repeated in fairy tales. Formulistic numbers strengthen the narrative of the tale and ensure harmony and fluency. The fictional power of the tale is supported by numbers. Weaving the tale with formulaic numbers such as three, seven, nine and forty increases the impressiveness of the tale. In terms of the functional features of the tale, it is seen that formalistic numbers are not used randomly, and as a result of revealing the implicit meaning systems of the tale, these numbers carry codes that are transmitters of cultural memory. In line with these issues, this study focused on the formalistic numbers in the tales told in the Arpaçay district of Kars, and the formalistic numbers in the Arpaçay tales were examined with both their functional features in the tales and their religious, historical and cultural codes.

Keywords

Arpacay, tale, formulistic numbers, seven, forty.

References

• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Altınkaynak, E. (2015). Anlatım Esasına Dayalı Metinler ve Din. Ankara: Ardahan Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, A. A. (1998). Kuzey-Doğu Anadolu (Kars) Türk ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatlarında Masallar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aslan, A. A. (2017). Arpaçay Nağılları: Sahadan Ağız Özellikleriyle Derlenmiş Masallar. Konya: Kömen Yayınları. Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi. C. 2, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Yayınları.
• Boratav, P. N. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çıblak Coşkun, N. (2010). Tahtacılarda Üç Sayısı ve Üçleme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 56, 73-92.
• Çoruhlu, Y. (2013). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Doğan, O. (2022). Evliliğe Geçişte Bir Erginlenme Ritüeli: Gelin Ekmeği. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(37), 166-178.
• Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eberhard, W. (2000). Çin Simgeleri Sözlüğü (Çev. A. Kazancıgil, A. Bereket ). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ege, F. (2013). Namert ile Cömert Masalının Arketipsel Sembolizm Açısından İncelenmesi. Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. 1(1), 36-43.
• Elçin, Ş. (2020). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm (Çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergöz, R. (2022). Bitlis Geçiş Dönemleri (Doğum-Evlenme-Ölüm) ve Gösterge Bilimsel Çözümlemesi. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Fromm, E. (2014). Rüyalar Masallar Mitler (Çev. Aydan Artan, Kaan Ökten). İstanbul: Say Yayınları.
• Guenon, R. (2001). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi (Çev. Fevzi Topaçoğlu). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Güvenç, A. Ö. (2009). Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, 85-97.
• Işık, N. (2009). Türk Masallarının Sembolik Açıdan Çözümlenmesi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• İnan, A. (2015). Tarihte ve Bugün Şamanizm- Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Jung, C. G. (2005). Dört Arketip (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul Metis Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kalafat, Y. (1994). Türk Halk İnançlarında Hususiyle Doğu Anadolu’da ve Orta Toroslar’da “Kırk” Motifi, Milli Folklor, 22 (Yaz), 15-21.
• Kalafat, Y. (2009). Ahlatşahlar’dan Günümüze Bitlis ve Çevresinde Halk İnançları. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kaya, D. (2007). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, R. (2007). Çatı Romanında Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 17 (43), 123-134.
• Köse, N. (1994). Türk Halk Hikâyeleri ve Yas. Milli Folklor, 22 (Yaz), 40-45.
• Kùnos, I. (2001). Osmanlı Dönemi Türk Halk Masalları (haz. Tuncer Gülensoy). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lings, M. (2003). Simge ve Kökenörnek Oluşum Anlamı Üzerine (Çev. Süleyman Sahra). Ankara: Hece Yayınları.
• Lvova, E.L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri-Kâinat Ve Zaman Nesneler Dünyası (Çev. M. Ergun). Ankara: Kömen Yayınları.
• Mengüşoğlu, T. (2020). Fenomenoloji ve Nicolai Hartmann. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Ögel, B. (2003). Türk Mitolojisi. C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdemir, S. D. (2022). Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2012). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Saydam, B. M. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci, Türk İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Schimmel, A. (1998). Sayıların Gizemi (Çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şimşek, E. (2006). Ölümsüzlük İlkesi Olarak Elma. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na Armağan, Konya: Kömen Yayınları.
• Şimşek, T. (2018). Türk Masal Anlatma Geleneğinde Elma Ödülü. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7 (4), 2352-2368.
• Tunalı, İ. (1971). Sanat Ontolojisi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Türkan, K. (2008). Türk Dünyası Masal Geleneğinde Şamanistik Unsurlar. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Türkçe Sözlük (1989). C. 2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1997). Halvetiyye. İslam Ansiklopedisi (C. 15). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (2008). Ricâlü’l Gayb. İslam Ansiklopedisi (C. 35). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.