İslamlaşma Sürecinden Cumhuriyete Giresun’da Eğitim- Öğretim

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 2, 37 - 62, 20.12.2017

Ali Yılmaz

Öz

1397 yılında Bayramoğlu Süleyman Bey tarafından fethedilip İslam coğrafyasına

dâhil olan Giresun vilayeti Fatih Sultan Mehmet’le 1461 tarihinde Osmanlı

İmparatorluğu’na ilhak olmuş ve bu tarihlerden sonra hızlı bir İslamlaşma ve

Türkleşme sürecine girmiştir. Bu makalemizde temel olarak 1397-1920 yıllarını

içeren zaman diliminde Giresun’da eğitim- öğretim faaliyetlerinin tarihi serüveni

irdelenmeye çalışılacaktır. Klasik dönem boyunca Giresun’daki eğitim-öğretim

faaliyetleri özellikle tekke ve zaviye sahiplerinin büyük katkılarıyla muallimhaneler,

sıbyan mektepleri, cuma camileri ve medreseler vasıtasıyla devam etmiştir.

Tanzimat’la başlayan modernleşme sürecinden Giresun da nasibini almış ve İptidai

mektepler, Rüşdiye mektepleri ve İdâdîlerle bu yenileşmeye kayıtsız kalmamıştır.

Giresun’da yaşayan gayri Müslim çocukları da gayri Müslimlerce kurulan mektepler

vasıtasıyla eğitim işlerini deruhte etmişlerdir. Halk arasında zaman zaman

dillendirilen “Giresun’da medrese kültürü yoktur” algısı, sayıları 100’ü geçen

medreselerin tespitiyle geçersiz hale gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Muallimhane, Medrese, Rüşdiye, İdadi.

Education In Giresun, From Islamization Of The Region To Republican Period

Öz

in the Islamic Land, was annexed to the Ottoman Empire in 1461 by Fatih Sultan

Mehmet and entered a rapid process of Islamization and Turkishness after these dates.

This article seeks to examine the historical adventure of educational activities in

Giresun, basically covering the years 1397-1920. During the classical period, the

educational activities in Giresun continued with the great contributions of dervish

lodges, especially through the teacher’s training schools, [ET2]primary schools, friday

mosques [ET3]and madrasahs. During the modernization process that started with

Tanzimat, secondary schools, junior high schools and senior high schools in Giresun

were influenced by this moderation and innovation processes. [ET4]Non-Muslim

children living in Giresun were involved in educational [ET5]activities through their

own establishments. The perception of "there is no madrasa culture in Giresun", which

is sometimes expressed among the people, became invalid by the identification of the

madrasas whose numbers exceed 100.[ET6]

Anahtar Kelimeler

Giresun, Teacher’s training schooll, Madrasa, Junior high schools and senior high schools.

Kaynakça

• -Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiyeleri (VGMA)
• -Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• -Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• -Cevdet Maarif Tasnifi (CEV. MF)
• -Giresun Kazası Seri’yye Sicilleri, (GŞS)
• -Görele Kazası Şeri’iyye Sicilleri, (GrlŞS)
• -Hurufat Defterleri.
• -İradeler; İ.D: İrade Dahiliye, İ.HUS: İrade Hususi, İ.MF: İrade Maârif
• -İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi.(MŞH.SAID)
• -Karahisar-1 Şarki Seri’yye Sicilleri.(ŞŞS)
• -Maarif Mektubi Kalemi. (MF.MKT)
• -Maarif Nezareti İstatistik ve İhsaiyat Mecmuaları, (R.1329-1330, 1333-1334)
• -Nüfus Defterleri (Nfs. d) 1161,1164
• -Tapu Tahrir Defterleri, (BOA, TTD, nr), 32,52.
• -Tirebolu Kazası Şeri’yye Sicilleri (TŞS)
• -Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi Vakıf Defterleri (TVBMA)
• -Trabzon vilayeti Şeri’yye Sicilleri. (TrbznŞS)
• - Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmani, (1339)
• - Salname-i Nezaret-i Mairif-i Umümiyye, (H.1316, 1317, 1318, 1319, 1321)
• - Sivas Vilayeti Salnameleri, (H.1301, 1302, 1306, 1308, 1321, 1325)
• - Trabzon Vilayeti Salnameleri, (H.1869-1321)
• Akyüz, Y. (2011). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö.1000.M.S.2011). Ankara: Pegem Akademi.
• Alkan, Ö. M. (2000). Tanzimât’tan Cumhuriyete Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistiği. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Arıbaş, S. (2000). Başlangıçtan II. Meşrutiyete Kadar Osmanlılarda Sıbyan Mektebleri. Yeni Türkiye, Sayı: 32.
• Bilgili, A. S. (1989). XVI. Asırda Karahisar-ı Şarki Kazası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bilgin, M. (1997). Türkmen Beylikleri ve İskân Hareketleri. Giresun Tarihi Sempozyumu, İstanbul: Giresun Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çapa, M. (2000). XX. Yüzyılın İlk Yarısında Şebinkarahisar’da Eğitim ve Nüfus. Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu, İstanbul: Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları.
• Emecen, M. F. (2005). Doğu Karadeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ………… (1996). DİA, XIV. İstanbul: TDV Yayınları.
• Fatsa, M. (2008). Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri. Giresun: Giresun Belediyesi Yayınları,
• ............... (2010). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Giresun. Giresun: Bilge ajans,
• Haçkalı, A. (2013). Fetih ve iskân Döneminde Ordu Giresun Yöresinde Fakılar, Geçmişten Günümüze Giresun'da Dini ve Kültürel Hayat Sempozyumu. Giresun: İl Özel İdaresi kültür serisi.
• Hızlı, M. (1999). Bursa Sıbyan Mektebleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi. ……… (2001). Osmanlı Sıbyân Mekteblerinde Okutulan Dersler. Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim, Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İstanbul.
• İnan, K. (1997). Giresun ve Havalisinde Türkmenler. Giresun Tarihi Sempozyumu, İstanbul: Giresun Belediyesi Yayınları.
• İpşirli, M. (2003). Medrese. DİA, XXVIII, İstanbul: TDV Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2012). Ana Hatları ile İslam Eğitim Tarihi. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fak Yayınları.
• Kodaman, B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: TTK Yayınları.
• Komisyon, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. (1986). İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Öztürk, C. ( 2000). İdadi. DİA, XXI, İstanbul: TDV Yayınları.
• -------------(2008). Rüşdiye. DİA, XXXV, İstanbul: TDV Yayınları.
• Sümer, F. (1992). Tirebolu Tarihi. İstanbul: Etam Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1965). Osmanlı Devleti İlmiye Teşkilat. Ankara: TTK Yayınları.
• Vahapoğlu, M. H. (1997). Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar. İstanbul: MEB Yayınları,
• Yediyıldız, B. ve Ünal, Ü. (1992). Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları, I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yediyıldız, B. (1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yıldız, H. (2007). Diyarbekir Vilayetinde Eğitim. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Yılmaz, A. (2013). XIX. Yüzyıldan Cumhuriyete Giresun'da Eğitim ve Öğretim. Yayınlanmamış Doktora Tezi, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Zengin, Z. S. (2002). II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları.