Hz. Mûsâ Kıssanın XVI. Yüzyıl Klasik Türk Şiirine Yansıması

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 1, 104 - 128, 30.04.2020

Mehmet Burak Çakın

https://doi.org/10.33437/ksusbd.692896

Cited By: 1

Öz

Klasik Türk edebiyatının beslendiği kaynakların en önemlilerinden biri Kur’ân’dır. Özellikle Kur’ân’ın anlatımında önemli bir yere sahip olan peygamber kıssaları, klasik edebiyatı büyük ölçüde etkilemiştir. Bu etki kimi zaman belli bir peygamberin hayatını konu edinen müstakil eserlerin yazılmasıyla; kimi zaman da şairlerin eserlerinde peygamber kıssalarına ait unsurları telmih, teşbih, kinâye, mübâlağa, tevriye gibi edebî sanat unsuru olarak kullanmasıyla kendini göstermektedir.
Klasik edebiyatta kendisine çokça telmih yapılan, hayatı ile ilgili birçok unsura atıfta bulunulan peygamberlerden birinin Hz. Mûsâ olduğu görülmektedir. Şüphesiz bu durumun en önemli sebeplerinden biri, Hz. Mûsâ kıssasının Kur’ân’da birçok sûrede tekrarlarla ve oldukça ayrıntılı bir şekilde anlatılmasıdır. Kur’ân’da Hz. Mûsâ’nın hayatının hemen her döneminden bir şekilde bahsedilmekte, yine bu bağlamda birçok kişiden ismen veya şahsen söz edilmekte ve birçok olağanüstü hadise aktarılmaktadır. Bu durum şairlerin Hz. Mûsâ kıssasındaki olay, kişi ve mekânları kullanarak söylemlerini daha etkili kılmalarını sağlamıştır.
Bu çalışmada Hz. Mûsâ kıssasının; XVI. yüzyılın önemli şairlerinden Zâtî, Bâkî, Fuzûlî ve Hayâlî Bey’in şiirlerine ne şekilde yansıdığının ortaya konması amaçlanmıştır. Bunun için öncelikle adı geçen şairlerin, şiirlerinde yer alan Hz. Mûsâ kıssası ile ilgili unsurlar tespit edilerek bunların Kur’ânî temelleri ortaya konmuştur. Daha sonra bu unsurlar, şairlerin kullanış amaçlarına göre tasnif edilmiştir. Buna göre şairlerin Hz. Mûsâ kıssası ile ilgili unsurları kullandığı yerlerin memdûha övgü, tabiat ve aşk tasviri ile hikmetli söz ve nasihatte bulunma olmak üzere üç grupta toplandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hz. Mûsa, XVI. yüzyıl klasik şiiri, Zâtî, Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî Bey

The Reflections Of Parable Of Prophet Moses In Classical Turkish Poem In 16th Century

Öz

The Koran is one of the most important resources which Classical Turkish Literature benefits from. Especially, prophetic parables that take an important place in Koran's phraseology affected classical literature largely. This effect sometimes occurs by writting certain prophet's life; and sometimes appears in poet's literal works by using prophetic parable components vi figure of speech like: reference, similitude, allusion, hyperbolism, double-entendre.
In classical literature, it is obvious that prophet Moses' life is the most mentioned and referred life among the all prophets. In Koran, almost every stage of the life of Prophet Moses is narrated in any way, regarding to this, several people and extraordinay events are also conveyed. Accordingly, poets made their expressions more impressive by using people, incidents and locales that were involved in parable of prophet Moses.
This studying aim to reveal how parable of Moses was reflected to poems that belongs to Zati, Baki, Fuzuli, and Hayali who were the most important characters lived in 16th century. For this reason, first of all, elements which related to parable of Moses that take an part poems of aforementioned poets were identified, and then how these elements were stated in Koran was searched. Secondarily, these elements were classified according to poet’s purpose. According to this classification, purposes were divided into three titles: Compliment to Praised One, Depiction of Nature and Love, Giving Wisely Word and Advice.

Anahtar Kelimeler

Prophet Moses, Classical peoms in 16th century, Zati, Baki, Fuzuli, Hayali

Kaynakça

• Aşçı, Ufuk Deniz (2012), Mûsâ-nâme (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Çeviri-Dizin-Tıpkıbasım), Palet Yayınları, Konya.
• Canım, Rıdvan (2016), Divan Edebiyatının Kaynakları, Akıl Fikir Yayınları.
• Ebu Muğuli, Semih (2003), Kur’an’ın Dilleri, İnsan Yayınları.
• Harman, Ömer Faruk (1996), “Firavun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Karacabey, Salih (1998), Ulü’l-Azm Peygamberler ve Ortak Yönleri, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 7, Cilt: 7, ss 297-313.
• Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa (2012), Kur’ân Yolu Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Kılınç, Abdulhakim (2017), Fuzuli’nin Türkçe Divanı Edisyon Kritik ve Konularuna Göre Fuzuli Divanı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kurtoğlu, Orhan (2017), Zâtî Dîvânı Gazelleri Dışındaki Şiirler, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0 (22.02.2020)
• Kuzgun, Şaban (1997), “Haman” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Küçük, Sabahattin, Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mermer, Ahmet – Bayram, Yavuz - Alıcı, Lütfü – Eflatun, Muvaffak - Koç Keskin, Neslihan (2008), Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara. Ölker, Gökhan (2013), Kıssa-i Musa Aleyhi’s-Selam Ma’a Fir’avn Kavmihi Min Ehli’l-Küfr ve’z-Zalam, Palet Yayınları, Konya.
• Sa‘lebî Nisâbûrî, Ebu İshak Ahmed bin Muhammed (1954), Kasasu’l-Enbiyâ el-Musemma bi-ʿArâʾisü’l-Mecâlis, Kahire.
• Suyûtî, Celaleddin (1421 /h.), el-İtkân Fî-Ulûmi’l-Kur’ân, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed bin Cerîr (2001), Tefsiru Taberî Câmi’u’l-Beyân an-Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân, (thk. Abdullah bin Abdulmusin et-Turki) Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Kahire.
• Tarlan, Ali Nihad (1992), Hayâlî Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Uzun, Adnan (2016), Divan Şiirinde Hz. Musa, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Vol. 5, No:1.